Allah nerededir?

Soru bu hakikatin ışığında incelendiğinde şu tezatlar ortaya çıkar:
Allahü Teâlâ'nın -hâşâ- yaratıldığı vehmedilirse o halde, O Zât-ı Mukaddes'in hem ezelî, hem hadis (sonradan yaratılmış), hem Hâlık, hem mahlûk, hem sonsuz kadir, hem sonsuz âciz, kısacası, hem ulûhiyetin sonsuz kemâl sıfatlarına, hem de mahlûkiyetin sonsuz eksik sıfatlarına sahip olması lâzım gelir.
Soru böyle sonsuz çelişki ve zıtlıklar taşıdığı gibi, birçok imkansızlıkları da içine almaktadır. Bunlardan sadece birisi olan "Teselsülün muhaliyeti"ni nazara vermekle yetineceğiz.
Bir an için O Vâcib-ül Vücud hakkında böyle bir soru sorulduğu farzedilse, o zaman bu soru o noktada kalmaz. Yâni Cenâb-ı Hakk'ı yarattığı vehmedilen o halikın da bir halikı, onun da halikı... sorulur. Böylece soru silsile haline sonsuza kadar gider. O hâlde bu sorunun mahiyeti muhale, imkânsızlığa dayanır ve böyle bir soru sorulamaz.
Teselsülün muhal olduğuna dair bazı misaller takdim edelim:
On-onbeş vagonlu bir tren düşününüz. Bu vagonlardan herbirisini bir önceki vagon çeker. Ve nihayet iş lokomotife dayandığında artık "lokomotifi kim çekiyor?" diye bir soru sorulamaz. Zira, çekip fakat çekilmeyen bir lokomotif olmazsa bu nizam bozulur ve hareket meydana gelmez.
Aynı şekilde, bir şekerin nasıl yapıldığını sorsak, bize cevaben, şeker fabrikasında yapıldığı söylenecektir. Şeker fabrikasmdaki âletlerin nerede yapıldığını sorduğumuzda onların da tezgâhları gösterilecektir. Sonunda mes'ele bir zatın ilmine, iradesine ve kudretine dayanmazsa, tezgâhın da tezgâhı sorulacak ve teselsüle gidilecektir.
Diğer taraftan bir elma, tabiri caiz ise, elma fabrikası olan ağacında yapılmaktadır. Bu ağaç ise kâinat fabrikasında inşa edilmiştir. Eğer elma ağacının da, kâinatın da yapılması sonsuz bir ilim ve kudret sahibine verilmezse, kâinat fabrikasına da bir fabrika, o fabrikaya da bir fabrika gerekecek ve çıkmaza girilecektir.
Bir nefer emri onbaşıdan, o da yüzbaşıdan ve başkumandan da padişahtan alır. "Ya padişah kimden emir alıyor?" şeklinde bir soru sorulamaz. Zira padişah da birinden emir alsa, o da raiyyet derecesine iner ve emir aldığı zât padişah olur. Bu durumda birinci şahıs padişah değildir ki: "Padişah kimden emir alıyor?" diye bir soru sorulabilsin. Padişah denilince, emir veren, fakat emir almayan bir hükümdar akla gelir.
Bu misâllerden anlaşıldığı gibi, bu kâinatın yaratılışının; zâtı, esması ve sıfatlarıyla ezelî ve ebedî olan Allah’ın ilim, irade ve kudretine dayanması zaruridir.
"Cenâb-ı Hakk'ı -hâşâ- kim yarattı?" diye firavunâne soru soranlar “teselsülün muhal oduğunu” bilmediklerini ve nefisleriyle bir demogoji yaptıklarını açığa vurmuş olurlar.
Allah’ı bu dünyada niçin göremiyoruz?

Allah’ın bir ismi Nur’dur. Nuranî varlıklar olan meleklerden, güneş ışığına ve kâinatı doldurmuş bütün ışınlara kadar her şey bu ismin değişik tecellilerini taşımaktadır. İnsan gözü, bu dünyada, sadece madde alemini görür. Ne kendi ruhunu, ne amellerini yazan melekleri görebilir, ne de ışınlar âlemini.
İnsan gözünün kainatta mevcut ışınların ancak % 2.5 kadarını görebildiği tespit edilmiştir. Bu göz ile bu alemde bütün nuranî varlıkları yaran Allah’ın görülmesini beklemek, en azından, fizik kanunlarına zıt bir anlayış olur. Konunun bir başka yönü de insanların bu dünyada imtihan olmalarıdır. Allah’ın görünmesi bu imtihan sırrına da ters düşer.
Allah ın görme organımız olan göz ile görünmemesi, kudret ve ilmiyle her şeyi kapsamasından ve zıddının yokluğundandır.
Mesela, atmosferin yer küreyi her yandan kuşatması gibi, güneşin de bütün feza âlemini kuşattığını farz etsek, o zaman güneşi göz ile görmek mümkün olmaz. Her yer güneşin ışığıyla kaplandığından güneş görünmez olur. Hem gece gibi bir zıddı da olmadığından güneş görülmez ve mahiyeti anlaşılmaz. Bununla beraber, ışığıyla her yerde bulunan ve her yeri kapsayan güneşin varlığını inkâr etmek de cehalet olur.
Aynı mantık perspektifi içerisinde, isim ve sıfatlarıyla her şeyi kuşatan ve her yerde hazır olan ve zıddı olmayan Allah’ın da göz ile görülmemesine bir derece bakılabilir.
Ahirette durum tamamen farklıdır. Cennet ehlinin ruhları bedenlerine galip gelecektir. Burada gölge hükmünde olan varlıklarının aslı orada yaratılacaktır. İnsan her yönüyle cennete layık ve ondaki her türlü ihsanlardan faydalanabilecek bir varlık olarak cennete girecektir. Cennette bile rüyet hadisesinin sürekli olmayışı üzerinde düşünmek gerekir.
Demek oluyor ki, cennet ehli, rüyete mazhar olacakları zaman ayrı bir hale girecekler ve bu İlâhî ikram kendine mahsus ayrı bir ortamda gerçekleşecektir. Nitekim, rüyetten döndüklerinde ailelerinin onları tanıyamayacakları yolundaki haberler de bunu göstermektedir.

Allah kendisinden büyük bir varlık yaratabilir mi?

Bu soruya altı madde halinde cevap vereceğiz:
1- Soruda kasıt vardır:
Bu sorunun hedefi inançları sarsmak, saf zihinleri bulandırmak, masum ve körpe dimağlara zehir akıtmaktır. Bir akrep kıskacı olan bu demogojik soru ile insanlar zehirlenmek istenmektedir. Şöyle ki:
Eğer bu soruya "Evet" diye cevap verilse o zaman "Demek ki sizin Rabbiniz yarattığı şeyden güçsüzdür." denilecek. Eğer, "Hayır" diye cevap verilse, o zaman da "Demek ki sizin Rabbiniz âcizdir." denilecektir. Her iki halde de -hâşâ- Cenâb-ı Hakk'a acizlik isnadı söz konusudur.
Bu soruyu ortaya atanlar, var olması muhal olan bir şeriki yaratmayı Cenâb-ı Hakk'ın kudretinden talep etmekle Allah’ın Hâlık (yaratıcı), vehmettikleri o şerikin de mahlûk (yaratılan) olduğunu bir ön yargı olarak kabul ettikleri halde, daha sonra o mevhum mahlukun Hak Teâlâ'dan büyük olabileceğine ihtimal vermekle, açıkça demagoji yapmaktadırlar.
Bu kimseler Allah’ın kutsi mahiyetinin mahlûk mahiyetine hiçbir cihetle benzemeyeceğini bilememektedir. Eser ustasına hiçbir cihetle benzemeyeceği gibi, Cenab-ı Hak da mahlûkatına hiçbir cihetle benzemez.
Bu hakikati bilmemek, büyük bir cehalettir. Bu cehalete düşenler Allah’ın mutlak kadir, mahlûkun ise sonsuz âciz olduğu gerçeğinden gafildirler.
2- Soruda "imkân-ı vehmî" ile "imkân-ı aklî" birbirine karıştırılmaktadır.
