Andijon mashinasozlik instituti standartlashtirish asoslari

o`lchamsiz kattalik 
deyiladi. Bu kattalik bir 
nomdagi kattaliklarning nisbati bilan aniqlanadigan nisbiy (masalan, dielektrik 
o`tkazuvchanlik), logarifmik (masalan, elektr quvvati va kuchlanishining logarifmik 
nisbati) bo`lishi mumkin. 
O`lchamliklarning nazariyasi odatda hosil qilingan ifoda (formula)larni tezdan 
tekshirish uchun juda qo`l keladi. Ba’zan esa bu tekshiruv noma’lum bo`lgan 
kattaliklarni topish imkonini beradi. 
5.2.Kattaliklarning birliklari 
Muayyan obyektni tavsiflovchi kattalik shu obyekt uchun xos bo`lgan miqdor 
tavsifiga ega ekan, bu kabi obyektlar o`zaro birgalikda ko`rilayotganda faqat mana shu 
miqdor tavsiflariga ko`ra tafovutlanadi. Buning uchun esa solishtirilayotganda 
obyektlararo biror bir asos bo`lishi lozim. Bu asosga solishtirish birligi deyiladi. 
Aynan mana shunday tavsiflash asoslariga kattalikning birligi deb nom berilgan. 
Ko`rilayotgan fizikaviy obyektning ihtiyoriy bir xossasining miqdor tavsifi 
bo`lib uning o`lchami xizmat qiladi. Lekin “uzunlik o`lchami”, “massa o`lchami”, 
“sifat ko`rsatkichining o`lchami” degandan ko`ra “uzunligi”, “massasi”, “sifat 
ko`rsatkichi” kabi iboralarni ishlatish ham leksik jihatdan,ham texnikaviy jihatdan 
o`rinli bo`ladi.O`lcham bilan qiymat tushunchalarini bir-biriga adashtirish kerak emas. 
Masalan, 100 g, 10
5
mg, 10
-4
t - bir o`lchamni 3 xil ko`rinishda ifodalanishi bo`lib, 
odatda “massa o`lchamining qiymati” demasdan, “massasi (...) kg” deb gapiramiz. 
Demak kattalikning qiymati deganda uning o`lchamini muayyan sonli birliklarda 
ifodalanishini tushunishimiz lozim. 
Kattalikning o`lchami
- 
Ayrim olingan moddiy obyekt, tizim, hodisa yoki 
jarayonga tegishli bo`lgan kattalikning miqdori bo`lib hisoblanadi. 

---

115