Andijon mashinasozlik instituti standartlashtirish asoslari

5.3. Birliklarni va o`lchamlarni belgilash va yozish qoidalari 
1. 
 
Kattaliklarning birliklarini belgilash va yozish borasida standartlar asosida 
me’yorlangan tartib va qoidalar mavjud. Bu qoidalar va tartiblar GOST 8.417-81 da 
atroflicha yoritilgan.4.1-jadval 
Kattalik 
Birlik 
Nomi O`lcha
mligi 
Nomi Belgi
si 
Ta’rifi 
Uzunlik 
L
metr 
m Metr bu yorug`lik 1/299792458 s vaqt oralig`ida 
vakuumda bosib o`tadigan masofa
Massa 
M 
kilo-
gramm 
kg Kilogramm bu massa birligi bo`lib xalqaro kilogramm-
prototipining massasiga teng
Vaqt 
T 
sekund 
s 
Sekund bu tseziy - 133 atomi asosiy holatining ikki o`ta 
nozik sathlari orasidagi bir-biriga o`tishiga muvofiq 
keladigan nurlanishning 9 192 631 770 davridir 
Elektr
toki 
(elektr 
tokining 
kuchi) 
1 
amper 
A Amper bu vakuumda bir-biridan 1 m oraliqda joylash gan, 
cheksiz uzun, o`ta kichik dumaloq ko`ndalang kesimli ikki 
paralle lto`g`ri chiziqli o`tkazgichlar-dan tok o`tganda 
o`tkazgichning har 1 m uzunligida 2

10
-7
N ga teng o`zaro 
ta’sir kuchini hosil qila oladigan o`zgarmas tok kuchi 
Termodi
namik 
harorat 
θ 
kelvin 
K Kelvin bu termodinamik harorat birligi bo`lib, u suvning 
uchlanma nuqtasi termodinamik haroratning 1/273, 16 
qismiga teng 

---

117 
Modda 
miqdori 
N 
mol 
mol Mol bu massasi 0,012 kg bo`lgan uglerod- 12 da qancha 
atom bo`lsa, o’z tarkibiga shuncha elementlarini olgan 
tizimning modda miqdoridir. Molni tadbiq etishda 
elementlari guruhlangan bo`lishi lozim va ular atom, 
molequla, ion, elektron va boshqa zarrachalar guruhlaridan 
iborat bo`lishi mumkin 
Yorug`li
k kuchi 
J 
kandela cd Kandela bu berilgan yo`nalishda 540-10Hz chastotali 
monoxrama-tik nurlanishni tarqatuvchi va shu yo`nalishda 
energetik yorug`lik kuchi 1/683 
W/sr
ni tashkil etuvchi 
manbaning yorug`lik kuchidir
Izohlar: 
1. Kelvin temperaturasidan (belgisi T) tashqari t=T-To ifoda bilan aniqlanuvchi 
selsiy temperaturasi (belgisi t) qo`llaniladi, bu yerda ta’rifi bo`yicha T=273,15 K. 
Kelvin temperaturasi kelvinlar bilan selsiy temperaturasi - selsiy graduslari bilan 
ifodalanadi(xalqaro va o`zbekcha belgisi °S). O`lchovi bo`yicha selsiy gradusi 
kelvinga teng. Selsiy gradusi bu «kelvin» nomi o`rniga ishlatiladigan maxsus nom. 
2. Kelvin temperaturalarining ayirmasi yoki oralig`i kelvinlar bilan ifodalanadi. 
Selsiy temperaturalarining ayirmasi yoki oralig`i kelvinlar bilan ham, Selsiy graduslari 
bilan ham ifodalashga ruxsat etiladi. 
3. Xalqaro amaliy temperatura belgisini 1990 yilgi xalqaro temperatura 
shkalasida ifodalash uchun, agar uni termodinamik temperaturadan farqlash lozim 
bo`lsa, unda termodinamik temperatura belgisiga «90» indeksi qo`shib yoziladi 
(masalan, 
T
90
yoki 
t
90
)