Andijon mashinasozlik instituti standartlashtirish asoslari

Xalqaro birliklar tizimi (SI) ning hosilaviy birliklari. 
SI ning hosilaviy 
birliklari SI ning kogerent hosilaviy birliklarini hosil qilish qoidalariga muvofiq 
keltirib chiqariladi. SI ning asosiy birliklaridan foydalanib keltirib chiqarilgan SI ning 
hosilaviy birliklarining na’munalari 4.2-jadvalda keltirilgan. 
4.2-jadval – Nomlari va belgilari asosiy birliklar nomlaridan va belgilaridan 
tashkil topgan SI ning hosilaviy birliklar na’munalari. 

---

118 
Kattalik 
Birlik 
Nomi 
O`lchamligi 
Nomi 
Belgisi 
Maydon 
L
2
metrning kvadrati 
m
2
hajm, sig`diruvchanlik 
L
3
metrning kubi 
m
3
Tezlik 
LT
-1
sekundiga metr 
m/s 
Tezlanish 
LT
-2
metr taqsim sekundning kvadrati 
m/s
2
Zichlik 
L
-3
M
kilogramm taqsim metrning kubi 
kg/m
3
To`lqin son 
L
-1
metrning darajasi minus bir 
m
-1
Solishtirma hajm 
L
3
M
-1
metrning kubi taqsim kilogramm 
m
3
/kg 
Elektr tokining 
zichligi 
L
-2
I
amper taqsim metrning kvadrati 
A/m
2
Magnit maydonning 
kuchlanganligi 
L
-1
I
amper taqsim metr 
A/m 
Komponentning 
molyar 
kontsentratsiyasi 
L
-3
N
Moltaqsim metrning kubi 
mol/m
3
Ravshanlik 
L
-2
J
kandela taqsim metrning kvadrati 
cd/m
2 
SI ning maxsus nomiga va belgilanishiga ega bo`lgan hosilaviy birliklari 3-
jadvalda ko`rsatilgan. 
SI ning elektr va magnit kattaliklarining birliklarini elektromagnit maydoni 
tenglamalarini ratsionallashtirilgan shakliga muvofiq hosil qilish lozim. Bu 
tenglamalarga vakuumning magnit doimiyligi μ
0
kiradi. Uni aniq qiymati 4π

10
-7
H/m 
yoki12,566 370 614...-10
-7 
H/m (aniq). 
O`lchovlar va tarozilar XVII Bosh konferntsiyasining- O`TBK (1983 y.) 
qarorlariga muvofiq uzunlik birligi - metrni yangi ta’rifi bo`yicha, tekis elektromagnit 
to`lqinlarining vakuumda tarqalish tezligini qiymati s
0
- 299792458 m/s (aniq) ga teng 
deb qabul qilingan. 
Bu tenglamaga shuningdek, qiymati 8,854187817 10
-12
F/m teng deb qabul 
qilingan vakuumning elektrik doimiyligi ε
0
kiradi. 

---

119 
Elektr birliklari o`lchamlarining aniqligini Djozefson effekti va Xoll kvant 
effekti asosida oshirish maqsadida O`lchovlar va tarozilar xalqaro komiteti (O`TXK) 
tomonidan 1990 yil 1 yanvaridan boshlab Djozefson konstantasining shartli qiymati 
K
j-90
= 4,83579

10
14 
Hz/V (aniq) [O`TXK 1 - tavsiyasi, 1988 y] va Klittsing 
konstantasini shartli qiymati R
k-90
= 25812,807 Ω (aniq) [O`TXK, 2- tavsiyasi, 1988 y] 
deb kiritildi. 
Izoh - O`TXK ning 1 va 2 tavsiyalari elektr yurituvchi kuch birligi volt va elektr 
qarshilik birligi – Om ta’rifi Xalqaro birliklar tizimida qayta ko`rib chiqilgan degan 
ma’noni bildirmaydi. 
4.3-jadval – SI ning maxsus nom va belgilanishga ega bo`lgan hosilaviy 
birliklari 
Kattalik 
Birlik 
Nomi 
O`lchamligi 
Nomi 
Belgisi 
SI ning asosiy va 
hosilaviy birliklari 
orqali ifodalanishi 
Yassi burchak