İmkân-ı aklî: Aklen hem olması, hem de olmaması mümkün olan şeye denir. Meselâ, yeni evlenen bir insanın çocuğu olması da, olmaması da mümkündür.
İmkân-ı vehmi: Hariçte vukua gelmesi mümkün olmayan, hakikatsiz ve esassız bir vehimdir. İmkân-ı vehmi hiçbir hükme esas olamaz. Hiçbir delil ve hakikate dayanmadığı için ilim ve mantık imkân-ı vehmi ile meşgul olmaz.
İmkân-ı vehmi sadece "olabilir", "belki" gibi temenni, zan ve hayallerden kaynaklanır.
"Cenâb-ı Hak kendinden büyük bir mahlûk yaratabilir mi?" sorusunda imkân-ı vehmi ile imkân-ı aklî karıştırılmıştır. Bu soru ancak vehmin mahsulüdür; hiçbir hakikate istinad etmeyen bir hurafe, bir safsatadır; aklen muhaldir. Hiçbir akıl, bir mahlûkun Allahü Azîmüşşân'dan büyük olmasını mümkün göremez.
3- Soru ile demagoji yapılmaktadır.
Mantıkta "Gerçek olmayan mukaddemelerle yapılan kıyaslara mugalâta (demagoji) veya safsata" denilmektedir. Meselâ duvar üzerine çizilmiş bir insan resmi gören mugalatacı (demagog):
“Bu resim konuşur. Çünkü, bu resim insana aittir."
"Her insan konuşur. Öyle ise bu insan da konuşur." diye yanlış bir hükme varır. Cenâb-ı Hakk'ın yaratacağı bir mahlûku -hâşâ- Allah'tan büyük tevehhüm etmek, duvardaki resmi insan kabul etmekten daha büyük bir safsatadır.
Bu soruda esas olarak şu safhalar vardır:
1) Yaratılması vehmedilen varlığın şu anda mevcut olmadığı kabul edilmektedir.
2) Mevhum varlığın yaratılması Allah'tan beklenmekte, böylece Allah’ın Hâlık olduğu, o mevhum varlığın ise mahlûk olacağı kabul edilmektedir.
3) O mevhum varlığın yaratılması Allah'tan istendiği gibi, onun büyüklüğü, gücü, dirayet ve azameti de Allah'tan istenmektedir.
Bu mukaddemelerden Cenâb-ı Hakk'ın sonsuz büyük, yegâne Hâlık, ezelî ve ebedî ve mutlak Kadir olduğu; o mevhum varlığın ise yaratılmaya muhtaç, âciz, zelil ve miskin olduğu sonucu çıktığı halde, tam tersine o vehmî varlığın Allah'tan büyük olup olmayacağı sorulmaktadır. Bu ise yukarıdaki misâlden çok daha ileri derecede bir safsatadır.
4) Soru pek çok çelişkilerle doludur:
Soru ile yapılmak istenen kıyas, tenakuzlu kaziyelere (çelişkili hükümlere) dayandırılmıştır. Dolayısıyla, bu sorunun "iddia olma" özelliği yoktur. Meselâ, "Sonsuzdan daha büyük bir sayı yazılabilir mi?" sorusu böyle tenakuzlu bir kaziyeye dayanır. Bu sebeple hiçbir ilmî kıymeti haiz değildir. Çünkü, sonsuzdan büyük bir sayı olamaz ki, böyle bir soru de sorulabilsin. Eğer sonsuz, erişilmez bir büyüklüğün sembolü ise hiçbir rakam sonsuz ile mukayese edilemez. Sonsuzdan büyük bir rakam telâkki edilse o zaman da sonsuzluk hakikati ortadan kalkar.
Bu soru da, çelişkili kıyaslardan olduğu için mantıken ve ilmen hiçbir kıymeti yoktur.
Bilindiği gibi bir eserdeki kemâl, onu yapan zatın kemâlinin bir tecellisi, bir göstergesidir. Ve bu eserdeki kemâlin, ustasının kemâlini aşması, ondan fazla olması muhaldir. Bir âlimin, telif ettiği bir kitabına kendi ilminden fazla ilim yerleştirmesi, yahut, bir mimarın kendi maharetini aşan bir eser yapması, güneşin kendi ziyasından fazlasını bir damla suya vermesi muhaldir, safsataların en acibidir.
"Cenâb-ı Hak, kendinden büyük bir varlık yaratabilir mi?" sorusu: "Allahü Teâlâ kendi kemâlatından daha fazlasını bir mahlûkuna verebilir mi?" gibi bir saçmalık ifade eder.
Soru, Cenâb-ı Hakk'ın sıfatları, fiilleri adedince muhaller taşır. Bunlardan birkaçını kaydedelim:
Hak Teâlâ'nm sıfatlarından biri "Kudrettir. Soru, bu sıfat yönünden tahlil edildiğinde şöyle olur:
"Kudreti sonsuz olan Cenâb-ı Hak, kendinden daha kudretli birisini yaratabilir mi?"
Bu sorunun sahibi, sonsuzluk kavramının cahilidir. Sonsuz kudretten daha büyük bir kudret olamaz ki, böyle bir soru sorulabilsin. Şu sonsuz feza, şu uçsuz bucaksız sistemler, hep O Kadir-i Zülcelâl'in kudretinin tecelligâhıdır. Haşmetli bir dağın âyinedeki tecellisi bir çakıl taşı ağırlığında da olamaz. Hadsiz yıldızlar, uçsuz bucaksız galaksiler hep Cenab-ı Hakk’ın Hâlık isminin tecellileridir. Bu tecellilerin O Kadir-i Mutlak'ı yorması, âciz bırakması düşünülemez. Her an böyle milyarlarca kâinatı yaratsa, bunların tümü o kudret nazarında yine bir zerre kadar da olamaz.
Söz konusu soru, Cenâb-ı Hakk’ın irâde sıfatı yönünden tahlil edilirse şu şekle girer:
"Mutlak irâde sahibi olan Allahü Teâlâ, kendi hükmünü geri bıraktıracak, kendi irâdesini kayıtlayacak bir ilâh yaratabilir mi?"
Halbuki, Cenâb-ı Hakk'ın irâdesi mutlaktır, sonsuzdur. Hiçbir kayıt altına girmez. O'nun irâdesini kayıt altına alacak bir varlığın bulunması muhaldir. Öte yandan, Cenâb-ı Hakk'ın yaratacağı şey, mahlûk olur. Mahlûk ise Hâlık'ın irâdesi altındadır. Bu soru ile Hâlık'ın irâdesi sınırlı, mahlûkun irâdesi ise sınırsız tevehhüm edilmekte, böylece "sınırlı olanın sınırsız olanı sınırlandırması" gibi büyük zıtlığa ve çelişkiye düşülmektedir.
Soruyu, Allahü Teâlâ'nın ezeliyeti ve ebediyeti noktasından düşündüğümüzde şu safsata ile karşılaşırız:
"Cenâb-ı Hak, kendinden evvel var olup, kendisinden sonra da varlığı devam edecek olan bir mahlûk yaratabilir mi?"
Ezel ve Ebed Sultanı olan Allahü Azîmüşşan'ın, bir ismi Evvel, bir ismi de Âhir'dir. Varlığının evveli olmadığı gibi, sonu da yoktur.
Ezelden evvel ve ebedden öte bir zaman kavramı olamaz ki, böyle bir hurafeye, bir vehme yer olabilsin. Bu safsataya göre, Cenâb-ı Hak ezelî ve ebedî olduğu halde, hâşâ, fâni ve hadis (sonradan yaratılan) olacak, yaratacağı o mevhum varlık ise, mahlûk olduğu halde ezelî ve ebedî olacaktır.
Cenâb-ı Hakk'ın Hayat, Semi', Basar gibi diğer sıfatları da aynı mantık ve ölçü içerisinde düşünülebilir.
Ne gariptir ki, böyle bir safsata ve bir hezeyan bu asrın cehalet çarşısında müşteri bulmakta, az da olsa bir kısım insanları saptırabilmektedir.
5) Soruda hakikatlerin zıtlarına dönüşmesi istenmektedir.
