Andijon mashinasozlik instituti standartlashtirish asoslari

Mos kelish usuli - 
o`lchov bilan taqqoslash usulining turi. O`lchanayotgan 
kattalik bilan o`lchov orqali yaratilgan kattalikning ayirmasini shkaladagi belgilar yoki 
R
0
 
К
U 
2 
1 

+ 
R
Х
 
А 
f (x

y) = 0
 
= 0
 
Х 
У 

---

128 
davriy signallarni mos keltirish orqali o`tkaziladigan o`lchash. Masalan, kalibr 
yordamida val diametrini moslash. 
Har bir tanlangan usul o`z usuliyatiga, Ya’ni o`lchashni bajarish usuliyatiga ega 
bo`lishi lozim. O`lchashni bajarish usuliyati deganda, ma’lum usul bo`yicha o`lchash 
natijalarini olish uchun belgilangan tadbir, qoida va sharoitlar tushuniladi. 
O`lchanadigan kattalikning o`lchash jarayonida o`zgarish harakteriga ko`ra 
statik 
va 
dinamik 
o`lchashlarga ajratiladi. 
Statik o`lchash 
deganda qiymati o`lchash 
jarayoni mobaynida o`zgarmaydigan kattalikni o`lchash tushuniladi. Bundan tashqari, 
davriy o`zgaruvchan kattaliklarning turg`un rejimidagi o`lchashlar ham kiradi. 
Masalan, o`zgaruvchan kattalikning amplituda, effektiv va boshqa qiymatlarini turg`un 
rejimida o`lchash. 
Dinamik o`lchashlarga 
qiymatlari o`lchash jarayonida o`zgarib turadigan 
kattaliklarni o`lchashlar kiradi. Dinamik o`lchashga vaqt bo`yicha o`zgaradigan 
kattalikning oniy qiymatini o`lchash misol bo`la oladi. 
Yuqorida ko`rilgan o`lchash usullaridan tubdan farq qiluvchi 
diskret 
o`lchash 
usuli ham mavjud. Diskret o`lchash usuli shundan iboratki, unda vaqt bo`yicha 
uzluksiz o`zgaradigan kattalik vaqt bo`yicha diskretlanadi, miqdor bo`yicha esa 
kvantlanadi yoki boshqacha qilib aytganda vaqt bo`yicha uzluksiz o`zgaradigan 
kattalik vaqtning ayrim momentlariga tegishli uzuq qiymatlariga o`zgartiriladi.
X(t) – vaqt bo`yicha uzluksiz o`zgaradigan kattalikning o`zgarish grafigi; X
k
– 
kvant miqdorlari Ya’ni o`lchanadigan 
X=f(t)
kattaligining t
1
, t
2
, t
3
, ……. t
n
momentlariga tegishli uzuq qiymatlari. Demak, diskret o`lchash usuli bo`yicha 
X 
t
y 
t
1 
t
2 
t
n 
X(t) 
X
K
(t) 
n
K
Х
. 
. 
. 
2
K
Х

---

129 
o`lchanadigan kattalikning hamma qiymati (0 

t) emas, balki, ayrim momentlarga 
tegishli qiymatigina ma’lum bo`ladi. Diskretlash bu muayyan diskret (juda qisqa) vaqt 
oralig`ida qadnomalarni olishdir. t
1
, t
2
, t
3
, ……. t
n 
– diskretlash momentlari deyiladi va
t
1

t
2
gacha oraliq diskretlash momentlari deyiladi. Kvantlash esa, X(t) kattalikning 
uzluksiz qiymatlarini X
k
diskret qiymatlarining to`plami (nabori) bilan almashtirishdir. 
O`lchanadigan kattalikning uzluksiz qiymatlari muayyan tartiblar asosida kvantlash 
darajalarining qiymatlari bilan almashtiriladi. Kodlashtirish esa, muayyan ketma-
ketlikda ifodalangan sonli qiymatlarni tavsiya etishdan iborat. 
Uzluksiz o`zgaruvchan kattalikning diskret usuli asosida uzuk diskret 
qiymatlariga, kodlarga o`zgartirilishi asosan 3 xil usulda amalga oshiriladi. (1-rasm. a, 
b, v): 
a) ketma-ket hisob usuli; 
b) taqqoslash (solishtirish) usuli; 
v) sanoq usuli;