Andijon mashinasozlik instituti standartlashtirish asoslari

 
 

---

159 
Standart noaniqlikni taqdim etish 
1. Noaniqlikni 
i
s
yakuniy standart noaniqlik ko`rinishida ifodalasangiz (Ya’ni, 
bitta standart og`ish ko`rinishida) yozuvning quyidagi shakli tavsiya etiladi: 
«(Natija): 
i
s
(birliklar) standart noaniqlikda X (birliklar), [standart noaniqlik 
Metrologiya sohasidagi asosiy va umumiy atamalar Xalqaro lug`ati, 2-nashr, ISO, 
1993y. ga muvofiq aniqlanadigan va bir standart og`ishga muvofiq keladigan joy]». 
Standart na’munalar noaniqligi
 
Ko`pchilik SN lar uchun, ayniqsa laboratoriyalararo eksperiment metodi bilan 
attestatlanayotgan SN lar uchun metrologik tavsifnoma sifatida xatolik tushunchasidan 
ko`ra noaniqlik tushunchasidan foydalanish mantiqiyroqdir. Shu sababli SN ishlab 
chiquvchilar, ayniqsa G`arbiy Yevropa mamlakatlarining SN ishlab chiquvchilari SN 
ga sertifikatda ko`rsatilganidek ularning attestatlan-gan qiymatlarini belgilash 
noaniqligi tavsifnomalarini keltiradilar. 
SN ning attestatlangan qiymatlarining noaniqligi quyidagi tarzda ifodalanishi 
mumkin: 
Sertifikatda «kengaytirilgan» yoki «jamlangan» sifatlarsiz noaniqlik 
belgilangan. Masalan, «MVN Analytical Ltl» (Angliya) firmasi chiqargan O`z DSN 
03.0305:2004 SN «Noaniqlik» tavsifnomasiga ega. 
Sertifikatda qandaydir 
(R)
ishonchli ehtimolligida va 
(K)
qamrov koeffitsientida 
kengaytirilgan noaniqlik belgilangan. Masalan, «Raragon Scientific Ltd» (Angliya) 
firmasi chiqargan O`z DSN 03.0241:2004 SN «R=95% ishonchli ehtimolligida va 
K
=2 
qamrov koeffitsientida 
(U)
kengaytirilgan noaniqliq tavsifnomasiga ega. 
Sertifikatda qandaydir 
(R) 
ishonchli ehtimolligida qamrov koeffitsientini 
ko`rsatmasdan kengaytirilgan noaniqlik belgilangan. Masalan, «Petrolet Analyzer 
Corporation Gmbn» (Germaniya) firmasining SN «
(S
(p)
)
o`rtacha kvadrat og`ishga ega 
bo`lgan metodika bo`yicha 
(R)
ishonchli ehtimolligi laboratoriyalar 
(n)
ishtirokida 
olingan 
n
S
t
U
P
/
(
)
(


o`rtacha qiymatning kengaytirilgan noaniqligi». 
Xatolik va noaniqlik tavsifnomalarining to`g`ridan-to`g`ri taqqoslanishi to`g`ri 
emas, shuning uchun qoidaga ko`ra bu metrologik asboblarning statistik baholari 
taqqoslanadi. 

---

160 
Agar standart yoki yakuniy noaniqlik berilgan bo`lsa, u holda ularning 
baholariga o`rtacha kvadratik og`ishlar mos bo`ladi: 
),
(
)
(
A
u
A


yoki 
),
(
)
(
A
u
A
c


bu yerda 
u(A)
va 
u
c
(A)
- SN ning attestatlangan qiymatini belgilashning mos 
standart va yakuniy noaniqligi; 
A 
- SN ning attestatlangan qiymati; 

 (A)
- SN ning attestatlangan qiymatining o`rtacha kvadratik og`ishi. 
Agar 
(R)
ishonchli ehtimolligi va 
(k)
qamrov koeffitsientida kengaytirilgan 
noaniqlik berilgan bo`lsa yoki 
(U
p
)
ishonchli ehtimolliligini ko`rsatish bilan va 
(k
P
)
ishonchli ehtimolligini ko`rsatib qamrov koeffitsientini ko`rsatish bilan kengaytirilgan 
noaniqlik berilgan bo`lsa, u holda uning bahosiga o`rtacha kvadratik og`ish mos 
bo`ladi: 
,
/
)
(
)
(
k
A
U
A


yoki 
,
/
)
(
)
(
p
p
k
A
U
A


bu 
yerda
U(A)
va
U
p
(A)
- 
SNningattestatlanganqiymatinibelgilashningmuvofiq 
kengaytirilganvabelgilanganishonchliehtimolligibilankengaytirilgannoaniqlik. 
Agarqandaydir
(R)
ishonchliehtimolligidaqamrovkoeffitsientiniko`rsatmasdanken
gaytirilgannoaniqlikberilganbo`lsavabundayokilaboratoriyalar, 
standartna’munalarningmetrologiktavsifnomalarinibaholashbo`yichalaboratoriyalararo
eksperimentqatnashchilarisoniyokierkinlikdarajasining muvofiqsonibilan (t-kriteriy) 
St’yudentkriteriysiko`rsatilgan bo`lsa, u holda uning bahosiga o`rtacha kvadratik 
og`ish mos keladi: 
t
n
A
U
A
/
]
,
)
(
[
)
(


. 
Noaniqliknio`rtachakvadratikog`ishko`rinishidaifodalangandanso`ngSNtanlashx
uddio`lchashvositalari 
(SN) 

---

161 
xatoligitengehtimolliklarqonunibo`yichataqsimlanganideko`lchashvositalariuchunamal
gaoshirilganidekaniqlikbo`yichaamalgaoshiriladi.