ĠAMĠl rəhmanzadə
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
91 göstərilən komissiyanın çalışacağı yerə gələnədək Zaqatala valisinə Azərbaycan və Gürcüstan Respublikalarının sərhədyanı sakinləri arasında münasibətləri kəskinləşdirəcək hər cür bəhanəni aradan qaldırmaq üçün tədbirlər görməsinə dair Sizin sərəncamınızı rica edirəm». 100 Yuxarıda sadalanan hal və məqamları gözəl dərk edən gürcü hökuməti, münaqişə ilə bağlı taktikasını etiraf edək ki, yetərincə savadlı qurmuşdu. Mübahisəli torpaqlar üzərində gürcülərin faktiki nəzarətini qəti surətdə rəsmiləşdirməyə çağırılmış «Mazımçay əməliyyatı» üçün münasib zamanın seçil- məsi də dediklərimizə dəlalətdir. Məsələ onda idi ki, 1919-cu ilin sentyabrın sonlarında Azərbaycan xarici- siyasi sferada növbəti gərginliklərlə üzləşmişdi. Sentyabrın 21-də «könüllülərin» donanmasının vitse-admiralı Gerasimov polkovnik Palisin vasitəsilə Azərbaycan rəsmilərinə «Azərbaycan hərbi və ticarət donanmasının Xəzər dənizində üzməsinin yolverilməzliyi haqqında» bəyanat təqdim etdi. Bu nota, xüsusən Britaniya qoşunlarının respublika hüdudlarını tərk etməsi kontekstində Azərbaycan hakim dairələri tərəfindən kifayət qədər ciddi qarşılanmışdı. Dövlət Müdafiə Komitəsi notanı xüsusi iclasında müzakirə edərək, onu cümhuriyyətin suveren hüquqlarına qarşı yönəlmiş akt kimi rədd etmişdi. 101 Bu akt, təbii ki, Azərbaycan rəsmilərinin nəzərində Denikin təhlükəsinin yenidən aktuallaşması demək idi. O, Azərbaycan hökumətini şimal istiqamətində hərbi səylərini intensivləşdirməyə sövq edirdi. Paralel olaraq Zəngəzurda hadisələrin inkişafı Azərbaycan üçün arzuolunmaz xarakter almışdı: sentyabrın əvvəllərindən etibarən erməni nizami qoşunları və silahlı dəstələri Azarbaycan əhalisini sistematik məhv etmə taktikasına keçmişdilər. M.Süleymanovun hesablamalarına görə, yalnız bir ay ərzində Zəngəzurun 110 böyük kəndi məhv edilmiş, 60 minə yaxın sakin öz yurdlarından didərgin düşmüşdü. 102 Zəngəzur hadisələri həmin bölgəyə Azərbaycan qoşunlarının göndərilməsinə səbəb olmuşdu. «Könüllü Ordu» rəhbərliyinin və ermənilərin, çox güman ki, uzlaşdırılmış çıxışlarının Azərbaycan üçün doğurduğu hərbi-siyasi çətinliklər, aydın məsələdir ki, gürcü hökuməti tərəfindən də diqqətlə izlənilirdi: çox güman ki, son hadisələri ətraflı təhlil edən gürcü strateqləri Mazımçay mövqeyi ilə bağlı planların gerçəkləşməsi üçün münasib vaxtın yetişdiyini qərara aldılar. Nəhayət, 1919-cu ilin sentyabrın 24-də son aylarda göstərilən bütün diplomatik və inzibati səylərin məntiqi yekunu kimi, gürcü sərhəd mühafizəsi Mazımçay postunu ələ keçirdi. 103 Həmin gün hadisələr aşağıdakı qaydada cərəyan etmişdi: səhər Gürcüstan sərhəd mühafizəsinin başda zabit olmaqla, pulemyotlarla silahlanmış 30 nəfərlik dəstəsi posta gələrək, orada olan iki Azərbaycan qoruqçusunu hədə ilə öz mövqelərini tərk etməyə məcbur etdi. Zaqatala qubernatorunun köməkçisi dərhal hadisə yerinə yollanmış və gürcü hərbçiləri ilə danışıqlara başlamışdı. Sərhəd postunu təmizləmək barədə 92 Azərbaycan məmurunun tələbinə cavab olaraq