ĠAMĠl rəhmanzadə
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
87 islahatın gedişi və məntiqindən irəli gəlirdi. Belə ki, iqtidar partiyası kimi menşeviklərin formalaşmaqda olan gənc gürcü dövlətinə və onun siyasi sisteminə həyati dayanıqlıq vermək istəyi onları siyası spektrin müxtəlif qüvvələri, o cümlədən aqrar aristokratiyanın mənafelərinin ifadəçisi olan «sağlarla» uzlaşma saxlamağa məcbur edirdi; bu isə qeyd etdiyimiz məntiqi şərtləndirirdi. 6. Azərbaycan-Gürcüstan hərbi-siyasi müttəfiqliyi fonunda münaqiĢənin artan xətt üzrə inkiĢafı. Ġkinci Mazımçay insidenti 1919-cu ilin yayında gürcü hökumət dairələrinin münaqişəyə münasibətdə hərəkət xəttində müəyyən məntiqi ardıcıllıq sezilməkdə idi: ötən paraqrafda qeyd etdiyimiz kimi, ilk öncə zaqatalalıların mübahisəli rayonlara girişinə maneələr törədilməyə başlanıldı. Daha sonra aqrar islahat çərçivəsində həmin rayonlarda torpaq bölgüsünə və deməli, yeni miqrantlar partiyasının oraya köçürülməsinə iqdam edildi. Müəyyən mənada Zaqatala sakinlərinin zoraki formada əks- təsirlərinin təhrikinə hesablanmış bu addımlar öz məqsədinə çatdıqdan sonra isə Gürcüstanın xarici siyasət idarəsi hərəkətə keçdi: 1919-cu ilin iyulun 29 və 30-da Azərbaycan diplomatik nümayəndəliyinə iki təliqə təqdim edildi. 84 Həmin sənədlərdə Mazımçay postunun Enfiaciansın bağından çayın sol sahilinə keçirilməsi əvvəlcə xahiş, sonra isə tələb olunurdu. Bu təliqələrdə gürcü hakimiyyətinin davranışında yeni bir nüans diqqəti cəlb edir: əgər mart insidenti zamanı gürcü hökuməti prosesləri səhnə arxasından idarə edir və ixtilafın təşəbbüsçüsü kimi Laqodex sərhəd dəstəsini irəli çəkirdisə, yay aylarından etibarən artıq açıq-aşkar hərəkət etməyə üstünlük verir. Gürcüstanın, belə demək mümkünsə, diplomatik həmləsinin ikinci dalğası 1919-cu ilin sentyabrına - İkinci Mazımçay insidenti ərəfəsinə təsadüf edirdi. Həmin ayın əvvəllərində Azərbaycanın baş naziri N.B.Yusifbəylinin Tiflisə rəsmi səfəri gedişində ikitərəfli dostluq və müttəfiqlik haqqında ən xoş sözlərin səsləndiyi günlərdə Gürcüstan Xarici İşlər Nazirliyi yeni diplomatik demarşla çıxış etdi. Bu qurumun 4, 5, habelə 26 sentyabr tarixli təliqələrində qabaqçöllülər gürcü məskunlarına basqınlarda, onları qarət etməkdə, dəyərli meşə ağaclarını doğramaqda, torpaq sahələrini qəsb etməkdə ittiham olunurdular. 85 İrəli sürülmüş ittihamlar, zənnimizcə, artıq hazırlıq işləri başa çatmaqda olan «Mazımçay əməliyyatına» mənəvi-hüquqi haqq qazandırmalı idi. Halbuki təliqələrdə qeyd olunan eksseslər qarşılıqlı xarakter daşıyır.. Zaqatala sakinləri gürcü məskunlarının hücumlarına heç də az məruz qalmırdılar. 86 Biz sözügedən münaqişənin Azərbaycan-Gürcüstan siyasi münasibətləri kompleksinin bir epizodu olduğunu artıq qeyd etmişik. Ona görə də bəhs etdiyimiz 88 dövrdə münaqişə dinamikasını düzgün anlamaq və izah etmək üçün həmin münasibətlərin məzmun, səviyyə və xarakterinə təsir göstərən xarici-siyasi faktora bir daha nəzər salmağa lüzum görürük. 