AiE-5-10-Saja

188

Krzysztof Saja

w The Language of Morals – lecz wskazywa³ na konkretne stany fizyczne

lub umys³owe, które czyni¹ brak dzia³ania konieczn¹ prawd¹ pojêciow¹

34

.

Problem akrazji przesun¹³ z p³aszczyzny semantycznej na psychologiczn¹

– wyjaœnienia semantyczne zast¹pi³ psychologicznymi. Wed³ug niego na-

sze stany umys³u, koresponduj¹ce z danym s¹dem powinnoœciowym, mog¹

ulec zmianie, choæ jego znaczenie pozostanie niezmienne. We Freedom

and Reason stwierdzi³, ¿e zwrot powinnoœciowy mo¿e utraciæ sw¹ moty-

wuj¹c¹ si³ê bez zmiany swego znaczenia na wiele sposobów

35

. Po trzecie,

w pracy tej doda³, ¿e w The Language of Morals  nie by³o jego celem za-

przeczenie istnienia autentycznej akrazji, a jedynie podanie takich przy-

padków, w których przyczyn¹ braku dzia³ania nie jest   a u t e n t y c z n a

s ³ a b o œ æ   w o l i. Czêsto bowiem nieprzestrzeganie powinnoœci wyjaœnia-

my rzekom¹ s³aboœci¹ woli, choæ niedope³nione zosta³y jedynie pewne po-

trzebne do dzia³ania warunki. W zwi¹zku z tym w swych kolejnych tek-

stach prezentowa³ coraz szerszy wachlarz  postaw, mylnie postrzeganych

jako akrazja. We Freedom and Reason pisa³ o hipokryzji moralnej, scho-

dzeniu na z³¹ drogê, nieszczeroœci, niemocy fizycznej lub psychicznej

36

.

Najbardziej wyczerpuj¹ce wyliczenie takich przypadków mo¿na znaleŸæ

w artykule Weakness of Will

37

. Hare poda³ tam nastêpuj¹ce wyjaœnienie ludz-

kich dzia³añ uwa¿anych za sprzeczne z internalizmem

38

.

Wyjaœnienie dzia³añ akratycznych

1. Ktoœ mo¿e akceptowaæ zasadê moraln¹, lecz b³êdnie uwa¿aæ, ¿e

nie stosuje siê ona do danej sytuacji (niedoskona³a uniwersaliza-

cja).

2. Ktoœ mo¿e samooszukiwaæ siê lub nie byæ szczery: mówi, ¿e po-

winno siê coœ zrobiæ, lecz wcale tak nie myœli (nieautentyczna ak-

ceptacja zasady).

34

Zob. Mortimore (1971), s. 14.

35

Zob. Hare (1963), s. 75–76.

36

Zob. Hare (1963), s. 67–86. Por. Lukas (1971), s. 149–150.

37

Hare (1999d).

38

Zob. tam¿e, s. 112–113.

---

189

Internalizm motywacyjny Richarda M. Hare’a

3. Ktoœ mo¿e wypowiadaæ jak¹œ zasadê, ale jej nie rozumieæ (np.

cz³owiek pijany).

4. Ktoœ mo¿e uwa¿aæ, ¿e powinien coœ zrobiæ, lecz nie mo¿e tego

uczyniæ. W grê mo¿e wchodziæ:

a. niemo¿noœæ fizyczna;

b. niemo¿noœæ psychiczna (niemo¿noœæ oparcia siê przeciwstaw-

nym pokusom).

5. Ktoœ mo¿e uwa¿aæ, ¿e dany czyn wymagany jest przez spo³ecz-

noœæ, lecz nie akceptowaæ tego przekonania i nie traktowaæ go jako

nakazu. Osoba taka u¿ywa s¹du moralnego nie w sensie preskryp-

tywnym, lecz „cudzys³owowym” (socjologicznym).

6. Ktoœ mo¿e myœleæ, ¿e powinien coœ zrobiæ, myœli jednak w s³a-

bym sensie s³owa „myœleæ”:

a. posiada uczucie zobligowania do zrobienia tego, a nie mocn¹

akceptacjê danego nakazu (u¿ywa s¹du moralnego w sensie

psychologicznym);

b. ktoœ myœli, ¿e powinien, ale jego „myœlenie” nie jest wystar-

czaj¹co pewne, aby dzia³aæ zgodnie z tym s¹dem (akceptacja

nie ma wystarczaj¹cej mocy).

7. Pewna „czêœæ kogoœ” uwa¿a, ¿e powinien coœ zrobiæ z ca³¹ pre-

skryptywn¹ moc¹, lecz „jego druga czêœæ” opiera siê i uniemo¿li-

wia mu zrobienie tego. Owa „druga czêœæ”, to ogarniaj¹ca go w do-

s³ownym sensie s³aboœæ woli.

