ĠAMĠl rəhmanzadə
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
97 yasının təsiri bu cavabda da duyulmaqdadır. Elə həmin formulda yer alan «Zaqatala quberniyası sakinlərinin tutduğu sahələr» söz birləşməsi də bəhs olunan məqamdan nəşət edirdi: müəyyən dayanıqlılığı bildirən «malik olmaq» feli əvə- zinə «tutmaq» felinin işlənilməsi vəziyyətin müvəqqətiliyinə eyham idi. Bununla gürcü tərəfi demək istəyirdi: həmin torpaqlar (istər Şirəkdə, istərsə də Çiaur meşəliyində) bir vaxtlar tarixi ədalətsizlik nəticəsində zəbt və qəsb edilmişdir. İndi isə onların öz əzəli və həqiqi sahiblərinə - gürcülərə qaytarmağın zamanı gəlib çatmışdır. Bu, gürcülərin cavabının, təbiri caizsə, aşkar söylənilməyən tarixi aspektini təşkil edir. Onun hüquqi aspekti isə daha nəzərə çarpacaqdır: gürcülərin rəyincə, sözügedən torpaq sahələri mülkiyyət obyekti kimi dövlətə məxsusdur və zaqatalalılar sadəcə onun istifadəçiləri idilər. Müəyyən sərhədlər daxilində (ora bütünlükdə Sığnaq qəzası da aid edilirdi) əvvəlki dövlətin hüquqi varisliyinə iddia edən Gürcüstan respublikası, bu məntiqə əsasən, sözügedən torpaqların ali mülkiyyətçisinə çevrilirdi və bu qisimdə həmin torpaqlardan istədiyi kimi istifadə edə, yəni onları özgələşdirə, icarəyə verə, sata bilərdi. Bu mövqedə hüquqi-məntiqi baxımdan qüsurluluq nəzərə çarpır: birincisi, regionda əvvəlki dövlətin - Rusiya imperiyasının hüquqi varisliyinə və ondan irəli gələn hüquq və təəhhüdlərə tək Gürcüstan iddia edə bilməzdi. İkincisi, hətta gürcü məntiqindən çıxış olunsa belə, Alazanyanı vadinin Gürcüstana ilhaqı zəruriliyi sual altına düşürdü; zira qeyd etdiyimiz kimi, bir sıra sənəd və xəritələrdə həmin rayon məhz Zaqatala dairəsinin tərkibində göstərilirdi. Gürcü tərəfi, həmçinin əvvəlki çar hökumətinin praktikasında olan bir məqamı da unudurdu: xəzinənin ixtiyarında olan torpaqlar icarəyə verilərkən, işlərin faktiki vəziyyəti nəzərə alınırdı. Gürcülərin bəhs etdiyimiz cavabının sonunda «çıxarmamağa razıdır» ifadəsinin yer alması da onların vəziyyətə ən azı müvəqqəti hal kimi baxmalarından bir daha xəbər verirdi. Hadisələrin sonrakı inkişafı da göstərdi ki, gürcü hökuməti nəinki bu vədinə əməl etmək niyyətində deyil, hətta bundan sonra mübahisəli sahələri daha qətiyyətlə mənimsəməyi planlaşdırır. 8. «Mübahisəli sahələr» daimi etnososial gərginlik zolağı kimi (1919-cu ilin sonu 1920-ci ilin əvvəlləri) Noyabrın 3-də keçirilmiş iclas beynəlxalq komissiyanın işində sonuncu oldu: komissiya lazımi materialları, xəritələri və planları toplamaq bəhanəsi ilə öz işinə ara versə də, 128 fəaliyyətini bir daha bərpa etmədi. 1919-cu ilin son aylarında münaqişə ocaqlarında etno-sosial səciyyəli qarşılıqlı zorakılıq hallarının artımı müşahidə olunurdu ki, bu iki dövlət arasında diplomatik yazışmada da öz əksini tapırdı. 98 Gürcüstanın xarici siyasət idarəsinin başçısının öz azərbaycanlı həmkarına noyabrın 10, 14 və 21-də göndərdiyi təliqələrdə qabaqçöllülər mübahisəli ərazidə torpaq sahələrini ələ keçirməkdə və şumlamaqda, habelə basqınlarda, mal-qara oğurluqlarında, yerli əhalini qarət etməkdə ittiham olunurdular. 