Bilindiği gibi, bir hakikatin, zıddına dönüşmesi muhaldir. Yine, bir hakikatin kendi mahiyetini korumakla birlikte kendi zıddı olan bir mahiyete girmesi de muhaldir. Meselâ, güneşin, kendi mahiyetini aynen muhafaza ederek suya dönüşmesi, yahut bir insanın "insanlık" mahiyetini hiç kaybetmeden “arslan” olması muhaldir. Misâller çoğaltılabilir. Mahlûkat için, inkılâb-ı hakâik ( gerçeklerin zıtlarına dönüşmesi) böyle binlerce muhaller taşıdığı halde, Hâlık Teâlâ hakkında böyle bir şey vehmetmek muhallerin en acibidir.
Yukarıdaki soru ile Ulûhiyete ait sonsuz hakikatlerin zıtlarına dönüşmesi tevehhüm edilmektedir. Şöyle ki; soru sahibi bu demogoji ile sonradan yaratılacağından noksan, fâni, âciz, kayıtlı olacak olan o mevhum varlığın hakikatini, zıddı olan sonsuz kudret ve kemâle inkılâb ettirme muhaline düşmektedir. Allahü Teâlâ'nın mutlak kemâli, zıddı olan mutlak noksanlığa, mutlak cemâli mutlak çirkinliğe, mutlak kudreti, mutlak acze inkılâb etmez.
O Zât-ı Zülcelâl sonsuz aziz, mahlûkat ise sonsuz zelildir. Allahü Azîmüşşân, sonsuz âlim ve mutlak Hâkim'dir; mahlûkat ise cahil ve mahkûmdur. Allah’ın varlığı vücudu vâcib, Zâtı ezelî ve ebedîdir. Yarattığı ve yaratacağı herşey ise mümkindir, fânidir ve hadistir.
Soru sahibinin vehmine göre, Cenâb-ı Hak ezeli olduğu halde, hâşâ hadis olacak (sonradan meydana gelecek), yaratılması vehmedilen o varlık ise, hadis olduğu halde ezelî olacaktır. Tâ ki, Allahı Teâlâ'dan, hâşâ daha büyük olması tevehhüm edilsin.
Allahü Azîmüşşân, sonsuz kadir olduğu halde, âciz olacak, O'nun yaratmasına muhtaç olan o varlık ise sonsuz kadir olacaktır.
Misaller çoğaltılabilir.
6) Soru sahibi vücut (varlık) mertebelerinden habersizdir.
Bu sorunun cevabı, üç kavramın bilinmesine bağlıdır. Bunlar “vâcib, mümkin ve mümteni” kavramlarıdır. Aklen bu üçünün dışında kalan bir başka şık düşünülemez.
Gayet mükemmel bir heykele baktığımızda bu üç hakikati şöyle tesbit edebiliriz:
"Heykelin bir ustası olması vâciptir." Zira, san'at san'atkârsız düşünülemez.
"Bu heykel yapılmadan önce, ustası için heykeli yapıp yapmamak ise mümkündür." Yâni usta için, o eseri yapıp yapmamak olasıdır.
"Heykelin, ustasından daha maharetli, mükemmel, daha güçlü olması ise mümtenidir (imkansızdır), muhaldir."
Aynı hakikati güneş için düşünecek olursak: Güneşin ışık sahibi olması vâcibdir. Yâni, ışıksız güneş düşünülemez. Güneşi irâde sahibi farzetsek, ışığını dilediğine verip, dilemediğine vermemesi de mümkündür. Güneşin âyinedeki tecellisinin, güneşin büyüklüğüne ve ısısına sahip olup, etrafında oniki gezegeni dolaştırması ise mümtenidir yani imkansızdır.
Yukarıdaki misâller gibi, vücud mertebelerinde de üç hakikat vardır: Vâcib, mümkin, mümteni.
Cenâb-ı Hakk'ın vücudu "vâcib", yaratılmış ve yaratılacak olan herşeyin vücudu "mümkin", Allahü Teâlâ'nın şeriki, misli, benzeri ve nazirinin bulunması ve herhangi bir mahlûkunun kendisinden büyük ve güçlü olması ise "mümteni"dir.
Cenâb-ı Hakk'ın vücudu vâcibdir. O'nun vücudu Zât’ ındandır. Var olmak için hiçbir sebebe muhtaç değildir. O'nun varlığı mahlûkatın varlığına hiçbir cihetle benzemez. Hiçbir cihetle dengi, eşi ve benzeri yoktur.
Mümkine gelince, mümkin "mütesaviyyüt-tarafeyn" şeklinde tarif edilmiştir. Yâni, mümkinin varlığı ile yokluğu müsavidir (eşittir), var da olabilir, yok da olabilir. Mümkinin varlığı da, yokluğu da muhal değildir. Yaratılan ve yaratılmaya kabil olan herşey mümkindir.
Meselâ, kâtibe göre bir harfin yazılıp yazılmaması müsavidir. Yâni, kâtib, o harfi yazabilir de, yazmayabilir de. Demek ki, "harf için iki taraf sözkonusudur. Olmak ve olmamak. Kâtib bu iki şıktan hangisini tercih ederse o gerçekleşir. Yazmayı tercih ederse harf yokluktan varlık âlemine çıkar, yazmamayı tercih ederse yoklukta kalır.
Bütün mümkinat, Cenâb-ı Hakk'ın yanında bu harf gibidir. Kâinat, O'nun yaratmasıyla meydana geldiği gibi, yine O'nun irâdesi, kudreti, terbiye ve takdiri ile varlığını sürdürmektedir. Gerek var olmasında, gerekse devam ve bekasında Allah'a muhtaçtır.
Mümkinat âleminde, O Vâcib-ül Vücudu âciz kılacak bir mahlûkun olması düşünülemez. O'nun ezelî irâdesi ve mutlak kudreti karşısında herşey müsavidir. Küçük -büyük farkı yoktur. O kudrete nisbeten bütün galaksilerle bir zerre birbirine müsavidir. Bir çiçek ile baharın, cüz' ile küllün farkı yoktur.
Mümteniye gelince, mümteni, varlığını tasavvur etmek asla kabil olmayan demektir. Mümkinin "olmak", "olmamak" gibi iki ciheti varken, mümteninin tek ciheti vardır; o da olmamaktadır. Yokluk mümteninin daimî vasfıdır. Onun varlığını tasavvur etmek, çelişki ve tezatları doğurur.
Meselâ, bir rakam ya çifttir, ya da tektir. Bir rakamın hem çift, hem de tek olması mümtenidir.
Bir insanın aynı anda hem ayakta, hem de oturur olması da mümtenidir.
Bir rakamın sonsuzdan büyük olması da mümtenidir.
Aynen öyle de, Cenâb-ı Hakk'ın ortağı ve benzeri olması da mümtenidir.
Mümkinin vâcib'ten büyük olması da mümtenidir.
Mahlûkun Hâlık'tan üstün olması da mümtenidir.
Soru sahibi bir demogoji ile mümteniyi mümkin göstermeye çalışmaktadır.
7) Soru sahibi büyüklük kavramının cahilidir.
Cenâb-ı Hakk'ın büyüklüğü mahlûkata nisbeten değildir. Yâni, O, zâtında büyüktür, büyüklüğü mahlûkat ile kıyasa girmez. O'nun Zâtı hiçbir mahlukuna benzemediği gibi, büyüklüğü de mahlûkatın büyüklüğüne benzemez, takdirle bilinmez. Mahlûkatın büyüklüğü nisbîdir, birbirine göredir.
Bu hakikati bir misâl ile açıklamaya çalışalım. Güneşin büyüklüğü kar zerrelerindeki tecellileriyle kıyasa girmez. Zira, bütün o tecelliler parlaklıklarını o güneşten almaktadırlar. Nasıl onunla kıyasa girebilirler?
Bu misâl gibi, ilmi, kudreti, azamet ve kibriyâsı sonsuz olan Allahü Teâlâ' nın büyüklüğü de mahlûkatın büyüklüğü ile hiçbir cihetle kıyasa giremez. Zira bütün mahlûkat hep O'nun sıfatlarının ve isimlerinin tecellileridir. Varlıkları O'nun var etmesiyle, hayatları O'nun hayat vermesiyle, nurları O'nun tenviriyledir. Onların büyüklükleri ancak birbirilerine göredir. O'nun bir mahlûku olan insan aklı ne kadar büyüklük tasavvur ederse etsin ve yine insan hayali büyüklüğü nasıl hayal ederse etsin bunların hepsi mahlûk büyüklüğüdür. Cenâb-ı Hakk'ın büyüklüğü, düşünülen ve hayal edilen bütün bu büyüklüklerden münezzehtir, yücedir.