W powy¿szym  Wyjaœnieniu dzia³añ akratycznych  mo¿na zauwa¿yæ

trzy rodzaje podejœcia do problemu akrazji. Po pierwsze, Hare w Weekness

of Will potwierdzi³ mo¿liwoœæ wyjaœnienia niektórych sytuacji braku dzia-

³ania za pomoc¹ odwo³ania siê do prawd analitycznych. Wzbogaci³ rów-

nie¿ sposób takiego wyjaœnienia. Powo³uj¹c siê na wprowadzony w Myœle-

niu moralnym podzia³ ocen na intuicyjne i krytyczne

39

 (p³aszczyznê myœle-

39

Zasady, które na p³aszczyŸnie intuicyjnej reguluj¹ w³aœciwe zachowanie, Hare na-

zywa zasadami domniemanymi (s¹dami intuicyjnymi). Typowym przyk³adem zbioru

takich zasad jest Dekalog. W przeciwieñstwie do regu³ myœlenia krytycznego s¹ one

ogólne i stosunkowo proste. Zasady domniemane poznajemy na drodze edukacji oraz

socjalizacji, maj¹ one charakter regu³ prima facie. Istnienie zasad domniemanych wyni-

ka z rozpowszechniania i upraszczania zasad krytycznych. Zasady krytyczne s¹ wyni-

kiem stosowania metody myœlenia krytycznego. Przebiega ono zgodnie z utylitaryzmem

---

190

Krzysztof Saja

nia intuicyjnego i krytycznego) stwierdzi³ równie¿, ¿e czêstym powodem

wystêpowania braku zwi¹zku motywacyjnego jest fakt, ¿e akceptowane

przez nas zasady moralne maj¹ swe Ÿród³o w myœleniu intuicyjnym. Ono

jest natomiast jedynie quasi-moralne: intuicje moralne s¹ psychologiczny-

mi lub socjologicznymi stwierdzeniami. Zgodzi³ siê wiêc z pogl¹dem wy-

ra¿onym w The Language of Morals, ¿e nie „wszystkie s¹dy powinnoœcio-

we poci¹gaj¹ imperatywy – czyni¹ tak tylko te z nich, które u¿ywane s¹

oceniaj¹co”

40

. Choæ moc illokucyjna intuicyjnych zasad moralnych tak¿e

jest preskryptywna, ich nakazowoœæ, jak pisa³ Hare: „jest tak mocno zdo-

minowana przez przekonanie o ich prawdziwoœci, ¿e czasami osoba uzna-

j¹ca ten s¹d, potrafi przypisaæ mu prawdziwoœæ pomimo tego, i¿ nie jest

nastawiona na jego przestrzeganie i tego nie robi”

41

. Przyk³ady zaniku nor-

matywnoœci, charakterystyczne dla zasad moralnych u¿ywanych na p³asz-

czyŸnie intuicyjnej, opisuj¹ punkty 2, 5 i 6a przedstawionego powy¿ej Wy-

jaœnienia dzia³añ akratycznych.

Po drugie, Hare stwierdzi³, tak jak we Freedom and Reason, ¿e brak

dzia³ania mo¿e wynikaæ z u³omnoœci cz³owieka – b³êdów poznawczych,

niedoskona³ej  akceptacji,  niewystarczaj¹cej  pewnoœci  o  przekonaniach

moralnych czy powierzchownoœci uniwersalizacji. Ludzie czêsto myl¹ siê

co do faktów, ulegaj¹ s³aboœci intelektualnej, brak im wyobraŸni, wra¿li-

woœci czy konsekwencji w myœleniu. Czêsto uwa¿aj¹, ¿e wydali s¹d mo-

ralny, ale niedoskona³oœæ ich aparatu poznawczego doprowadza ich jedy-

nie do s¹du quasi-moralnego. Takie przypadki zosta³y opisane w punktach

1, 3 oraz 4a Wyjaœnienia dzia³añ akratycznych.

Po trzecie, potwierdzi³, i¿ istniej¹ autentyczne sytuacje s³aboœci woli,

które nie mog¹ byæ wyjaœnione w ¿aden z powy¿szych sposobów. Feno-

meny 4b, 6b i 7  Wyjaœnienia dzia³añ akratycznych wskazuj¹, i¿ problem

akrazji jest nierozwi¹zywalny za pomoc¹ analizy pojêciowej. Jest to pro-

blem psychologiczny – autonomiczny wzglêdem semantyki czy logiki mo-

regu³ Hare’a, który polega na wa¿eniu si³y preferencji realnych i hipotetycznych osób

zaanga¿owanych w dan¹ sytuacjê etyczn¹ i wyprowadzaniu na tej podstawie uniwersal-

nych regu³ postêpowania. Zasady krytyczne mog¹ byæ bardzo skomplikowane – w nie-

których przypadkach mo¿e poznaæ je jedynie idealny nakazodawca (Archanio³).

40

Hare (1952), s. 164.

41

Hare (1999d), s. 113.

---