Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti hisoblash usullari

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Айний шакл алмаштириш
тушунчасини бир сонни турли хил 
шаклларда ифодалаш билан боғлаш мумкин. Масалан, 47=4

10+7=5

7+3

4= 
20+27=4

5+3

9 ва хоказо. Бу ифодаларни шакл алмаштиришда арифметик 
амаллар қонунларидан фойдаланилади. Алгебрада ҳам сонли ифодалар 
устида турли амалларни бажаришга тўғри келади. Шунинг учун ифодани 
устида турли шаклда унга кирувчи ҳарфларнинг ихтиёрий қийматларида 
сонли қиймати ўзгармайдиган қилиб тасвирлашга тўғри келади. Кўрсатилган 
шартда ифодани бир кўринишдан бошқа кўринишга шакл алмаштириш 
айний шакл алмаштириш деб аталади. 
Дастлаб ўқувчилар 
алгебраик ифодалар
устидаги амаллар фақат 
белгиланиб, сўнгра ҳосил қилинган ифодалар (масалан, йиғинди, кўпайтма) 
оддий айнан тенг ифодаларга келтирилади. Иккинчидан, эса айний шакл 
алмаштиришлар бажараётиб, ўқувчилар бу мақсад эмас, балки улар 
ёрдамида ифодаларнинг сонли қийматларини топиш, тенгламаларни ечиш 
учун ва турли ифодалар баъзи хоссаларини ҳисоблаш ва ўрганиш учун 
зарурлигини айтиб ўтиш мақсадга мувофиқ/ 
Бутун алгебраик ифодаларни
шакл алмаштиришларни ўрганишда ифодага 
кирувчи ҳарфлар қийматлари берилганда алгебраик ифодада кўрсатилган 
амалларни бажариш мумкинлигини айтиб ўтилади. Бунда ўқувчилар 
қавсларни очиш ва ўхшаш ҳадларни ихчамлаш арифметик маънода амаллар 
эмаслигини тушуниб олишлари керак. 
Айний шакл алмаштиришлар маъноси ва мақсадга мувофиқлигини 
ўқувчилар тушунадиган бир неча мисолларда кўрсатиш керак. Масалан, 
тўғри тўртбурчак томонлари узунликлари а ва в бўлса, унинг периметри 
2(а+в)=2а+2в ифодасини шакл алмаштириш қулай эканллигини тушунтириш 
мумкин. Яна тенг асосли ва турли баландликдаги тўғри тўртбурчаклар 
юзалари йиғиндиси ифодаси шакл алмаштирилиши ҳамда уни геометрик 
чизма ёрдамида кўрсатиш муҳим аҳамиятга эга. 

---

203