Ajiratiw hám aniqlaw(sipat analizi)usillari''

I Bap Tiykarģi bólim.
1.1 Ajıratıw hám konsentrlew usıllarınıń analizde qollanılıwı
Analitikalıq ximiyada kemnen-kem jaǵdaylarda ǵana anıqlanatuǵin quramlıq bólek bevosita tabiw hám anıqlaw múm Rc=QA/QA⁰beretuǵin quramlıq bólekti anıqlanatuǵin zattan ajıratıwǵa tuwri keledi. Kesent berıwshı quramlıq bólekti anıqlanatuǵin zattan ajıratıwdıń eki usıli bar bolip; olardıń biri, kesent beriwshi quramlıq bólekti tekserilip atırǵan eritpenıń ózınde niqaplaw bolsa, ekinshi usılı onı tekseriletiǵin eritpeden shigarip jiberıw názerde tutiladi.
Ajıratıw usıllarınıń uliwma xarakteristikasi. Eger tekserilip atırǵan obyekt quramındaǵi zatlar bir-birin tabiw hám anıqlawǵa kesent berse, onda olardi bir-birinen ximiyalıq, fizikalıq yamasa fizik-ximiyalıq usıllar járdeminde ajıratıw talap etiledi. Ximiyalıq ajıratıw usıllarinda ajıratıw ushın qanday da bir járdemshi reagent tekserilip atırǵan eritpege qosıladi. Bunda shóktiriw, komplekslew, oksidleniw-qaytariliw reaksiyalarinan biri yaki bir neshesi járdeminde birikpenıń bir bólimi ekinshi fazaya (gaz, shókpe, niqaplaw jaǵdayi) otedi. Ajıratıw ushın jóqarıdaǵilardan tısqarı filtrlew, centrifugalaw, aydaw, kristallaw hám basqalar qollanılıwı múmkin. Fizikalıq hám fizik-ximiyalıq usıllarda tekseriletuǵin zat qanday da bir tásır sebeplı eki fazaǵa ajırat8lıwı múmkin. Mısalı: qatti zat - eritpe, qatti zat - gaz, eritpe - gaz, I eritpe - II eritpe h.t.b. Ajıratiw processinde teńsalmaqlıq ornatılıwı ushın har eki fazada áste aqırılıq penen aralastiriladi. Bunıń nátiyjesinde birinshi fazadaǵi bir yaki bir neshe zat ekinshi fazaǵa ótedi. Bunda bir fazdan ekinshisine ótkeriwdıń imkani barinsha tolıq bolıwına itibar beriledi hám anıqlanatuǵin quramlıq bólek bir fazada, kesent berıwshı bólek bolsa ekinshi fazada bolıwı zárúr.
Analizdıń anıqlıq dárejesi ajıratıwdıń ónimdarliǵina baylanıslı. Ajıratıdıń ónimdarliǵin bahalaw ushın ajıratıw dárejesi hám ajıratıw faktori túsinikleri kiritilgen. Ajıratıw dárejesi (Rc) ajıratılǵan strukturalıq bólim muǵdarınıń (QA) onıń úlgisindegi dáslepki muǵdarina (QA⁰) qatnasina teń.
Rc=QA/QA⁰
Bul shama birge qansheli jaqinlassa, ajıratıw sonsheli tolıq boladi. Oni procentlerde de kórsetıw múmkin:
Rc=QA/QA⁰•100%
Ajıratıw yaki konsentrlew faktorlari (Rb/a) anıqlanatuǵin strukturalıq bólimnıń kesent berıwshı strukturalıq bólimnen qánsheli tolıq ajıratılǵanliǵin kórsetedi:
Rb/a=QBQa⁰/QAQb⁰
bul jerde, Qa⁰ hám Qb⁰ -- A hám B strukturalıq bólimlerdıń tekserilip atırǵan úlgidegi dáslepki muǵdarlari;
Qb hám Qa -- usı strukturalıq bólimlerdıń ajıratıwdan keyingi muǵdarlari.
Ajıratıw usıllari kóbinese kristallaw, puwlatıw, aydaw, ekstraksiya, sorbsiya, ion almasıw usılları óz ishine aladi. Ekstraksion ajıratıw kóbinshe ximiyalıq usıl -- koppleksleniw reaksiyalari menen baylanıslı halda ótkiziledi. Kristalizatsiya usılında anıqlanatuǵin zat qatti halda bólıwı múmkin, sebebi puwlatiw dáwrinde anıqlanatuǵin zattiń uship shigatuǵin bólimi taslap jiberiledi, onı jiynap alıw bir qansha quramali bolip tabiladi. Kristallaw, tiykarinan, qurami aralaspalardan taza bolǵan shókpe alıw ushın qollaniladi