66
KS
E
S
●
Hidroelektrik bəndlər/anbarlar çay yatağı boyunca
torpağın eroziyaya uğraması
ilə nəticələ bilər;
●
KSES-lərin layihələndirilməsi zamanı tikinti
sahəsi üçün meşə torpaqları, yaxud çay kənarı birki
örtüyü ilə zəngin ərazilər tələb oluna bilər. Bu halda
tikinti düşərgəsi və KSES qurğuları və binası, habelə
texniki avadanlıqların müvəqqəti yerləşdirilməsi üçün
məhsuldar qatın-birki örtüyünün təmizlənməsini tələb
edilə bilər. Torpaqların münbitliyinin itirlməsi təhlükəsi
yarana bilər. Məs: Səhralaşma və torpaqların eroziyaya
məruz qaldığı sahələrdə yüklənməni artıra və bu
prosesləri gücləndirə bilər;
●
KSES-lər
relyef formasından asılı olaraq,
texnoloji seçim az və ya çox torpaq sahəsi təələb edə
bilər.
●
KSES yaradıldıqda alternativ elektrik enerjisi ilə
yanaşı, suvarma üçün əlavə su mənbəyi və əlavə suvarılan
torpaq sahələri yarana, müsbət dəyişiklik formalaşa bilər.
Mənfi, az
əhəmiyyətli,
uzunmüddətli
Layihələndirmə zamanı KSES üçün çay yatağının yuxarı və
ya aşağı breyfi mühüm təbiət ərazilərin mövcud durumunun
ekoloji
qiymətləndirilməsi
və
uyğun
seçimin
əsaslandırılması;
KSES-lər üçün yerləşdirilməsinin daha az torpaq sahəsi və
torpaq qazıntı işləri tələb edən
sahələrdə layihələndirilməsi
Layihələndirmə mərhələsində torpağın məhsuldarlığının
qorunması və yuyulmasının qarşısını almaq məqsədilə
torpağın
fiziki
və
hidrogeoloji
xüsusiyyətlərinin
öyrənilməsi; layihə ərazisində drenaj-yağış və tullantıların
idarəolunması və torpaqların kimyəvi çirkləndiricilərlə
çirklənmədən mühafizəsi tədbirlərinin əldə edilmiş nəticələr
nəzərə alınaraq təklif edilməsi;
Məs. Təsiri toxuna bilən dağlıq və düzən ərazilərdə həssass
yay və qiş otlaqlarının və ya mövcud həssass təbii ərazilərin
ekoloji stres faktorlarını nəzərə almaqla, maşın və
qurğuların müəyyən olunmuş marşurutdan kənarda
hərəkətinə
məhdudiyyət
qoyulması, çıxarılmış bitki
örtüyünün bərpası və yaşıllaşdırma kimi kompensasiya
tədbirlərinin görülməsi, tikinti prosesində çirkləndirici
maddələrin ətraf mühitə sızmasının qarşısını almaq
məqsədilə təcrid tədbirlərinin yerinə yetirilməsi və
monitorinq tədbirlərinin
həyata keçirilməsi;
Bəndlər yaradılması zamanı dəryaçanın dib müstəvisində
yaranan lilli çöküntülərin dövrü olaraq təmizlənməsi və
axıdılması üçün qurğuların yaradılması.
67
B
iok
ü
tl
ə
(bioq
az
)
en
er
jisi
Bioqazın istehsalı ətraf mühitə mənfi təsir
yaratmır
Müsbət,
uzunmüddətli
Ətraf ərazilər biokütlə tullantılarından təmizlənir;
Ucuz başa gələn çox dəyərli üzvi-mineral gübrə alınır;
Torpaqlara mənfi təsir edə biləcək enerji istehsalı məqsədləri
üçün geniş biokütlə istehsalı
Geot
er
m
al
Geotermal enerjidən istifadə torpaq strukturuna
təsir
edə bilər;
İstehsal zamanı yaranan işlənmiş sular bu və ya
digər dərəcədə minerallaşdığına görə onlar
duzsuzlaşdırılmadan torpaq sahələrinə axıdılması
təsirlərə səbəb ola bilər;
Mənfi, zəif,
uzunmüddətli
Geotermal mənbələrdən istifadənin qapalı sistemdə həyata
keçirilməsi, istifadə olunmuş termal suyun təkrar laya
vurulmasının
təmin edilməsi;
Geotermal sular lazımı dərəcədə soyudulduqdan və
duzsuzlaşdırıldıqdan sonra suvarma məqsədilə istifadəsi
iqtisadi və sosial əhəmiyyət daşıyır;
68
6.6.