Bilindiği gibi, matematik ilminde bir "sonsuz" kavramı vardır. Bütün rakamlar ona nisbetle kıyasa giremeyecek kadar küçük kalırlar. Onların büyüklükleri birbirilerine göredir. Sonsuz için bir ile bir milyarın farkı yoktur. Bu noktada sonsuza nisbeten büyük-küçük fark etmez. Bütün rakamlar, şuurlu kabul edilse, bunların hepsi sonsuzu kavramakta aynı derecede güçsüz ve noksan kalacakları gibi, Cenab-ı Hakk’ın sonsuz büyüklüğünü anlamakta da bütün akıllar aynı nisbette âciz kalırlar. O mutlak ve sonsuz büyüklük, bu sınırlı akla sığmaz.
Soruda sözü edilen o vehmi varlığın, mahlûk olacağı peşinen kabul edilmektedir. Bir mahlûk ise ne kadar büyük olursa olsun, büyüklüğü mahlûklara göredir ve o daire içinde düşünülür.
San'atkârın san'atından büyük olduğu tartışma kabul etmez bir gerçektir. Meselâ, Selimiye Camii'ndeki bütün kemâlât ve güzellik hep mimarının kemâlâtından süzülmüş, ilminden dökülmüştür. O taşları bir şaheser hâline getiren, Mimar Sinan'ın ruhundaki incelik, düşüncesindeki derinlik, hissiyatındaki zerafet ve san'atındaki meharettir. Alkış Sinan'adır, takdir O'na gider. Faraza, Sinan'ın ömrü, ebedî olsaydı, daha nice camiler yapar, eserler vücuda getirirdi. O eserlerin hepsi de O'nun büyüklüğüne delil olurdu. Lâkin, onların büyüklükleri Mimar Sinan'ın büyüklüğüyle mukayeseye giremezdi.
Şu kâinat denilen büyük mescid, arşlar, ferşler, sema tabakaları, uçsuz bucaksız galaksiler de hep Allah’ın eseri, icadı ve mahlûkudur. Onlarda tecelli eden bütün güzellikler ve üstünlükler Esmâ-i İlâhiyye'ye aittir. Bütün mevcudat Cenâb-ı Hakk'ın kudretiyle, iradesiyle, hâkimiyetiyle ayakta durmaktadır. Atomlardan galaksilere kadar herşey, her haliyle ve tavriyle, her an O’nun hâkimiyeti ve murakabesi altındadırlar. O'nun hâkimiyeti karşısında herşey mahkûm, O'nun büyüklüğü karşısında her mahlûk zelildir.
İşte yukarıdaki soru, büyüklük mefhumunu bilmemek yanında, Hâlikıyet ve mahlûkıyeti de bilmemekten kaynaklanmaktadır.

Allah, kainatı yaratmadan önce ne yapıyordu?

Bu sorunun temelinde "zaman" ve "ezel" kavramlarının yanlış değerlendirilmesi yatmaktadır. İnsan zaman ve mekân içerisinde yaşadığı için her hâdise ve hakikati zaman ölçüsüne göre değerlendirmekte ve ezel kavramını da zaman içinde düşünmekle yanlış bir kıyas yapmaktadır. İşte yukarıdaki soru böyle bir yanlış kıyasın mahsulüdür.
"Zaman", mahlûkatın yaratılması ile başlayan ve içerisinde "olaylar zincirinin birbirini takip etmesi", "mahlûkatın birbiri ardınca akıp gitmesi" gibi hadiselerin cereyan ettiği mücerred bir kavramdır. Bütün mahluklar, bu zaman nehrinin içerisinde daima hareket, seyr ve akıp gitmektedirler. Mevcudatın yaratılması, değişimi, yaşlanması ve ölümü hep bu nehir içerisinde cereyan eder.
"Geçmiş, şu an ve gelecek" olmak üzere üçe ayrılan zaman, bir nisbî yani göreceli bir ifadedir. Yaşadığımız an, bir an öncesine göre gelecek idi, bir an sonrasında ise geçmiş olarak isimlendirilecektir. Bu ve benzeri bütün nisbetler ve izafetler mahlûkata göredir. Yâni, "asır, sene, gün, dün, bugün, yarın..." ancak mahlûkat için söz konusudur.
Ezel'e gelince, ezel zaman itibariyle bir sonsuzluk demek değildir.
Ezelde "geçmiş, şu an, gelecek, mekân ve mahlûk" yoktur. Zihin ezel hakkında bir zaman silsilesi tasavvur edemez. Zaman "devir, asır, yıl, ay, gün, saat, saniye, an..." gibi birimlere taksim edildiği halde, ezel için böyle bir taksimat yapılamaz. Ezel için bir başlangıç noktası da tasavvur edilemez.
Ezel, mutlak varlığın ancak mekân ve zamandan münezzeh olan Allah’a mahsus olmasından ibarettir. Bu gerçeği, Peygamber Efendimiz (asm.) "Allah vardı; beraberinde başka birşey yoktu."(1) hadîsi ile beyan buyurmuştur.
O halde Cenâb-ı Hakk'ın ezelî olması demek, O'nun kıdemi demektir. Yâni, “yegâne bir, tek bir" olan O Vâcib-ül Vücud'un “evveliyetine bir başlangıç olmadığı” manasınadır.
Cenab-ı Hakk’ın ezeliyeti, devam ve bekası hâdiselerin zaman içerisinde akışı şeklinde düşünülemez.. O’nun kıdem ve bekâsı hakkında zaman, boyut, silsile, geçmiş zaman, şu an ve gelecek söz konusu değildir. Öyleyse, zaman kavramı maziye doğru hayâlen ne kadar uzatılırsa uzatılsın Cenâb-ı Allah'ın ezeliyeti ile mukayese edilemez. Zamanın başlangıcından geriye doğru hayâlen gitsek ve şu kâinat gibi milyarlarca kâinat daha yaratıldığını düşünsek bu hayâli ve vehmî zaman yine Cenâb-ı Hakk'ın ezeliyeti ile beraber olamaz ve O'nunla kıyasa girmez. Zira, böyle bir mukayese, Kadîm'i (evveli olmayanı) hâdis (sonradan yaratılan) ile, mahlûku Hâlık ile, sonu olanı, sonsuzla mukayese etmek demektir.
Bu açıklamalardan anlaşılacağı gibi; Cenâb-ı Hak Kadîm'dir, ezelîdir; zaman ise mevcudatın yaratılması ile başlamıştır. Mevcudat yaratılmadan önce zaman yok idi ki, Allah hakkında böyle bir soru sorulabilsin.
Bu soru ancak şöyle sorulabilir:
"Ezelde Allah vardı. O'nunla beraber hiçbir şey yoktu. O halde ezelde Allah ne yapıyordu?"
Bu soruya cevap vermeden önce şunu ifade edelim ki, ezelde bir şey yapmak Cenâb-ı Hakk'a -hâşâ- vâcib olmadığı gibi, birşey yapmamak da O'nun için bir noksanlık değildir. Zira O, mahlûkatı yaratmasa da sonsuz kemâldedir. Yâni, mevcudatı yaratmakla kemâlinde bir artış, yaratmamakla da bir noksanlık olmaz.
Bu kısa açıklamadan sonra, söz konusu soruyu iki maddede cevaplandıralım:
1) Cenâb-ı Hak ezelde, kendi Zâtını, ulûhiyyetine mahsus izzet ve azametini, cemâl ve kemâlini bizzat müşahede ediyordu. Kudsî Zâtını ulûhiyetinin şanına uygun bir surette hamd, tenzih ve takdis ediyordu.
Allah’ın zâtını kemâli ile bilmek ancak O'na mahsus olduğu gibi, kendisini kemâliyle takdis ve tahmid etmek de yine O'na mahsustur.