1919-cu ildə Azərbaycan-Gürcüstan siyasi münasibətlərinin vektoru dinamik dəyişən regional geosiyasi konfiqurasiya çərçivəsində real məzmun kəsb edirdi. Bu konfiqurasiyada həlledici rol, əvvəlki fəsildə də geniş surətdə bəhs etdiyimiz kimi, xarici-siyasi aktorlara mənsub idi. Burada bir ştrixi əlavə etməyi lazım bilirik. Biz xarici-siyasi aktorlar siyahısına Rusiya bolşevik və antibolşevik (monarxist) düşərgəsini müəyyən şərtiliklərlə aid edirik: zira, bir tərəfdən Cənubi Qafqazın Rusiya siyasi, iqtisadi, sosiomədəni məkanından ayrılması bitkin hüquqi və mental təsbitini tapmamışdı. Digər tərəfdən isə, burada baş verən hadisələr, Rusiya aktorlarının nəzərində imperiya genişliklərində vüsət almış iç (vətəndaş) savaşın sadəcə bir epizodu idi. 1920-21-ci illərdə regionun bərpa olunmuş və yeniləşmiş imperiya ümumiliyinə yenidən daxil edilməsi də zənnimizi təsdiqləyir. 1919-cu il region üçün Denikin təhlükəsi işarəsi altında keçmişdi. Öncə qeyd etdiyimiz kimi, 1919-cu ilin fevralından, yəni könüllülər tərəfindən Soçi və Qaqranın tutulmasından başlanaraq, təxminən iyunun 11-dək - Britaniya komandanlığının demarkasiya xətti müəyyən etməsinə qədər Gürcüstan Respublikası ilə «Rusiyanın Cənubunun Silahlı Qüvvələri» (denikinçilər) arasında münaqişənin ən gərgin anları yaşanılmaqda idi. Əslində tərəflər arasında xırda silahlı toqquşmalar diplomatik çəkişmələr bir an da olsa ara vermirdi. 87 Denikinin məsələn, Suxum dairəsinin Gürcüstanın yurisdiksiyasından çıxarılmasını və neytral zona elan edilməsini qətiyyətlə tələb edirdi. 88 Birinci fəsildə biz Böyük Britaniyanın Rusiya məkanında iki məqsəd güddüyünü, sözdə «vahid və bölünməz Rusiya» ideyasını dəstəkləsə də, əməldə imperiya xərabəliklərində meydana çıxmış yeni dövlət qurumlarına himayə etməsini yazmışdıq. Bu tendensiya 1919-cu ildə Denikinlə Cənubi Qafqaz respublikaları arasında yaranmış münaqişədə də özünü bariz şəkildə göstərirdi. 1919-cu ilin mayın 8-də Böyük Britaniyanın hərb naziri Çörçill icmalar palatasında bəyan etmişdi: «Biz general Denikinə Gürcüstan üzərinə hücum etməyə icazə vermirik və əksinə. Gürcüstana Denikin üzərinə hücum etməyə imkan vermərik». 89 Əslində bu bəyanat Denikinə qarşı yönəlmişdi, belə ki, hücuma meyilli və qadir tərəf məhz «Könüllü Ordu» idi. Denikin hökumətinin başçısı general A.S.Lukomski öz xatirələrində Britaniya hökumətinin və komandanlığının Cənubi Qafqaz respublikalarına iltifatlı münasibətini dönə-dönə qeyd edirdi. İngilislərin Azərbaycana münasibətdə siyasi kursunu o belə dəyərləndirdi: «Britaniya nümayəndələrinin Gürcüstana münasibətində olduğu kimi, burada da hiss olunurdu ki, Böyük Britaniya gələcəkdə Rusiya ilə... Türkiyə və İran arasında bufer zona yaranacağı hal üçün Azərbaycan və Gürcüstanın maraqlarını xüsusi olaraq dəstəkləməyi nəzərdə tuturdu... Dəqiq təəssürat yaranırdı ki, Britaniya hökuməti Bakının neft zənginliklərinə Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|