Landşaft
Azərbaycanda təbii landşaftlar dağlıq və düzənlik landşaftlarına bölünür.
Dağ landşaftlarının növbələşməsi aşağıdakı kimi dəyişir:
Böyük və Kiçik Qafqaz dağlarında - dağ çölləri, dağ meşələri, dağ çəmənləri, qayalıq – nival,
Talış
dağlarında- hündürlüyə doğru yağıntı azaldığından azonallıq (zonallığın əksi) müşahidə edilir. Talış
dağlarında dağ meşələrindən sonra dağ çəmənləri əvəzinə dağ kserofit kolluqları (çölləri) yayılmışdır.
Naxçıvanda isə iqlim kəskin kontinental olduğundan dağ meşələri yoxdur. Burada yarımsəhra, dağ
çölləri, dağ çəmənləri, subnival və nival landşaft qurşaqları mövcuddur.
Düzənlik landşaftları hündürlüyə doğru yarımsəhra, quru çöl, dağ meşələri, subalp və alp dağ
çəmənlikləri, subnival və nival komplekslərlə təmsil olunur. Düzənlik landşaftı dağlıq ərazilərdən
qurşaqların paylanmasına görə fərqlənir:
Kür-Araz ovalığı, Samur-Dəvəçi ovalığı, Abşeron yarımadası və Şərur-Ordubad düzənliyində
yarımsəhra landşaft qurşağı yayılır. Bu qurşağa Kür-Araz ovalığı zonasında 600 m hundürlüyə qədər
olan sahələrdə, Naxçıvanda isə 700-1500 m-lik zolaqda rast gəlinir.
Şollar düzü, Lənkəran ovalığı, Alazan-Əyriçay vadisi və Qarabağ düzünün Sultanbud sahəsini
düzənlik çəmən-meşə landşaft qurşağı örtür. Bu landşaft sahəsinə çaylar boyu bitən tuğay meşələri də
daxildir. Xəzər dənizinin səviyyəsindən 300 m hündürlüyə qədər ərazilərdə, Alazan-Əyriçay vadisində
isə 200-600 m hündürlüklər arasında bu landşaft qurşağına rast gəlinir.
800-1200 m hündürlükdə alçaq dağlıq zonalarda dağ çölləri landşaft qurşağı formalaşmışdır.
Naxçıvanda bu qurşaq 1500 m-dən 2500 m hündürlüyədək ərazilərdə, Talış dağlarında 1500-1800 m
hündürlüklərdə yayılır. Dağ çöllərinə Acınohur və Ceyrançöl alçaq dağlıq zonalarında, Dağlıq
Şirvanda, Kiçik Qafqaz dağlarının ətəklərində (600 m hündürlüyə qədər), Talış dağlarının orta dağlıq
zonalarında
rast gəlinir
Qobustanda, Acınohur gölünün ətrafında, Ceyrançöldə və Naxçıvanda dağ yarımsəhraları landşaft
qurşağı yerləşir.
Respublikanın dağlarının 800-2200 m hündürlüyü olan yamaclarında meşə landşaft qurşağı əmələ
gəlmişdir. Göyçay (Axarbaxar) və Ləngəbiz silsilələrində, Qaraməryəm (tirəsinin cənub
yamaclarında, həmçinin Zəngilan rayonunun cənub-qərbində meşə-kol landşaft qurşağı yerləşir.
Təbii landşaft formalaşma prosesinə mənfi təbii proseslər (sel, daşqın, qasırğa, meşə yanğını, quraqlıq,
yer qabığının qırılması, sürüşmə və s.) təsir edib, təbii landşaft kompleksinin bütövlüyünü
parçalamaqla onun inkişaf tempini başqa səmtə yönəltməklə, torpaq-bitki örtüyünün tip və növ
müxtəlifliyini sarsıdır və azaldır.