Marifetullah'ta en ileri mertebede olan Peygamber Efendimiz (asm.) mi'râc mucizesi ile Allahü Azîmüşşân'ı bizzat gördüğü halde O’nu hakkıyla bilmek ve lâyıkıyla takdis ve tahmid etmekteki aczini şöyle itiraf etmiştir:
"Seni noksan sıfatlardan tenzih ederim. Ben seni lâyıkı vechi ile bilemedim. Sana hakkıyla şükredemedim. … "(2)
Diğer bir hâdis-i şeriflerinde ise "Sen kendini sena ettiğin gibisin." buyurmuştur.(3)
2) Cenâb-ı Hak mukaddes varlığına, kudsî sıfatlarına ve esmâ-i İlâhiyesine tecelligâh olacak eşyanın hakikatlarını, mahiyetlerini, plân ve programlarını, manevî miktar ve suretlerini ezelde dâire-i ilminde takdir ve müşahade etmekteydi. (*)
O Zât-ı Zülcelâl, lütuf ve keremi ile dâire-i ilmindeki bu mahiyetlere harici vücud giydirmeyi irâde buyurdu. Ve "kün" emrini verip mevcudatı halk etti. Bu halk ve icad mahlûkat için bir ihsan, lütuf ve ikram idi. Yoksa, mahlûkatı yaratmakla O Zât-ı Akdesin kemâlinde bir artış olmamaştı.
Şu hususu önemle belirtelim ki, Cenâb-ı Allah'ın gerek kendi zâtını müşahede etmesi, gerekse ilmindeki eşyanın mahiyetlerini takdir ve tanzim etmesi zaman içinde değildir. Yâni bunlar bir zaman silsilesi içerisinde düşünülemez. Ezeldeki bu müşahede, bu takdir ve tanzimi insan aklı idrak edemez. Bunun hakikatine ne bir melek-i mukarrebin, ne bir nebiyy-i mürselin idrâk ve marifeti kavuşabilir. Bu hakikat, ancak Allah’ın malûmdur.
ALLAH
Bu günlərdə İslam dinindən yalnız ateizmin anlatdığı qədər məlumatı olan qaynatam soruşdu:
- Nə üçün "Allah, Muhəmməd, Ya Əli" deyirlər, "ya" sözünü "Əli"nin qarşısında işlədir, o biri isimlərdən öncə işlətmirlər? Əslində, bu mövzu barədə düşüncələrimi oxucularla paylaşmaq çoxdan ürəyimdən keçirdi, ancaq ehtiyat edirdim: birdən fikrimi kifayət qədər açıqlaya bilmədim? Bəlkə, izahımdan oxucuda cavab əvəzinə daha çox sual meydana gəldi? Məsələ doğrudan da ciddidir, çünki bəziləri bundan sui-istifadə də edə bilərlər, bəziləri üçün məsələ təəccüblü görünər. Lakin bir halda ki, bu sual ateist izahlı İslamı düşüncəyə malik insanları düşündürür, o zaman məsələnin geniş şərhinin vaxtı çatmışdır.

Ən çox ictimai nəqliyyat vasitələrində rast gəlinən bu xitab növünü kimisi güzgünün üzərinə, kimisi şüşəyə, kimisi xalça parçasına, kimisi daha başqa yerə yazdırır. Sürücü mühərrikini işə salanda, satıcı siftə edəndə "Allah, Muhəmməd, ya Əli!" deyir. Görünür, kimisi üçün bu dua, kimisi üçün tilsim, kimisi üçün də sehrli sözdür. Hamımızdan çox həyatı təhlükə ilə qarşı-qarşıya olan sürücülərdir! Səhər iş üçün evdən çıxan bu peşə sahiblərinin ailə üzvləri qədər narahatlıq keçirən daha hansı peşə sahibləri, onların ailə üzvləri var? Halbuki, heç birimiz bir an sonra sağ qalıb-qalmayacağımızı bilmirik. Kaş insanların hamısı həyatlarının bir tükdən asılı olduqlarını sürücülər qədər hiss edəydi. O zaman yəqin ki, Allah adı çox adamın iş masasının istündə, ən görkəmli yerdə olardı. Nə isə...

"Allah, Muhəmməd, Ya Əli!"
Yox ... İnsan bu dünyadan hər an gedə biləcəyini düşünür və Allahı, Peyğəmbəri, xəlifələri xatırlayır.
Gözəldir amma... Amma nə üçün "ya" sözü təkcə "Əli" sözünün qarşısında işlədilir? Maraqlıdır deyilmi?
Öncə bu məsələ üzərində dayanmaq istərdik ki, İslam əxlaqı kiməsə və ya kimisə sadəcə adı ilə dilə gətirməyib. Söhbət Allahdan, Peyğəmbərlərdən, xəlifələrdən, səhabələrdən, qısacası İslamın hər hansı bir sahəsində tanınmış adamlardan gedirsə getsin, ya bu adların əvvəlində, ya sonunda hörmət ifadə edən müəyyən sözlər işlədilir. Məsələn, "Allah" deyərkən, ondan sonra "cəllə cələluhu" sözü işlədilir, yaxud "Allah" əvəzinə sinonim sözlər və ifadələr - "Haqq Təala Həzrətləri", "Cənabı Haqq", "Allah Təala" və s. işlədilir. Kainatın fəxri Peyğəmbərimizin adı çəkilərkən "Allahın salatı və salamı onun üzərinə olsun" mənasında gələn "Aleyhissalatu vəssalam", "Sallallahu Aleyhi və səlləm" sözləri, digər peyğəmbərlərin adları çəkiləndə "əleyhissəlam" sözü işlədilir. Bəzi ölkələrdə Peyğəmbərimizə (səllallahu əleyhi vəssəlləm) hörmət əlaməti olaraq yeni doğulan körpələrinə onun adı tək verilmir, onun ətrafında olan digər insanların adı da əlavə eilir. Məsələn, Muhəmməd Əmin, Muhəmməd Əli, Muhəmməd Sadiq. Hətta Muhəmməd yerinə Mehmet belə deyilir. Peyğəmbərimizə (səllallahu əleyhi vəssəlləm) sayqı və hörmətdə qüsur etməkdən qorxan bu insanlar "Birdən Onun adından sonra ləyaqətsiz bir söz işlədərəm, Onun xətrinə dəymiş olaram," - deyə ehtiyat edirlər.
Bu, sadəcə hörmət ələməti deyildir, inananlar üçün bu, Allahın (cəllə cəlaluhu) əmridir. Əmr isə icra edilməlidir: "Allah və mələkləri Peyğəmbərə çox salat edərlər (onun şərəfini qorumağa, şanını ucaltmağa xüsusi əhəmiyyət verərlər). Ey möminlər! Siz də ona səlat edin və tam bir təslimiyyətlə salam verin" (Əhzab, 56).
Digər dini dünyagörüşlərindən fərqli olaraq İslam bütün peyğəmbərləri qəbul etdiyindən, onların atamız olduğunu xatırlatdığından bu sayqı və hörmət, əlbəttə ki, bütün peyğəmbərlərə də aid edilməlidir. Qurani-Kərim (diqqət edin, "Quran" sözü də tək işlədilmir, onun da kimin Kitabı olduğu, dəyəri nəzərə çatdırılır), bu barədə deyir: "Biz Allaha və Onun qatından bizə endirilənə; İbrahim, İsmayıl, İshaq, Yaqub və əsbata endirilənə, Musa ilə İsaya verilənlərə, Rəbləri tərəfindən digər peyğəmbərlərə gələnlərə, onlar arasında heç bir fərq qoymadan inanır və biz sadəcə Allaha təslim olduq" deyin." («Bəqərə» surəsi, 136).
Buna görədir ki, təkcə səhifələr haqqında deyil, kitablar haqqında deyil, onların nazil olduqları insanlar - peyğəmbərlər haqqında danışarkən öncə "Həzrəti" sözünü, sonra "əleyhissəlam" sözləri işlədilir. Bütün bunlara baxmayaraq adi vətəndaşların deyil, hətta məclislərdə bəzi din xadimlərinin də digər peyğəmbərlərin adını çəkərkən sadəcə "Adəm", "İbrahim", "Musa", "İsa" və s. deməkləri adama qəribə gəlir.
"Allah, Muhəmməd, Ya Əli!"