gürcü zabiti və Laqodexi zemstvosunun idarə heyətinin üzvləri bildirmişdilər ki, postun tutulması könüllü surətdə baş vermişdir və gürcü hökumətinin xüsusi sərəncamı olmadan o qaytarıla bilməz. Gürcü tərəfi hadisəni qabaqçöllülərin sabiq Çiaur meşəsinin bir hissəsini tutması faktı ilə əlaqələndirirdi. Bu irad hər iki tərəfin iştirakı ilə dərhal araşdırıldı və məlum oldu ki, qabaqçöllülər, həqiqətən də, köhnə inzabati sərhəddən 1,5 verst məsafədə meşənin bir hissəsini tutmuşdular. Fəqət Qabaqçöl camaatının nümayəndələri bu faktı həmin zolaqda gürcülərlə çoxalmış toqquşmalarla, habelə Gürcüstan hakimiyyəti tərəfindən orada başlanılmış torpaq ölçmə işləri və ərazini öz soydaşları ilə məskunlaşdırma siyasəti ilə izah edirdilər. Qabaqçöllülər hesab edirdilər ki, məsələ nəzərdə tutulmuş konfransda həll olunana qədər «bütün mübahisəli zolaq faktiki olaraq gürcülər tərəfindən tutulacaq, meşədən isə yalnız bircə kötüklər qalacaq və onlar üçün bu həyati məsələ özü-özlüyündə, qabaqçöllülərin xeyrinə olmadan çözüləcək». 104 «Mazımçay insidenti» münaqişə ocağında vəziyyəti olduqca kəskinləşdirdi: münaqişə tərəfləri açıq qarşılıqlı mübarizə - destruktiv faza astanasına gəlib çıxmış, onların münasibətləri isə antaqonist cizgilər kəsb etməyə başlamışdı. Laqodexidə yuxarıda bəhs etdiyimiz danışıqların getdiyi zaman çoxlu sayda qabaqçöllü kənd məscidinin hasarı yanında toplaşaraq, silahlı çıxışa hazırlaşırdılar. Yalnız böyük səylər hesabına yerli hakimiyyət onları bu hərəkətdən - kütləvi və miqyaslı zorakılıqdan çəkindirə bilmişdi. Lakin yerli əhali bəyan edirdi: o «öz axırıncı torpaq varından məhrum olmaqdansa, ən son nəfərinədək əlində silah ölməyi üstün tutur». 105 Qeyd etməliyik ki, ADR ilə GDR-in müstəqil mövcudluğunun bütün dövründə nə bu vaxta qədər, nə də bundan sonra sözügedən münaqişə çərçivəsində tərəflər arasında hərbi konfrontasiya ehtimalı bu qədər real olmamışdı. Daha artığı, bu hadisə 1918-ci ilin yayında - Borçalı ilə bağlı ixtilafdan sonra Azərbaycan və Gürcüstan respublikalarını ikinci dəfə lokal silahlı toqquşma həddinə gətirib çıxarmışdı. İnsidentin baş verdiyi günlərdə Azərbaycanın yerli hakimiyyət orqanları postun geri qaytarılması üçün danışıqlarla yanaşı, müəyyən hərbi hazırlıqlar da görürdü. Zaqatala qubernatoru M.Şahmalıyevin Gəncəyə getməsi ilə əlaqədar onu əvəz edən Ş.Dibirov sentyabrın 24-də Laqodexi zemstvosu sədrinə təliqə göndərmişdi. Orada postu geri qaytarmaq xahiş olunurdu. Fəqət xahişlə yanaşı, açıq hədə də səslənirdi: «Eyni zamanda sərhəd keşik dəstəsinə Mazımçay postuna qayıtması haqqında sərəncam verilmişdir və Gürcüstan Respublikası məmurları tərəfindən hər cür maneə hərbi toqquşma doğuracaqdır. 106 Lakin qeyd etdiyimiz kimi, o dövrdə Azərbaycanın üzləşdiyi xarici-siyasi və hərbi problemlər Azərbaycan hökumətini öz yeganə müttəfiqi ilə münasibətlərin korlanmasına səbəb ola biləcək kiçicik hadisədən belə yayınmağa məcbur edirdi, Sərhəd postunun strateji əhəmiyyətini anlayaraq, onu nəyin bahasına olursa olsun Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|