ĠAMĠl rəhmanzadə
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
101 rən qeyd etməliyik: Cənubi Qafqaz respublikaları arasında Azərbaycan istər öz geostrateji mövqeyinə, istərsə də təbii sərvətlərinə görə ən əhəmiyyətli ölkə hesab olunurdu və təbii, bu səbəbdən də Rusiyada savaşan hər iki düşərgənin regiondakı ilk hədəfinə çevrilirdi. 1919-cu ilin sonlarına qədər Denikin, 1920-ci ilin əvvəllərindən etibarən isə bolşevik təhlükəsi, həmçinin Antantanın (ilk növbədə isə Böyük Britaniyanın) Azərbaycan və Gürcüstan respublikalarını antisovet zəminində birləşdirəcək «Transqafqaz kordonu» yaradılmasına dair planları 146 iki dövlətin yaxınlaşmasını şərtləndirən amillər idi. Azərbaycanla Gürcüstan arasında hərbi əməkdaşlıq 1919-cu ilin sonlarına doğru intensiv və məzmunlu xarakter almışdı. Məsələn, Bakı rayonunda müdafiə- istehkam işlərinə gürcü generalı Takayşvili rəhbərlik edirdi. 147 Qarabağda və Zəngəzurda erməni təcavüzünə qarşı Azərbaycan ordu hissələri sırasında döyüşən 2-ci piyada Zaqatala alayının I taborunun komandiri kapitan Vaçnadze idi. 1 4 8 Paralel olaraq iki dövlət arasında 1920-ci ilin əvvəllərində siyasi münasibətlər də dinamik inkişaf edirdi. Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin yanvarın 20-də Parisə, Ə.M.Topçubaşova göndərdiyi icmalda Gürcüstanla münasibət dəyişməz dostluq kimi səciyyələndirilirdi, sərhədyanı ixtilaflar və ilk növbədə Zaqatala mahalı ilə Sığnaq qəzası arasında torpaq mübahisələri «xırda» və «əvvəlki dövrün mirası» kimi qələmə verilirdi. 149 1920-ci ilin ilk 4 ayında ixtilafın inkişafında yeganə pozitiv məqam onun sonrakı eskalasiyasına yol verilməməsi idi. Burada, fikrimizcə, iki amil önəmli rol oynamışdı: birincisi, qarət və zorakılıq hallarının miqyasca böyüməsinin qarşısını almaq məqsədi ilə Zaqatala qubernatoru 1920-ci ilin yanvarın 1-dən etibarən sərhədi bağlamışdı. 150 İkincisi, çox ehtimal ki, gürcü hökuməti bir sıra faktorların təsiri altında münaqişədə tutduğu hərəkət xəttinə bəzi təshihlər etməli olmuşdu: 1920-ci ilin baharında o, məsələn, Alazanyanı vadiyə zaqatalalıların şum və əkin işlərinə ma- neələr törətmədi. 151 Mənbələr birbaşa şahidlik etməsə də, analoji halın Çiaur məntəqəsində də yarandığını ehtimal edə bilərik: Qabaqçöl sakinlərinin 20-ci illərdə təqdim etdikləri ərizələrdən, hər halda, belə təəssürat aşılanır. 152 Çox güman ki, region ətrafında cərəyan edən prosesləri, habelə zaqatalalıların qətiyyətli mövqeyini nəzərə alan gürcü tərəfi münaqişənin sonrakı artan xətt üzrə inkişafına lüzum görmürdü. Lakin bəhs etdiyimiz dövrdə sərhədyanı münasibətlərin tam ekssessiz ötüşdüyünü də söyləyə bilmərik. Azərbaycanın sovetləşməsi ərəfəsində - aprelin 7- də Qabaqçöl rayonundakı Savux sərhəd postunda hadisə baş vermişdi: ora gəlmiş bir neçə silahlı gürcü öz hökumətinin adından hədə ilə postun təmizlənməsini tələb etmişdi. İlk baxışdan Mazımçay insidentini xatırladan bu olay, fəqət, qarşı tərəfin reaksiyasını yoxlamaq məqsədi güdürdü. Lakin qubernator Mallaçixanov əvvəlki hadisəni nəzərdə saxlayırdı: o, təcili surətdə postun nıühafizəsini gücləndirir. Bu 102 addım nəticə verir: Laqodex qarnizonu rəisi teleqramla bildirir ki, həmin şəxslər torpaqölçən idilər və özbaşına hərəkətlərinə görə məsuliyyətə cəlb olunacaqlar. 