Annotasiya
Yüklə 5,46 Mb. Pdf görüntüsü
|
339
yüksəldilməsini və onun aktuallığını əmək bazarında daim artan tə- ləblərin, çox böyük sürətlə dəyişən texnoloji yanaşmaların, eyni zamanda akademik və əmək mobilliyinin yüksəlməsi ilə də şərtləndiyini qəbul etmək lazımdır. Hazırda təhsildə kompetensiyalı yanaşma təlim-tərbiyə prose- sinin keyfiyyətinin yüksəldilməsi vasitəsi olub, dünya təhsil sferasında təhsil sisteminin modernləşdirilməsinin əsas strateji istiqamətlərindən biri kimi qiymətləndirilir. Təhsil prosesini innovatik proses kimi təcəssüm etdirən səriştəli yanaşma inkişaf etmiş ölkələrin əksəriyyəti tərəfindən qəbul edilmiş, təhsil standartlarının ümumi konsepsiyasına uyğun, təhsilin məzmununun layihələndirilməsi və onun keyfiyyətinə nəzarət sisteminə keçidlə bağlı olan məsələləri sistemli həll etməyə imkan verir. Kompeten- siyalı yanaşma modelinin müxtəlif komponentləri (məntiqi, funksional, məna (semantik), texnoloji) arasındakı qarşılıqlı əlaqələrin xarakterik xüsusiyyətlərinin nəzərə alınması onun səmərəliliyini müəyyən edir. Kompetensiyalı (səriştəli) yanaşmaya yönəlmiş təhsil Amerikada keçən əsrin yetmişinci illərindən formalaşmağa başlamışdır. 1984-cü ildə C.Ravenin (London) "Müasir cəmiyyətdə səriştəlilik" əsərində birinci dəfə səriştəliliyin psixoloji təbiətinə, ayrı-ayrı insanlarda müxtəlif yaş dövrlərində onun formalaşma problemlərinə münasibət bildirilmişdir. C.Ravenin modelinə əsasən səriştəliliyin müxtəlif növləri fərqli situasiyalarda müəyyən səriştəliliyin komponenti kimi və tərsinə çıxış edə bilər. Səriştəliliyin bu komponentləri koqnitiv (məqsədə çatmaq yolunda əngəllərin aradan qaldırılması), affektiv (məqsədə yönələn işdən zövq alma) və iradi (inadkarlıq, qətiyyət, əzm) kimi hissələrə bölünür. Polşa alimləri belə qənaətə gəlmişlər ki, müxtəlif səviyyələrdə fəaliyyət gös- tərən insanlarda səriştəliliyin inkişafi yaş dövrü ilə əlaqələndirilməlidir. Şəxsiyyətin həyat boyu optimal inkişafı, onun aktiv genişlənməsi və müxtəlif həyati bacarıqların əldə olunması, onlarda zamandan asılı olaraq müxtəlif növ səriştəliliyin formalaşmasına əsaslanır. Elmi-pedaqoji mənbələrdən məlum olur ki, müxtəlif ölkələrdə təhsil sisteminin əsas məqsədi öyrənənlərdə müxtəlif kompetensiyaların inkişaf etdirilməsinə yönəldilmişdir. Azərbaycan təhsil sistemi də bu baxımdan istisnalıq təşkili etmir. Sözügedən kompetensiyalara aşağıdakıları aid etmək olar: -
strateji – gələcəyə dair bacarıqların inkişaf etdirilməsi ilə bağlı; -
sosial-kommunikativ-əməkdaşhq bacarıqlarının, tənqidin və əks-əlaqənin qəbul olunması ilə bağlı; -
normativ-mədəni-peşəkar münasibətlərin motivasiyası və nəticəyə çatmağa hazır olmaqla bağlı; -
şəxsiyyətin özünüreallaşdırma bacarığı ilə bağlı; 340
-
-
-
Səriştəli yanaşma modelinin əsaslandığı fundamental ideyalara öyrənənlərlə bağlı aşağıdakı əsas prinsipləri daxil etmək mümkündür: •
öyrənənlərin dərketmə, qavrama maraqlarına istiqamətlənmə. Səriştəli yanaşma modelinin əsasında yaradıcılıqla bağlı proses durdu- ğundan və yaradıcılığı xarici tezislərlə birbaşa bağlamaq mümkün olma- dığından, o yalnız daxili tələbat, yəni səmərəli dərketmə əsasında forma- laşa bilər; •
sərbəst seçim və şəxsi təlimə məsuliyyət. Yalnız bu halda təhsil şəxsiyyətin şəxsi məqsədlərinə adekvat ola bilər; •
biliklərin onun verilmə metodları ilə birgə mənimsənilməsi. Müəyyən informasiyanın qəbul olunması ilə yanaşı, yeni biliklərin alınma qaydalarını (yollarını, metodlarını) da mənimsəmək əhəmiyyətlidir; •
informasiyaların sərbəst axtarılması ümumi bacarıqların for- malaşmasının əsasını təşkil edir. Müasir təhsilin əsas məsələsi, yəni bilik- lər sisteminin səmərəli mənimsənilməsinin inkişafı üçün tələb olunan bilik və bacarıqların onların özü tərəfindən sərbəst əldə olunması istiqamətində yönəldilmişdir. Yalnız bunun əsasında qazanılmış biliklər, öyrənənin dünyanı yaradıcılıqla dərk etməsi üçün onun əsas alətinə çevrilə bilir. Bu halda öyrənən sadəcə olaraq mühüm informasiyadan istifadə etmir, özü yeni bilik və məlumat sistemini yaradır, səmərəli və reproduktiv təlim metodlarını əlaqələndirir. Araşdırmalar göstərir ki, kompetensiyalı yanaşmada öyrənənlərin yaradıcılıq qabiliyyətinin inkişafı üçün onlar tədqiq olunan prosesə dair xüsusi bilik, bacarıq və vərdişlərə yiyələnməlidirlər. Bunları aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq lazımdır: -
problemin dərk olunması; -
sualları qoyma bacarığı; -
hipotezanın irəli sürülməsi ilə bağlı bacarıqlar; -
təsnifatlaşdırma (siniflərə, şöbələrə, dərəcələrə ayırma sistemi) bacarığı; -
təcrübələrin aparılması; -
nəticəçıxarma və yekunlaşdırma bacarığı; -
öyrənilən materialın strukturlaşdırılmasına dair bacarıqlar; -
öz fikrini, ideyasını izah, isbat və müdafiə etmək bacarığı. Təhsilşünaslar səriştəliliyin müxtəlif növlərini aşağıdakı kimi qrup- laşdırmağın məqsədəmüvafiq olduğunu müəyyənləşdirmişlər: Yüklə 5,46 Mb. Dostları ilə paylaş:
|