Andijon davlat universiteti pedagogika fakulteti maktabgacha ta

 

 

 

 

 

 

 

__________________________________ 

1

E.G’oziev,K.Daminov.Bolalarpsixologiyasi.Toshkent,1992,17-bet

 

---

 

 

57 

 

III.BOB.OLINGAN 

NATIJALARNI 

PSIXOLOGIK 

TAXLILI 

VA 

UMUMLASHTIRISH. 

3.1.Bolalarni individual xususiyatlarini aniqlash metodlari. 

                          

MIJOZINGIZNI BILASIZMI? 

Mijoz har bir insonning ruhiy holati va fe’l- atvorida nomoyon bo‘luvchi o‘ziga 

xos xususiyatdir. Mijoz ichki holatlarining davomiyligi va qizg‘inligiga ta’sir 

qiladi hamda insonning  tashqi hatti –harakatlari: imo-ishorasi, mimikasi, faolligi, 

tez yoki sokin harakatlanishini va boshqa jarayonlarda seziladi. O‘z mijozi haqida 

bilishga har bir insonning qiziqishi tabiiy. Ushbu test   qiziqishingizga javob 

topishingizga ko‘mak beradi. 

Quydagi har to‘rt gapdan bittasini o‘zingizga mos kelganlarini belgilab chiqing. 

1. a) betoqat, behalovat; 

b) quvnoq va xushchaqchaq; 

v) sokin va sovuqqon; 

g) uyatchang va tortinchoq; 

2.  a) saboatsiz va jahildor; 

b) serharakat va ishchan; 

v) qat’iyatli va sinchkov; 

g) yangi shart- sharoit izlovchi. 

3. a) chidamsiz; 

b) boshlagan ishingizni oxiriga etkazmaysiz; 

v) ehiyotkor va mulohazali; 

g) yangi tanishlar bilan muloqotga kirishishingiz qiyin; 

4. a) keskin va betgachopar; 

b) qadringizni yaxsh bilasiz 

v) kutishga qodir; 

g) o‘z kuchingizga ishonmaysiz; 

5. a) jur’atli va tashabbuskor; 

b) yangiliklarni tez ilg‘ab olishga layoqatli; 

---

 

 

58 

 

v) kamgap, ortiqcha gap sotishni yoqtirmaysiz; 

g) yolg‘izlikda o‘zingizni engil his qilasiz; 

6. a) qaysar; 

b)qiziqish va ishtiyoqlaringiz o‘zgaruvchan; 

v) tanafuslar bilan sokin va bir tekis gapirasiz; 

g)ko‘pincha omadsizlikdan tushkun va parihonxotir yurasiz; 

7. a) baxslarda hazirjanob; 

b)tez havotirga tushuvchan; 

v) o‘z jahlingizni bosa olasiz; 

g) tez o‘zingizni yo’qotib qo‘yasiz; 

8. a) tavakkalchi; 

b) yangi shart- sharoitga tez moslashazsiz; 

v) boshlagan ishingizni oxiriga etkazasiz; 

g) tez charchaysiz; 

9. a) buzuq- yuluq ishlaysiz;  

b) har qanday yangi ishni ishtiyoq bilan qabul qilasiz; 

v) kuchingizni bekorga sarflamaysiz; 

g) past ovozda, sokin suhbatlashasiz; 

10. a) kek saqlamaydigan va hadiksiraydigansiz; 

b) sizni qiziqtirmay qo‘ygan ishdan  tez havsalngiz pit bo‘ladi; 

v) ish tartibingizni qat’iy rejalar asosida olib borasiz; 

g)suhbatdoshingizning fe’l- atvoriga beixtiyor moslashasiz; 

11. a) tez berilib poyma- poy so‘zlaysiz; 

b) bir ishdan boshqasiga tez ko‘chasiz; 

v) ishtiyoqlaringizdan oson tiyilasiz; 

g) tez yig‘laysiz; 

12. a) bir xilda turmaydigan va tez qiziquvchansiz; 

b) diqqat talab qiladigan ishlarini bajarishga qiylanasiz; 

v) maqtov va tanbehlarga unchalik e’tibor bermaysiz; 

g) o‘zingizga ham o‘zgalarga ham katta talab qoyasiz; 

---

 

 

59 

 

13. a) ba’zan tajavvuskor jangariga aylanib qolasiz; 

b) kirishuvchan va ko‘ngilchansiz hatto harakatlaringizni cheklamaysiz; 

v) tagida zaharxondalik yotgan gaplarini ham mulohim iltifotli ifodalaysiz; 

g) shubha va gumonsirashga moyilsiz; 

14. a) etishmovchilikka betoqasiz; 

b) chidamli va ishga qobiliyatlisiz; 

v) faqat o‘z qiziqishlaringiz bilan ish  bajarasiz; 

g) dardchilsiz va ko‘nglingiz nozik; 

15. a) ma’nodor imo- ishoralar bilan gapirasiz; 

b) xatti- harakatlar va imo- ishoralar yordamida ochiq baland ovozga gapirasiz; 

v) ishga sekin kirishasiz va bir ishdan ikkinchisiga ham sekin ko‘chasiz; 

g) achchigingiz burningizni ustida 

16. a) tez harakatga tushishni va birdaniga hal qilishni istaysiz; 

b) kutilmagan va qiyin sharoitlarga hamisha tayyor turasiz; 

v) hammaga birdan muomilada bo‘lasiz; 

g) ko‘nglingizni ochmaysiz, kirishimli emassiz; 