Xitabın bu şəkli ilə hər gün rastlaşır, çoxumuz elə belə də deyirik. Bunda nə var? Nə üçün bu mövzuya bu qədər geniş girişdən sonra başlayırıq? Allah (cəllə cəlaluhu) kainatın, onun tərkibində nə varsa, hər şeyin, o cümlədən yerin, yerdə nə varsa, hər şeyin, insanların da xaliqidir. Həm də kitabı göndərən də Odur, insanlar içərisindən birini seçib peyğəmbərlik vəzifəsi ilə şərəfləndirən də Odur, Qiyamət gününün sahibi də odur. İndi ki, hər şey Onun hökmünə tabedir, deməli, müraciət də yalnız Ona olmalıdır. Qurani-Kərimdə keçən müraciət forması - xitab "Ya" dır. Ya Allah! Müraciət ediriksə, "Ya Allah" deməliyik. Həzrəti İbrahimlə (əleyhissəlam) bağlı qissədən məlum olduğu kimi, dağ kimi qalanmış tonqala atılarkən o, yalnız Allahı (cəllə cəlaluhu) xatırlamış, yalnız ondan imdad istəmişdi. Axirət günü bizə şəfaətçi olacaqların başında Kainatın Fəxri, Hz. Muhəmməd (səllallahu əleyhi vəssəlləm) gəlir. "Ümmətim! Ümmətim!" deyə bizi ətrafına toplayacaq, günahlarımızın bağışlanması üçün bizə yardım edəcək, "Bunlar mənim ümmətimdir, Ya Rəbb! Onları bağışla, onları kafirlərlə, münafiqlərlə birlikdə cəhənnəm əzabı çəkməkdən azad elə!", - deyib bizə şəfaətçi olacaqdır. Biz, əlbəttə ki, Ona müraciət edəcək, "Ya Rəsulullah, mən də sənin ümmətindənəm, bütün günah və qüsurlarımla mənə şəfaətçi ol, Cənabı Haqq qarşısında günahlarımın bağışlanması üçün məni də ümmətin kimi qəbul eylə!" deyəcəyik.
Hələ sağlığında cənnətlə müjdələnmiş on nəfərdən biri, Peyğəmbərimiz (səllallahu əleyhi vəssəlləm) üçün dəfələrlə hər şeyindən keçən Həzrəti Əlinin (radiyallahu anh) xatirinə kim bilir neçə nəfərin günahları bağışlanacaq, cəhənnəm əzabından qurtulacaqdır. Onlardan biri olmaqdan kim imtina edər? "Ya Əli, məni də xatırla, məni də özünlə Peyğəmbərimizin (səllallahu əleyhi vəs səlləm) yanına götür" deyən neçə-neçə insan olacaqdır.
Elə isə nə üçün biz təkcə Hz. Əliyə (radiyallahu anh) xitab edirik?
İlk baxışda çox İslami görünən, haqqında bəhs edilən xitab haqqında da eyni sözlər söylənə bilər. Yüz illər boyu ilan kimi sakit, səssiz içimizə, şüurumuza yerləşdirilən zındıq əfkarlar içərisində onlarca, bəlkə, yüzlərcə, minlərcə nümunələr vardır. Məlum olduğu kimi, xristianlıqda bir növ üçtanrılıq mövcuddur - Ata Allah, Oğul Allah, Müqəddəs Ruh. Hətta Hz.İsanın (əleyhissəlam) və Hz.Məryəmə belə sitayiş edilir, onların rəsmləri, heykəlləri qarşısında səcdə edilir və s. Beləliklə, Allahın (cəllə cəlaluhu) saf dininə xələl gətirilərək yenidən bütpərəstliyə qayıdılır. Halbuki, Allah təkdir, şəriki yoxdur, Ondan başqa hər şey və hər kəs Onun tərəfindən yaradılmışdır və Onun hüzuruna qayıdacaqdır.
Xristianlığı pozanlar eyni məqsədlə İslama da təsir göstərməyə çalışır, saf, təmizqəlbli müsəlmanların da bir qismi bu tora düşərək xristianlığın düşdüyü yanlış yola düşür, pərdə arxasında nələrin işləndiyinin fərqinə varmırlar. "Allah üçdür" deməyin, sizin üçün xeyirli olacağına görə bundan vaz keçin. Allah ancaq bir təkdir. O, övladı olmaqdan uzaqdır. Göylərdə və yerdə nə varsa, hamısı Onundur. Vəkil olaraq Allah yetər" («Nisa» surəsi, 171).
Avtomaşınların şüşəsindən, güzgüsündən əsli olmayaraq rəsmlər asılır. Bəzi kənd məscidlərində, kilsə divarlarını xatırladan rəsmlərin asıldığına belə rast gəlmişəm. Hətta səcdə üçün istifadə edilən möhürlərin üzərində belə insan rəsmləri çəkilir. Qəribədir ki, bu rəsmlər bir xristian ölkəsindən deyil, İslam ölkələrindən ixrac edilir.
Allah, Muhəmməd, Ya Əli!
Burada ehtiyat edilən nə var? Var. Birinci; bu xitab növü xristianlıqdakı üçtanrılığa çox yaxındır. Halbuki, yuxarıda da izah edildiyi kimi, yalnız və yalnız Allah (cəllə cəlaluhu) hər şeyin yaradanı, maliki, o cümlədən din gününün sahibidir. İmdad istəniləcəksə, yalnız O vardır.
Hz.Muhəmməd (səllallahu əleyhi vəssəlləm) kəlmeyi şəhadətdə dediyimiz kimi "Allahın qulu və rəsuludur". Diqqət edin, əvvəlcə qulu, sonra Rəsuludur. Allah Rəsulunun (səllallahu əleyhi vəssəlləm) ən yaxını, silahdaşı, din qardaşı, əmisioğlu, kürəkəni Hz.Əli (radiyallahu anh) də öncə Allahın qulu, sonra xəlifədir. Bu halda həm Peyğəmbərimiz (səllallahuəleyhi vəssəlləm), həm də Hz. Əli (radiyallahu anh) öncə qul, sonra birincisi rəsul, ikincisi isə xəlifə rütbələri ilə şərəfləndikləri halda, nə üçün biz Allaha (cəllə cəlaluhu) deyil, Hz. Əliyə (radiyallahu anh) müraciət edirik? Nə üçün, heç olmazsa, "Ya Allah, Ya Muhəmməd, Ya Əli" demir, birinci və ikincinin sadəcə adlarını hörmətsizliklə sadalayıb "Ya Əli" deyirik?
Məgər Hz. Əli (radiyallahu anh) buna razı olardımı? Allah Rəsulunu (səllallahu əleyhi vəssəlləm), Hz.Əlini sevən, onlara sayqı göstərən, onlar kimi bir həyat yaşamağa çalışan hər bir müsəlman nə Allaha (cəllə cəlaluhu), nə Onun Rəsuluna (səllallahu əleyhi vəssəlləm), nə də Hz. Əliyə (radiyallahu anh) belə hörmətsizlik etməz və bunu ağlına da gətirməz.
"Bismillah" (Bismillahir Rəhmanir Rahim) hər xeyirin başıdır. Biz də onunla başlayırıq. Bil, ey nəfsim! Bu mübarək kəlmə İslam nişanı olduğu kimi, bütün mövcudatın hal dili ilə Onu anmasıdır". Allah təkdir və şəriki yoxdur. Allaha şərik qoşmayın!

Hz. Aişə bununla bağlı belə buyurub: “Aşura Qureyş qəbiləsinin İslamdan əvvəlki dövründə oruc tutduğu bir gün idi. Rəsulullah da bu gün oruc tuturdu. Mədinəyə hicrət edəndən sonra Hz. Peyğəmbər bu orucu tutmağa davam edib və səhabələrə də bunu tövsiyə etmişdi. Lakin Ramazan orucu Allah tərəfindən əmr ediləndən sonra, Allah Rəsulu bu gündə oruc tutmağı tərk etdi. Bundan sonra müsəlmanlardan istəyən bu gündə oruc tutdu, istəməyən də tutmadı” (Buxari). Aşura günündə ərəblər həm də Kəbənin üstünü dəyişərdilər. Ərəblərin Aşura günü anadan olduğu rəvayət edilən və Kəbəni inşa edən Hz. İbrahimin xatirəsinə hörmət olaraq bu günü yaşatdıqları ehtimalı da var. Hz. Musa ilə israiloğullarının Fironun əlindən Aşura günü qurtulduğunu və Hz. Nuhun gəmisinin Cudi dağına eyni gün endiyini söyləyən yəhudiləri Hz. Peyğəmbərin təkzib etməməsi, hətta “biz Musaya sizdən daha çox layiqik” deyərək, bu günlərdə iki gün oruc tutulmasını əmr etməsi, Aşuranın Hz. Nuhdan etibarən ilahi dinlərdə mühüm yer tutduğunu göstərir.

