ĠAMĠl rəhmanzadə
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
106 hadisələr məhz belə hallardandır: bu zaman hərəkət və ya inkişaf trayektoriyasının haçalanması mümkündür ki, bu da yuxarıda formulə etdiyimiz dilemmada öz ifadəsini tapırdı. Postaprel Cənubi Qafqazında sözügedən dilemmanın iki çözüm strategiyasının şahidi oluruq. Bir strategiyanı Gürcüstan Demokratik Respublikasının siyasi elitası təqdim edirdi: o, Azərbaycanın sovetləşməsi kontekstində bir daha faktiki Qərb («Qərb» anlayışı altında məlum siyasi, ictimai və sosio-mədəni dəyərlər sistemi anlaşılır) lehinə siyasi seçimini etmişdi. Gürcü siyasi sisteminin baza elementi olan menşeviklərin təsəvvürüncə, bolşevik sovetizmi - geriliyin, cəhalətin, irticanın simvoluna çevrilmiş asiyaçılığın təzahürü idi. «Борьба» qəzeti aprel çevrilişini hadisələrin artıq ertəsi günü qısaca belə səciyyələndirirdi: «Qırmızı Azərbaycanın doğuluşunu Asiya irticasının bütün qara qüvvələri alqışlayır» 2 . Hadisələrin daha dolğun dəyərləndirilməsinə hökumət başçısı N.Jordaniyanın Gürcüstan Müəssislər Məclisinin aprelin 30-da olmuş fövqəladə iclasında etdiyi nitqində rast gəlirik: «...Mənim fikrimcə bolşevist hərəkatı geri qalmış və siyasi cəhətdən inkişaf etməmiş xalqların hərəkatıdır... Azərbaycanın yolu ilə getmək və onun siyasi kredosunu qəbul etmək - bu azad və demokratik Gürcüstanı həmişəlik dəfn etmək, Avropadan əbədi qopub ayrılmaq və Asiya fanatiklərinin caynaqlarına düşmək deməkdir». Jordaniya tarixi-siyasi zamanın qoyduğu dilemmanı belə formulə və həll edirdi: «Avropa, yaxud Asiya? - Bu sual hal-hazırda qarşımızda konkret şəkildə qoyulmuşdur və mən bu gün... daha gur səslə, daha enerjili təkrar edirəm - biz Avropanı, Avropa demokratiyasını seçirik». Gürcü Müəssislər Məclisi respublikanın siyasi liderinin bu çağırışına gözlənilən cavabını verdi: «...Müəssislər Məciisi... Avropadan Asiyaya üzünü tutmayacaqdır, demokratiya əvəzinə müstəbidliyə güzəştə getməyəcəkdir». 3 Digər strategiya isə yeni Azərbaycanın timsalında təzahür edirdi. Aprel çevrilişi Azərbaycanı məzmun xarakteristikasına görə yeni - Sovet Rusiyasının sosial-siyasi orbitinə daxil etməklə bərabər, onu 1920-ci ilin əvvəllərinin unikal situasiyasının özümlü missiyasının daşıyıcısına çevirmişdi. Qısa bir zaman kəsiyində Azərbaycan antiimperialist (və deməli, antiqərb) mübarizənin o illərdə geniş vüsət aldığı Şərqə münasibətdə sovet strategiyasının mərkəzi qovşağı, habelə Cənubi Qafqazın sovetləşməsinin mühüm platsdarını olmuşdu. 4 Belə bir rol və status Azərbaycanın yeni hökumətinə mayın 5-də Leninin imzası ilə göndərilmiş teleqramda ifadəsini dolayı surətdə artıq tapmışdı: «... Müstəqil Azərbaycan Respublikası öz sovet hökumətinin rəhbərliyi altında RSFSR ilə birgə öz azadlıq və istiqlaliyyətini Şərqin məzlum xalqlarının qəddar düşməni olan imperializmdən qoruyub saxlayacaqdır. 