153 İxtilaf, görünür, bununla da bitmiş hesab olundu və tərəflər gərginliyi artıra biləcək addımlardan yayındılar. * * * Beləliklə, çar hökumətinin Cənubi Qafqazda hələ XIX əsrdə həyata keçirdiyi inzibati-ərazi bölgüsü zamanı regionun tarixi, etnoqrafik və təsərrüfat xüsusiyyətlərini və reallıqlarını nəzərə almaması 1918-1920-ci illərdə çoxsaylı etnosiyasi və etnososial səciyyəli ixtilafların meydana çıxmasının ən mühüm səbəblərindən biri idi. Yüz illər boyu Alazan çayının sağ sahilində və Şirək düzündə nəhəng şumluq, otlaq, biçənək və meşə sahələri Şimal-Qərbi Azərbaycanın - Car-Balakən camaatlıqlarının və İlisu sultanlığının kənd icmalarının şəriksiz istifadəsində ol- muşdu. XIX əsrdə rus hökmranlığı bərqərar olduqdan sonra siyasi və hərbi mülahizələr əsasında o zaman onlarla verst məsafədə gürcii elementinə rast gəlinməyən ərazilər Sığnaq qəzası tərkibinə daxil edilmiş, yaxud da Tiflis quberniyasının müvafiq təsisatlarının sərəncamına keçmişdi. Lakin Qafqazda rus hökmranlığı dövrünün etno-təsərrüfat reallıqlarından bəhs edərkən bir məqam nəzərdən qaçırılmamalıdır: imperiya çərçivəsində müəyyən edilmiş sərhədlər dövlət daxili və, deməli, baryer (maneə) funksiyasından məhrum idi. Bu səbəbdən 1917-ci ilə qədər Zaqatala dairəsi sakinləri həmin torpaqlardan istifadədə önəmli problemlərlə üzləşmirdilər. Fəqət deyilənlərlə yanaşı artıq XIX əsrdə real təzahür edən bir neqativ tendensiya XX əsrin əvvəllərində daha təhlükəli cizgilər kəsb etməyə başladı: vaxtaşırı hökumət Zaqatala kənd icmalarının bəhs etdiyimiz torpaq massivlərindən sahələr kəsib ayıraraq, müxtəlif gürcü zadəganlarına, gürcü dağlılarına (tuşinlərə) və daha sonra isə rus köçgünlərinə paylayırdı. Cənubi Qafqazda yeni dövlətlərin meydana gəlməsi ilə əvvəlki inzibati sərhədlər dövlət sərhədlərinə çevrildi, onların baryer funksiyası ortaya çıxdı və gücləndi. Belə vəziyyət nəticəsində dünənə qədər zaqatalalıların maneəsiz istifadəsində olan torpaq sahələri bir an içində başqa dövlətin ərazisi kimi onlar üçün xeyli əlçatmaz oldu ki, bu da münaqişəyə gətirib çıxardı. Gürcü hökumət dairələrini sözügedən münaqişəyə sövq edən bir sıra motivlər mövcud idi: 1) İqtisadi motiv: mübahisə predmeti olan torpaqlar - Çiaur meşəliyi və ələlxüsus da Alazanyanı vadi təsərrüfat baxımından olduqca cazibədar və əhəmiyyətli idi: Bizim təxmini hesablamalarımıza görə, Gürcüstanda o zaman həyata keçirilən aqrar islahat gedişində bir ailəyə düşən torpaq normasını 7 desyatin (təqr. 7,65 hektar) qəbul etməklə, həmin ərazidə ən azı 15000 nəfər Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|