Aşuranın mənşəyi ilə əlaqədar bəzi kitablardakı xəbərlər bu günü Hz. Adəmin tövbəsinin qəbul edildiyi, Hz. Yunusun balığın qarnından çıxarıldığı, Hz. Musa və Hz. İsanın anadan olduğu, Hz. Suleymana mülkün verildiyi, Hz. Peyğəmbərimizin keçmiş və gələcək günahlarının bağışlandığına dair ona Allah tərəfindən təminat verildiyi və s. gün olaraq qəbul edilir. Ancaq bunların nə qədər həqiqət olduğu şübhəlidir və bunlara dair əlimizdə sübut olunmuş heç bir məlumat yoxdur.
Hz. Nuh zamanından bəri bütün Sami dinlərində məqbul sayılan Aşura günündə oruc tutmaq yəhudilərə fərz edilmişdi. Onlar yeddinci ayları olan Tişrinin onuncu gününə müvafiq gələn Aşuranı bayram sayaraq, bəzi mərasimlər tərtib edir və bir illik günahlardan təmizlənmək üçün oruc tutardılar (Tövrat, “Levililər”, 16/30-34, 23/27).
Hz. Peyğəmbərimiz də Aşura günü oruc tutub. Mədinəyə hicrət edəndə Hz. Musanın şəriətinə uyğun olaraq, Ramazan orucu əmr (fərz) edilənə qədər bir və iki dəfə bu oruca davam edib və müsəlmanlara da tutmalarını əmr edib. Hətta bu mövzuda Allahın əmri olmadığına görə, Allahın Rəsulu Aşura orucunu camaata çatdıraraq iki gün tutmalarını əmr etmişdi. Ramazan ayı boyunca bir aylıq oruc fərz ediləndən sonra Aşura orucu istəyə buraxıldı.
Peyğəmbərimiz yəhudiləri təqlid etməmək və xurafələrinin İslama girməsinə əngəl olmaq üçün möminləri ayıq olmağa çağıraraq, ancaq Aşura günü deyil, Məhərrəmin doqquz, on və on birinci günlərindən sadəcə bir yox, iki gün oruc tutmalarını tövsiyə edib (Buxari).
Aşuranın İslam tarixində bir də siyasi yönü var. Peyğəmbərimizin nəvəsi, Hz. Əli və Hz. Fatimənin övladı olan Hz. Hüseyn Məhərrəmin 10-da Hicri 61-ci ildə (1 oktyabr 680) Kərbəlada Yəzidin ordusu tərəfindən şəhid edilib. Bu tarix Hz. Hüseynin matəm günü olaraq qeyd edilir. Aşuranı yas günü elən edənlərin əksinə, Əməvilər Kərbəla faciəsini unutdurmaq üçün bir bəhanə taparaq, o günü bayram qəbul etmişdilər. Hətta Fatimi dövlətinin süqutundan sonra şənliklər təşkil olunub, şirniyyatlar hazırlanıb və bu mövzudakı bidətlərin haqlı göstərilməsi məqsədiylə cürbəcür hədislər uydurulmuşdu.
Qısa da olsa, Aşuranın mənasını, tarixini və siyasi alət edilməsini çatdırmağa çalışdıq. Aşuranın həqiqəti budur. Yoxsa ildə bir dəfə “bu gün Hüseyn öldürülüb” deyib yas saxlamaq, özünü döymək deyil. Əgər Hz. Hüseyni, Hz. Peyğəmbərimizin sevimli nəvəsini sevdiyimizi söyləyiriksə və bunu göstərmək üçün ildə bir özümüzü “şaxsey-vaxsey” deyib çırpırıqsa, bu, sevgi deyil. Bu, riyadır, göstərişdir. İslamda isə münafiqliyin əlamətlərindən sayılan bu cür davranış qəti olaraq qadağan edilib.
Peyğəmbər nəslinin ən böyük davamçısı olan Hz. Hüseynə bənzəmək, onun kimi davranmaq, onun uzaq durduğu mənfi hərəkətlərdən çəkinmək - onu sevməkdir. Onu sevmək və sevdirmək ildə bir dəfə özünü döymək deyil, hər gün Allahın əmri olan namazı qılmaqdır. Onu sevmək ilin bütün gününü içib, nalayiq sözlər danışıb, qiybət edib, sonra “sabah Aşuradır” deyib, pullarını “din bilginlərinə” verib, guya imamlara Quran oxutmaq, ehsanlar vermək, il ərzində işlədikləri günahları yumaq, qurbanlar kəsmək, nəzirlər verməklə, əllərində dəmirdən beş barmaq düzəldib “ələm” adını verdikləri heç bir xeyri və zərəri olmayan nəsnələrə əllərini sürtməklə, onu sevindirmək olmaz.
Bəzi məscidlərdə iri hərflərlə və zil qara rəngdə “Hər gün Aşura, hər yer Kərbəla” yazılı plakatların yəqin ki, siz də şahidi olmusunuz. Guya bunu ora yazdırıb asanlar Hz. Hüseyni o qədər çox istəyirlər ki, Allahın hər günündə və yerində onun xatirəsini, onun şəhid edilməsini canlı tutmaq istəyirlər. Hz. Hüseyni çox istədiyini göstərmək istəyirsən, istə. Amma onu nümayiş etdirmək nəyə və kimə lazımdır? Bir də həqiqi sevgi bu deyil axı. Sən cavan olanda hər tərəfə elan edirsən ki, “mən filankəsin dərdindən dəli-divanəyəm”? Yox. Onda bu hissi də Quran oxumaqla, dini qayda-qanunlarına əməl etməklə göstərmək lazımdır. Əgər dini bilməyənlərə nəyisə öyrətmək istəyirsənsə, bu yazılar olan yerlərə “Qarabağı unutma!” sözünü də yazdırıb asın. Axı Peyğəmbəri vətəni sevməklə bağlı hədisləri də var.
İslamda «qara bayram» deyə bir şey yoxdur. Peyğəmbərimizin də sevdiyi rənglər qara yox, ağ və yaşıl olub. Aşura mərasimlərindən siyasi və mənfəət məqsədilə istifadə edən ölkə və dini idarələr var. Əgər Peyğəmbəri sevdiyinə görə onun nəvəsinin şəhid edilməsinə yas tuturuqsa, bəs Peyğəmbərin özünə niyə yas saxlamırıq? Deyək ki, Peyğəmbərin buna ehtiyacı yoxdur. Bəs, Hz. Peyğəmbərin çox sevdiyi əmilərindən biri olan “Allahın aslanı” ləqəbiylə tanınan, Uhud savaşının qəhrəmanı, Hz. Həmzəyə niyə yas tutmuruq? Axı o da vəhşicəsinə qətlə yetirilmişdi. Bəs Hz. Hüseynin atası Hz. Əliyə niyə yas saxlamırıq? Axı o da məscidə gedərkən xəncərlə öldürülmüşdü (Bununla yas saxlamaq olar demirəm. Çünki dinimizdə üç gündən artıq yas saxlamaq yoxdur). Burada Hz. Hüseynin xanımlarından birinin fars əsilli, Sasanilərin sonuncu hökmdarı III Yəzdigürdün qızı olması insanı bir az düşündürür...
Özünü çırpmaqla günah bağışlanmır. Günah ancaq məsciddə də bağışlanmır. Tövbə etmək istəyən, cəmiyyətlərə də müraciət etmədən, məkanından və zamanından asılı olmadan peşman olub, tövbə edə bilər. Bunları qəbul edən isə yalnız və yalnız Allahdır, məsciddəki mollalar və ya hansısa cəmiyyəti quranlar yox. Məscidlərdə qənd yapışdırmaqla, qola cındır bağlamaqla, onun açılmasıyla da arzu yerinə yetmir. Verilən nəzirləri əlillərə, dullara, tələbələrə, imkansızlara vermək, ağac alıb əkmək daha savabdır. Bir insanı sevindirmək ordakılara verilən nəzirlərdən qat-qat daha savabdır.