5 Azərbaycanın regionda xüsusi missiyası haqqında 1922-ci ildə Orconikidze deyirdi: «Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti bərqərar olduğu andan etibarən, Azərbaycan bizim çıxış məntəqəmiz idi. Oradan biz millətçi-burjua- əksinqilabçı menşevik və daşnak hökumətləri üzərinə həmlə edirdik. 6 107 Bu spesifik vəzifəni Azərbaycan kommunistləri özləri belə artikulyasiya edirdilər: «Müstəqil Azərbaycanın füqərayi-kasibəsi bunu unutmamalıdır ki, Azərbaycan Şərq aləminin xilaskarı və mərkəz nöqtəsini təşkil ediyor. Azərbaycan imperializmaya vurulacaq yumruğun ən müdhişini vurmaq vəzifəsilə müvəzzəfdir (vəzifəlidir- Ş.R.)...» 7 , «biz bilirik ki, İngiltərə imperyalizmasının mürdəşiri, onu dəfn edən Şərq aləmində Qırmızı Azərbaycan olacaqdır» 8 , «biz Azərbaycan inqilabına Azərbaycan dairəsində baxmayaraq, Azərbaycan inqilabında ancaq Şərq inqilabını görürüz və biz... var qüvvəmizi toplayacağıq ki, nə tövr olursa-olsun, Şərqə kömək edək». 9 Beləliklə, Azərbaycanın sovetləşməsi regionu faktiki olaraq yeni geosiyasi hüdudlarla parçaladı: Gürcüstanın mövcud siyasi elitası siyasi dünyagörüşü və sosiomədəni yönəlişliyindən (ustanovkasından) çıxış edərək, habelə yaranmış hərbi- siyasi konyunktura ilə əlaqədar Qərb lehinə seçim etdi. Azərbaycan isə Qərbin siyasi, sosial, iqtisadi və mədəni antitezisi kimi formalaşmaqda olan yeni Avrasiya siyasi-dövləti strukturuna inkorporasiya (daxil) edilirdi. 2. Azərbaycan-Gürcüstan münasibətləri: siyasi müttəfiqlikdən hərbi konfrontasiyaya dönüĢ Azərbaycanda sovet hakimiyyəti bərqərar olar-olmaz onun Gürcüstanla münasibətləri sürətlə pisləşdi: cəmi iki-üç gün ərzində sabiq strateji müttəfiqlər faktiki müharibə aparan tərəflərə çevrildilər. Məsələ onda idi ki, bolşevik strateqləri - Qafqaz bürosunun Q.K.Orconikidze və S.M.Kirov başda olmaqla bir qrup üzvü Azərbaycanın sürətlə sovetləşməsindən bir növ eyforiyaya qapılmışdılar: onlar bu təcrübəni Gürcüstanda da eyni uğurla təkrarlamağa ümid edirdilər. 10 Mayın əvvəllərində Gürcüstana qarşı kompleks tədbirlər məhz bu şəxslərin təşəbbüsü və bilavasitə rəhbərliyi altında işə salındı: mayın l-də Tiflisdə və digər iri şəhərlərdə hökumət əleyhinə kütləvi nümayişlər keçirilir, ertəsi gün Sandro Maxaradze başda olmaqla bir qrup bolşevik Tiflisdə silahlı dövlət çevrilişinə cəhd edir, lakin müvəffəqiyyətsizliyə düçar olur. 11 Aprelin sonu - mayın əvvəllərində sovet Azərbaycanı ilə menşevik Gürcüstanı arasında qızışmaqda olan hərbi əməliyyatlar da məhz bu kontekstdə anlaşıla bilər. Azərbaycanın xarici işlər komissarı M.D.Hüseynovun Gürcüstanın xarici işlər naziri Y.P.Gegeçkori ilə o günlərə aid diplomatik yazışması həmin əməliyyatların xarakteri və gedişi, ən əsası isə hərbi qarşıdurmanın arxasında duran bəzi mətləb və məqamlara müəyyən aydınlıq gətirir. Bu yazışma, eyni zamanda, sözügedən silahlı münaqişədə menşevik Gürcüstanının birmənalı suçluluğu Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|