17. a) yangiliklarni bajonidil qabul qilasiz; 

b) kaffiyatingiz har doim tetik; 

v) hamma narsada tartibni xush ko‘rasiz; 

g) tortinchoq va sustkashsiz; 

18. a) keskin va qizg‘in harakatlar qilasiz; 

b) tezda o‘zingizni bosib aqlingizni bosib olasiz; 

v)  notanish haraktga qiyinchilik bilan ko‘nikasiz; 

g) itoatkor va ko‘ngilchansiz; 

19. a) bir qarorga kelishingiz qiyin; 

b) muvoffaqiyatga erishish uchun bor kuchingiz bilan tirishasiz; 

v) kamharakat, so‘lg‘insiz; 

g) odamlardan hamdardlik kutasiz; 

20. a) kayfiyatingiz birdan o‘zgaradi; 

b) ba’zan rad etishga moyilsiz; 

---

 

 

60 

 

v) o‘zingizni tuta bilsiz; 

g) mehr yoki e’tiborsizlikni chuqur qabul qilasiz; 

 Necha marta “a” javobini, necha marta “b”, “v”, “g” javoblarini tanlaganingizni 

hisoblab chiqing. Ulardan qay birini eng ko‘p belgilangan bo‘lsangiz, quyidagi 

royxatga qarab qaysi mijoz vakili ekanligingizni bilib oling. To‘rtta javoblar 

varianti to‘rt xil mijozdagi odamlar fe’l- atvorini o‘z ichiga oladi: 

“a”- xolerik (qiziqqon); 

“b”- sangvinik (xushchqchaq); 

“v”- flegmatik (og‘ir); 

“g”- melanxolik (g‘amgin). 

Biz  bolalar  temperament  tiplarini  aniqlash  uchun  ularni  kuzatdik,  ular  bilan 

suhbatlar  olib  bordik.  Ularning  o`yinga  bo`lgan  munosabatini  ,  kattalar  bilan 

muloqot  jarayonlarini  ,  voqea  xodisalarga  reaksiyalarini.  Kuzatishlar  shuni 

ko`rsatdiki  temperament  bolaning  fundamental  tabiy  xarkteristikasi  hisoblanib, 

asab  tizimi  xususiyatlarining  tug`maligi  bilan  bog`liqdir.  Shuning  uchun  ham  u 

tashqi muhit va tarbiya ta`sirida unchalik o`zgarmasligi bilan xarakterlanib turadi. 

temperament  bolaning  fundamental  tabiy  xarkteristikasi  hisoblanib,  asab  tizimi 

xususiyatlarining  tug`maligi  bilan  bog`liqdir.  Shuning  uchun  ham  u  tashqi  muhit 

va tarbiya ta`sirida unchalik o`zgarmasligi bilan xarakterlanib turadi.  

-Jahldor, betoqat, serzarda harakatcha bolalar –xolerik hisoblanadilar. 

-Sangvinik  bola  muloqotga  oson  kirishuvchan  bo`lib,  muloqot  doirasi  ham  juda  keng 

bo`ladi. 

-Flegmatik  bola  o’yin  va  mashg’ulotlarda  an’ana  va  qoidalarga  amal  qilishni  ma’qul 

koradi. 

- Kichkina melanxoliklar qo’rqoqdek tuyiladilar. Ular ko’pchilik o’ynayotgan o’yinlarga 

birdaniga qo’shilib keta olmaydilar, 

 

 

---

 

 

61 

 

                  

   

Xulosa 

Xulosa  qilib  aytganda  har  bir  bola  o`zicha  individual,  bola  shaxsi  va  o`ziga 

xosligi temperament, xarakter , qobiliyatlarida ko`rinadi. Ko`pchilik ota-onalar o`z 

farzandlarining individual – psixologik xususiyatlarini yaxshi bilishmaydi. Bolaga 

nisbatan olib boriladigan tarbiyaviy va pedagogik ta`sir ko`rsatish , asosan shu ikki 

omilga  yonaltirilgan  bo`ladi.  Kuzatishlarimiz  shuni  ko`rsatdiki  kattalar  o`sib 

kelayotgan  avlodni  yaxshi  tarbiyalashni  hoxlasalar  farzandlarini  temperamentidan 

kelib chiqib ta`sir ko`rsatishlari zarur. 

Kattalarning xolerik bola bilan bo`ladigan muloqoti anchagina sabr-toqat va 

vazminlikni,  o`zini  tuta  bilishni  talab  qiladi.  Chunki  bunday  bolalar  ko`pincha 

to`palonchi,  tinib  tinchimas  bo`ladilar.  Ular  bilan  muloqotda  eng  muximi  –  jahl 

chiqqan  paytda  hotirjamlik  va  sovuqqonlik  bilan  ish  tutish  lozim.  Xolerikning 

faolligi va kuchini foydali masalallarga yo`naltirish lozim.  

Temperament  tiplarining    mutloqo  ijobiy  yoki  salbiysi  bo`lmaydi.  Ulardan 

birini o`ziga xos afzallik va kamchilik jihatlari mavjud. 

Flegmatik bolaga uning sabr-toqatliligi va quntliligi  yordam beradi. Xolerik  

bola o`quv materiallarini tez  o`zlashtirib oladi. Sangvinik temperamentiga mansub 

bo`lgan bola o`qishni oson egallaydi, lekin unda ma`lum tizim bo`lmaydi.  

Noto`g`ri  tarbiyalash  natijasida  bola  xatti-harakatlarida  pala-  partish  ba`zi 

salbiy jihatlar tez yuzaga kelishi mumkin 

 

          

 

 

 

 

 

 

 

---

 

 

62