Sizi inandırım ki, keçmiş SSRİ dövründə qismən, müstəqilliyimizi qazanandan sonra isə tamamilə açıq keçirilən Aşura mərasimlərinin dinimizdə yeri yoxdur. Çünki din Peyğəmbərimizin yaşadığı dövrdə tamamlanıb. Allah Təala da Qurani-Kərimdə: “Mən bu gün sizin üçün dinimizi kamilləşdirdim, sizə nemətimi tamamladım və İslamı sizin üçün din olaraq bəyəndim” (“Maidə” surəsi, 5/3), - buyurur. Hz. Peyğəmbərimiz 632-ci ildə dünyasını dəyişib. Yəni dinə bu ildən sonra yeni heç nə əlavə etmək mümkün deyil. Hz. Hüseynin şəhid edilməsi isə siyasi zəmində və 680-ci ildə baş verib. Fikirləşməyi sizə buraxıram.
Gəlin, dinimizin həqiqətlərini öyrənməyə çalışaq, dinimizi mövhumatdan qurtaraq. Xarici ölkələrin bu kimi hərəkətlərimizi din kimi qələmə verib, bizi məsxərəyə salmalarına imkan verməyək. Dinə qayıdaq və dinin qayda-qanunlarına əməl edək.

Rəsulullahın (s.ə.v) çox sevdiyi və bəzən çiynində gəzdirdiyi Hz. Həsən (r.a.), Qurani-Kərim və sünnənin qaynağı olan bir evdə böyümüş və tərbiyə almışdı. İstər anası Hz. Fatimənin, istərsə də Hz. Əlinin böyük diqqət və nəzarətlə tərbiyə etdikləri və Hz. Peyğəmbərimizin (s) maraqlandığı bu peyğəmbər nəvəsi, eyni zamanda çox bilikli idi. Bir gün Hz. Əli (r.a.), övladının düşüncə və anlayışını yoxlamaq üçün onu yanına çağırdı. Onların arasında baş verən sual-cavabları Əbu Nuaymın "əl-Hılyə" adlı əsərindən tərcümə edərək sizə təqdim edirik:

- Doğru əməl nədir?
- Pis əməli yaxşı əməllə aradan qaldırmaq.
- Şərəf nədir?
- Ailə və qəbiləni yaxşı əməllərə sövq etmək, bu səbəbdən yaranan kədərli hadisələrə dözməkdir.
- Mərdlik və insanlıq nədir?
- İffətli (günah və haramlardan uzaq olmaq) olmaq, maddi vəziyyətini yaxşılaşdırmaq.
- Rəfət (qoruma və halına acıma) nədir?
- Aza baxıb qane olmaq, insanı alçaldan əlamətlərin qarşısını almaq və beləliklə həm özünü, həm də ətrafını piə əməllərdən qorumaqdır.
- Alçaqlıq, xəsislik və insanlıqdan uzaq olmaq nədir?
- Nəfsin əsiri olmaq, yalnız onun üçün çalışmaq və malı bu yolda xərcləməkdir.
- Comərdlik nədir?
- Bolluq və insanların möhtac vəziyyətlərində, Allah yolunda həmin insanlara kömək etməkdir.
- Hədsiz xəsislik nədir?
- Əlində olan malı özü üçün şərəf kimi hesab etmək, Allah yolunda xərclənən pulun mənasız yerə getdiyini düşünməkdir.
- Qorxaqlıq nədir?
- Dosta qarşı cürətli, düşməndən isə gizlənməkdir.
- Qənimət nədir?
- Yalnız Allahdan qorxub, qəlbən bağlı olmaq, hər bir yerdə və işdə Allahdan çəkinməkdir.
- Hilm (mülayimlik və səbr) nədir?
- Əsəbi cilovlamaq, nəfsə sahib olmaq.
- Varlı olmaq nədir?
- Allahın bölüşdürdüyü nemətlə (hətta az da olsa) razı olmaq. Əsl zəninlik qəlbin zəngin olmasıdır.
- Əziz və güclü olmaq nədir?
- Lazım gəldiyi zaman cəsarətlə danışmaq və öndə olan insanlarla haqsızlıq etdikləri vaxtlarda mübahisə etməkdir.
- Alçaqlıq nədir?
- Qəhrəmanlıq göstərilməsi lazım olan yerdə təşvişə düşmək.
- Bildirmək istədiyini deyə bilməyən aciz kimdir?
- Saqqalı və bığı ilə oynayan, danışdığı zaman qarşısındakı insanın üzünə ağız suyu sıçradan insandır.
- Cəsarət nədir?
- Yaxınları və dostlarına uyğun olmaqdır.
- Çıxılmaz vəziyyət və çətinlik nədir?
- Faydasız mövzuları müzakirə etmək, mənasız danışıqlardır.
- Şərəf və şöhrət, böyüklülük və ciddilik nədir?
- Borcu vaxtında ödəmək, borclu olan insan çətin vəziyyətdə olduğu zaman borcu bağışlamaq, günahkarı da bağışlamaqdır.
- Ağıl nədir?
- Dərk etmək istədiyi mövzuları və hadisələri öz məntiq süzgəcindən keçirərək təcrübə tərəzisində ölçməkdir.
- Qətiyyətli olmaq nədir?
- Düşünərək və səbrli şəkildə hərəkət etməkdir.
- Pozğunluq nədir?
- Səviyyəsiz işlərlə məşğul olmaq, nəfs və şəhvətin arxasınca düşməkdir.
- Etinasızlıq nədir?
- Şərəf gətirən işləri bir kənara qoymaq, dağıdıcı, narahatedici hadisələrin axarına düşməkdir.
- Ümidsizlik və məhrum olmaq nədir?
- Ona aid olan pay qarşısına qoyulduğu zaman ondan imtina etməkdir.
- Nə olursa-olsun, başçı olmaq arzusu nədir?
- Malla bağlı mövzularda ağıllı hərəkət etməmək, şərəf və namus məsələlərində etinasızlıq göstərmək, söyüldüyü zaman cavab verməmək, bağlı olduğu ailə və ətrafının vəziyyətinə əhəmiyyət verərək məyus olmaqdır.
Sonra isə Hz. Əli (r.a.) oğluna belə dedi:
Rəsulullahın (s) belə buyurduğunu eşitdim:
- Ən böyük yoxsulluq cahillik, ən qiymətli mal isə ağıllı hərəkət etməkdir.
- Dünyaya maddi cəhətinlə, axirətə isə mənəvi cəhətinlə bağlı ol!
Dünya dinlərarası dialoq və mədəniyyətlərin qarşıdurmasından danışır, biz isə müxtəlif məzhəblərdən. Bəyənmədiyimiz Qərbin gündəmində qloballaşma var, bizim gündəmimizdə isə hansı məzhəbin doğru olması. Xoşlamadığımız, səhv yolda olduğuna inandığımız insanlar kosmosa gedir, biz namazda ayaqların arasının neçə barmaq olduğunu müzakirə edirik. Allaha inanmayanlar pilotsuz təyyarələrlə körpələri bombardman edir, biz isə hələ də hansısa canlının harasındasa Allah sözünün yazıldığını axtarırıq. Dünya kosmosda stansiyalar qurmaqdan danışır, bizlər isə hələ də məzhəblərarası təəssübkeşliyi necə aradan qaldıracağımızdan.

Düşünək ....
Başqa xalqlar nüvə silahına sahib olur, biz hələ də xəlifələrdən hansının daha fəzilətli olduğu haqda mübahisə edirik. Müsəlmanlar əvvəllər bütün dünyaya hakim olduğu halda, indi başqalarının buyruqlarını yerinə yetirmək üçün bir-biriləri ilə yarışırlar. Bütün bunların nəticəsidir ki, dünyada baş verən hər cür mənfi hadisədə müsəlmanların adı hallandırılır, bütün mənfi davranışlar müsəlmanlara şamil edilir.