ĠAMĠl rəhmanzadə
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
83 Qeyd etməliyik ki, Azərbaycan - Gürcüstan siyasi münasibətlərinin dinamikası ilə Denikin ordusunun hərəkət qrafikası arasında bir növ əlaqəlilik nəzərə çarpır. 1919-cu ilin baharında Denikinin, Qafqazda fəaliyyətini intensivləşdirməklə bır sıra məqsədlər güdürdü: bolşevizmə qarşı qəti yürüş ərəfəsində öz arxa cəbhəsini sabitləşdirmək, Antanta ilə fasiləsiz rabitəni yoluna qoymaq, regionun hesabına öz maddi (iqtisadi və hərbi) resurs bazasını genişləndirmək. 64 «Ağ təhlükə» Cənubi Qafqazın gənc respublikalarından məhz Azərbaycanla Gürcüstanı təhdid etdiyindən (Ermənistan faktiki olaraq Denikinin müttəfıqi idi 65 ), bu dövlətlər öz aralarındakı mübahisəli məsələləri nisbətən arxa plana çəkməli olmuşdular. Fəqət, «arxa plana çəkmək» heç də problemin aradan qalxması demək deyildi: aşağıda görəcəyimiz kimi, Sığnaq qəzası və Zaqatala vilayəti arasında sərhəd təsbiti məsələsində gürcü tərəfi kifayət qədər ardıcıllıq nümayiş etdirirdi. O, münasib fürsət düşdükcə, Azərbaycanla strateji müttəfiqlik haqqında səslənən bütün inandırma və vədlərinə rəğmən öz məqsədinə çatmaq üçün lazımi addımları atırdı. Haşımbəyov öz vəzifəsini tərk etmək ərəfəsində (yeri gəlmişkən, o, Naxçıvan general-qubernatoru təyin edilmiş, fəqət yaranmış siyasi vəziyyət üzündən öz vəzifəsinin icrasına başlaya bilməmişdi) - 1919-cu ilin aprelin 12-də daxili işlər nazirinə göndərdiyi sonuncu təliqəsində Gürcüstanın şimal-qərb dövlət sərhədinin Qəbələ-su çayı üzrə keçirilməsini, yəni sabiq Zaqatala dairəsinin inzibati sərhədinin xeyli qərbə çəkilməsini, həmçinin Sığnaq qəzasının cənub-şərq küncünün - Alazanyanı vadinin Zaqatala quberniyasına birləşdirməyi təklif edirdi. 66 Fəqət bu tövsiyələri həyata keçirmək o dövrdə praktiki olaraq qeyri- mümkün idi; buna nə Azərbaycanın nərbi-siyasi resursları, nə də region və onun ətrafında yaranmış beynəlxalq vəziyyət imkan vermirdi. 5. Gürcü aqrar islahatı münaqiĢə dinamikasına təsiredici faktor kimi: ixtilafın sosial kontekstinə dair 1919-cu ilin yayında münaqişə ocağında hadisələrin eksalasiya xətti üzrə tədricən inkişaf etdiyini görürük: gürcü hakimiyyəti Çiaur meşəliyindən qabaqçöllülərin istifadəsinə bilet və s. bəhanələrlə maneçilik səylərindən həmin məntəqəyə onların daxil olmalarını faktiki məhdudlaşdırmaq tədbirlərinə keçmişdi. 67 Qabaqçöllülərin əks-reaksiyası da özünü çox gözlətmir: İllarionovka, Daşkovo, Voronsovka kəndlərində məskunlaşmış miqrant-gürcülərə basqınlar çoxalır, 68 həmin rayonda aqrar islahatı həyata keçirən torpaq komissiyasının üzvləri hücumlara məruz qalır. 69 84 Bu arada Haşımbəyov qubernator vəzifəsini tərk etdi. Onun yerinə hökumətin 16 mart qərarı ilə Məmməd bəy Şahmalıyev təyin olundu. Şahmalıyev Zaqatala valisi vəzifəsində 1919-cu ilin aprelin 17-dən 1920-ci ilin yanvarın 16- dək çalışmışdı. 