Andijon mashinasozlik instituti

Markaziy  Osiyoda  “Avesto”  ta‟limotidagi  falsafiy fikrlar.
 Eramizdan avvalgi X asrdan eramizning VII 
asrlarigacha bo`lgan davr mahsuli bo`lgan diniy-falsafiy ta`limotlardan biri zardo`shtlikdir.  
Bu  ta`limotga   Zardo`sht  asos  solgan   bo`lib,   Sharq  va  G`arbda   Zaratushtra,   Zaroastr  nomlari bilan  
mashhurdir.    Manbalarga    ko`ra,    Zardo`sht,    eramizdan    avvalgi    VI    asrning    birinchi    yarmida  yashagan.  Lekin 

---

uning tarixiy yoki afsonoviy shaxs ekanli haqida aniq bir to`xtamga kelingan yo`q. U o`zini payg`ambar deb e`lon 
qilgan. Lekin uning payg`ambarligi ilohiy asosga ega. Ya`ni bu haqiqat ilohiy kitoblarda o`z  tasdig`ini to‘magan.  
Keyingi    yillarda    olib    borilgan    tadqiqotlar    shuni    ko`rsatmoqdaki,    bu    ta`limot    Vatanimiz  hududida,  
xususan,  Xorazm  zaminida  paydo bo`lgan.  U o`z  davrida  xalqni  ezgulik  va  adolat g`oyalariga  da`vat  etish,  
hayotbaxsh  an`analarni  shakllantirish,  dehqonchilik  va  shahar  madaniyatini rivojlantirishda  muhim  ahamiyatga  
ega  bo`lgan,  uning  g`oyalari  bilan  bog`liq  qadriyatlar  bugungi kungacha yashab kelmoqda va xalqimiz turmush 
tarzining o`ziga xos xususiyatlarini belgilashda ulkan qimmat kasb etmoqda.  
Zardushtiylikning  bosh  kitobi  «Avesto»dir.  Unda  qadimgi  xalqlarning  dunyo  to`g`risidagi tasavvurlari,  
o`ziga    xos    qadriyat    va    urf-odatlari    aks    etgan.    Unda    olamning    azaliy    qarama-qarshi  kuchlari-yaxshilik  va 
yomonlik, yorug`lik va zulmat,  issiqlik  va  sovuqliq,  hayot  va  o`lim  borasidagi qarashlar  o`z  ifodasini  topgan.  
«Avesto»da,  shuningdek,  tabiat  falsafasi,  tarix,  etika,  tibbiyotga  oid ma`lumotlar ham berilgan.  
Falsafa  tarixida  makedoniyalik  Aleksandr  (eski  o`zbek  tilida  Iskandar  deyilgan)  istilosi  va  Grek  Baqtriya  
davri    falsafasi    ham    xalqimizning    taraqqiyot  tarixida    muhim    o`rin    tutgan.    Manbalarda  Aleksandr    qo`shini  
mahalliy    xalqlarning    qattiq    qarshiligiga    uchragani,    u    «Avesto»ning    ko`pgina  qismini    yondirib    yuborgani  
haqida  ma`lumotlar  bor.  Bugungi  kungacha  ham  ayirim  tarixchilar Aleksandr  «Avesto»ning  tilini  bilmagani,  
uni    o`qiy    olmagani    sababli    bu    kitobning    qadr-qimmatini  tushunmagan    va    uni    eqish    to`g`risida    ko`rsatma  
bergan,    degan    fikrlarni    baen    etadilar.    Aslida    unday  emas.  Bu  -  tarixiy  haqiqatni,  garchand  u  kimlar  uchundir 
achchiq  va kimlar  uchundir ibratli bo`lsa-da haspo`shlashga urinishdan boshqa narsa emas. Negaki,  Aleksandr o`z 
zamonida fanlarning otasi nom olgan falsafani fan darajasiga ko`targan, buyuk donishmand sifatida etti iqlimda tan 
olingan  Arastudan  20  yil  mobaynida  muttasil  ta`lim  olgan  edi.  Binoborin,  Shoh  Filippning  o`g`li  Aleksandrni 
savodsiz,  kitobning  qadrini  tushunmaydigan  bir  kimsa  deb  ta`riflash  tarix  haqiqatiga  to`g`ri  kelmaydi.  Qadimgi 
manba ―Avesto‖da ko‘rsatilgani kabi ―qanday qilib yaxshi fikrlash, yaxshi so‘zlash va yaxshi ish ko‘rish mumkin‖, 
degan  savolga  javob  to‘ishga  harakat  qiladi.  Bu  noyob  mevalardan  bahramand  bo‘lish  uchun  inson  falsafiy 
donishmandlikni  o‘zlashtirishi  lozim:  u  dunyo  va  uni  anglab  etish,  inson  va  tabiat,  inson  hayotining  mazmuni  va 
boshqa shunga o‘xshash muammolarda mo‘ljal ola bilishi kerak.