129 Fəqət bu ittihamları araşdırmaq məqsədi ilə Çiaur məntəqəsinin Sitelqora (Qarakişi-tala) adlanan sahəsinə baxış keçirən Şimanovski və Dibirov orada yalnız qabaqçöllülərin çoxillik və müstəsna torpaq istifadəsini müəyyən etmişdilər. Baxış zamanı o da aydın oldu ki, o çağadək həmin rayondan istifadə etməyən tuşinlər öz qoyun sürülərini oraya sürüb gətirmişdilər. Qabaqçöllülər əvvəlcə tuşinlərə otlaqlardan müştərək istifadə etməyi təklif etmiş, yalnız bu təklif rədd edildikdən sonra tuşinləri ərazidən uzaqlaşdırmışdılar. 130 Gətirilən faktdan bəlli olur ki, qabaqçöllüləri və digər Zaqatala sakinlərini zorakılığa məhz Gürcüstan hökumətinin fəal dəstəyinə arxalanan miqrant gürcülərin mübahisəli sahələri qəsb etmək cəhdləri təhrik edirdi. Bunu diplomatik sənədlər də təsdiqləyir. Məsələn, noyabrın 19-da Azərbaycanın xarici işlər nazirinin gürcü həmkarına ünvanladığı təliqədə beynəlxalq komissiyanın məlum qərarına rəğmən qoyunçu tuşinlərin öz sürülərini Şirək düzünə sürüb gətirmələri və Azərbaycan təbəəsi olan qoyunçuları oradan çıxarmaları qeyd olunurdu. 131 Gürcüstanın müvafiq qurumunun 20 dekabr 1919-cu il tarixli cavab təliqəsində məsələnin araşdırılacağı vəd olunurdu və Şirəkdəki şumluq və otlaqlara zaqatalalıların girişinin maneəsiz olduğu iddia edilirdi, amma istifadəyə görə yığılıb qalan borca diqqət bir daha cəlb edilirdi. 1 3 2 Lakin verilən vədlər daha çox kağız üzərində qalırdı, tuşinlər isə bu arada nəinki Şirək düzündə zaqatalalıları sıxışdırır, hətta Zaqatala quberniyasının həmin düzlə həmsərhəd rayonlarında belə qəsblərə əl atırdılar. 133 Nəzərdən keçirdiyimiz dövrdə Çiaur məntəqəsindo gəlmə gürcülərlə qabaqçöllülərin qarşıdurması daha kəskin xarakter almışdı. 1919-cu ilin dekabrın 31-də Azərbaycan diplomatik nümayəndəsinin Gürcüstan Xarici İşlər Nazirliyinə ünvanladığı təliqədə sərhədyanı rayonda gürcülərin Azərbaycan vətəndaşlarına basqınlarının sistematik xarakter aldığı, bu- nun da öz növbəsində əks-hücumlar doğurduğu qeyd edilirdi. 134 Gürcülər həmin günlərdə 25 qabaqçöllünü saxlayaraq, onların arabalarını müsadirə etmişdilər. Hadisəni araşdırmaqdan ötrü Zaqatala valisinin tapşırığı ilə məmur Şıxlinski gürcü hakimiyyət orqanları ilə məşvərətə ezam olunmuşdu. Müşavirədə Laqodex qarnizonunun rəisi kapitan Kupraşvili ona bildirmişdi ki, arabalar gürcü ərazisində saxlanılmışdır və o, qarnizon rəisi olaraq planda göstərilən sərhədi hərtərəfli nıüdafiə edəcək. 135 Yeri gəlmişkən, bu şəxsin özbaşına müəyyən etdiyi sərhəd qabaqçöllülərin şumluq torpaqlarını və Çiaur meşəliyinin müvafiq hissəsini Gürcüstanın tərkibinə daxil edirdi. 136 İstər Azərbaycanın Xarici İşlər Nazirliyi və onun Tiflisdəki diplomatik nümayəndəliyinin, istərsə də Zaqatala qubernatorunun bütün bu şikayət və Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|