70 Vəziyyətin gərginləşməsinə yol verməmək məqsədi ilə M.Şahmalıyev avqustun 22-də Laqodexi zemstvo idarəsinin sədrinə teleqram göndərir. Orada beynəlxalq konfransda sərhədlər məsələsinin həllinədək torpaq ölçmə işlərinin dayandırılması, mübahisəli ərazi zolağında həm Zaqatala, həm də Sığnaq sakinlərinin ümumi torpaq istifadəsinin saxlanılması təklif olunurdu. Lakin sözügedən idarə torpaqölçmə işləri ilə bağlı məsələlərin quberniya zemstvo idarəsinin səlahiyyətlərinə aid olması bəhanəsi ilə bu təklifləri rədd etdi. 71 M.Şahmalıyevin avqustun 17-də daxili işlər nazirinə vurduğu teleqramdan, gürcü hakimiyyət orqanlarının mahalın 21 kəndinin Şirək düzündəki mövcud əkin və otlaq sahələrinə münasibətdə də analoji surətdə hərəkət etdiyi bəlli olur. Birinci rus inqilabından sonra salınmış Aşağı və Yuxarı Kedi gürcü kəndləri öz hakimiyyət orqanları ilə birlikdə «Alazan çayını dövlət sərhədi hesab edərək, onların (zaqatalalıların - Ş.M.) qeyd edilmiş sahələrdən istifadəsini əngəlləyirlər. 72 Bütün bu faktlar yerli xalqın təbii narahatlıq və narazılığını doğurmaya bilməzdi. M.Şahmalıyev daxili işlər nazirinə sentyabrın 1-də göndərdiyi təliqəsində Zaqatala əhalisinin əhvali-ruhiyyəsini belə ifadə edirdi: «Bu cür şəraitdə silahlı toqquşma qaçılmazdır və onu imkan daxilində uzaqlaşdırmaqdan ötrü mən xeyli səy sərf edirəm, çünki sərhəd məsələsini dinc danışıqlar yolu ilə çözməyi güman edən hökumətimizin riayət etdiyi sərhədi Balakən nahiyəsinin həyəcanlı və qətiyyətli əhalisinin keçməsi üçün azacıq zəiflik yetər. Balakənliləri, şübhəsiz ki, Əliabad və Almalı əhalisi dəstəkləyəcək; həmin əhali Alazanın sağ sahilində öz torpaqlarından heç bir zaman könüllü surətdə imtina etməz». 73 Sadaladığımız amillər münaqişənin fon şəraitinin kəskinləşməsindən xəbər verirdi. Belə bir vəziyyətdə 1919-cu ilin sentyabrın sonlarında ixtilafın destruktiv fazaya (belə bir faza tərəflərin qarşıdurmadan açıq əks təsirə keçidini bildirir 74 ) transformasiyasında, qeyd etdiyimiz kimi, «tətik» rolunu oynaya biləcək ikinci və daha ciddi Mazımçay insidenti baş verdi. Gürcü hökuməti mart uğursuzluğunun dərslərini nəzərə almaqla, yeni insidentə artıq yay aylarından hazırlaşmağa başlamışdı. Ölkədə həyata keçirilən aqrar islahatın məntiqi, öncə qeyd etdiyimiz kimi, gürcü hökumətini yeni torpaq massivlərini mənimsəməyə sövq edirdi. Bu səbəbdən gürcü hakimiyyətinin davranış alqoritminin adekvat anlaşılması üçün gercəkləşdirilən aqrar islahat haqqında nisbətən ətraflı məlumat verməyi lazım bilirik. Gürcüstan sosial-demoqrafik planda kəndli ölkəsi idi: əhalinin 80%-dən bir qədər çoxunu kəndlilər təşkil edirdi. 75 XIX əsrin 60-cı illərinin ikinci yarısında orada Rusiyaya nisbətən daha eybəcər formada kəndli islahatı həyata keçirilmişdi: mərkəzi quberniyalardan fərqli olaraq, kəndlilərə ayrılan torpaq paylarının ölçüsü Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|