Annotasiya
Yüklə 5,46 Mb. Pdf görüntüsü
|
491
Təlim-tərbiyənin eyni hallarına pedaqoji proseslə məşğul olan şəxslərin münasibətləri nə qədər çox yaxınlaşarsa, onda peda- qoji səmərə hökmən bir o qədər yüksək olar. Bu asılılıqdan pedaqoji prosesdə subyektlərin həmrəyliyinin gözlənilməsi prinsipi irəli gəlir.
Təlim prosesində təhsil, tərbiyə və inkişafın vəhdəti nə qə- dər düzgün təmin olunarsa, onda səmərə hökmən bir o qədər yüksəl- miş olar. Buradan təlimin hərtərəfli inkişafa xidmət etməsi prinsipi irəli gəlir.
Təlim prosesi ilə elmin inkişaf səviyyəsi və məntiqi arasında əlaqə vardır. Təlimin məzmunu və gedişi elmi cəhətdən nə qədər zəngin və əsaslı olarsa, mənimsəmənin səviyyəsi hökmən bir o qə- dər yüksələr. Buradan elmiliyin və elmin məntiqinin gözlənilməsi prinsipi irəli gəlir.
Təlim prosesində zəruri materialın mənimsənilməsinə zaman vahidi nə qədər səmərəli şəkildə sərf olunarsa, onda təlimin nəticəsi bir o qədər yüksək olar. Həmin invariant asılılıqdan aşağıdakı prinsiplər irəli gəlir: a) möhkəmləndirmə ilə təlimin zəruri sürəti arasında vəhdətin gözlənilməsi; b) şagirdlərin gücüçatan səviyyədə nəzəri müddəaların, apa- rıcı ideyaların öyrənilməsinə, onların tətbiqinə üstünlük verilməsi və şagirdlərin yüklənməsinin qarşısının alınması.
Təlim prosesində müəllim şagirdin əyani faktlar üzərində- ki müşahidələrini ümumiləşdirmə ilə nə qədər çox əlaqələndirərsə və ümumiləşdirməni əyanilik vasitəsi ilə düzgün konkretləşdirərsə, şagird cisim və hadisələrin mahiyyətini hökmən bir o qədər yaxşı dərk edər.
492
Bu asılılqdan təlim prosesində konkretləşdirmə ilə ümumiləş- dirmə arasındakı daxili əlaqənin gözlənilməsi prinsipi irəli gəlir.
onun tətbiqi arasındakı daxili əlaqəni nə qədər çox nəzərə alarsa, onda səmərə hökmən bir o qədər üstün olar. Bu asılılıqdan təlim prosesində bilik, bacarıq və vərdişlər arasındakı əlaqənin gözlənil- məsi prinsipi irəli gəlir.
nə qədər çox nəzərə alarsa, onda əldə edilən nəticə hökmən bir o qə- dər yüksək olar. Buradan təlim sistemində altsistemlərin optimal uzlaşdırılmsı prinsipi irəli gəlir.
məsinə, onların uzlaşmasına elmin və praktikanın tələbatından ya- ranan təlim texnologiyaları (layihələr) nə qədər məqsədəmüvafiq yönəlmiş olarsa, əldə olunan nəticə hökmən bir o qədər yüksək olar. Buradan texnologiyaların təlimin altsistemlərinin təkmilləşdi- rilməsinə və onların optimal uzlşdırılmasına xidmət etməsi prinsipi irəli gəlir.
tərəfindən duyulması, qəbul edilməsi və dəf olunmasına nə qədər səy göstərilərsə, mənimsəmənin və inkişafın səviyyəsi hökmən bir o qədər artar. Göstərilən asılılıqdan ziddiyyətin şagirdlər tərəfindən duyul- ması, qəbul edilməsi və aradan qaldırılmasının zəruriliyi prinsipi irəli gəlir. 13.3. Nəzəriyyədə və praktikada özünə yer almış bəzi ümumpedaqoji və spesifik prinsiplərin interpretasiyası
Təlim prinsiplərində təlimin normativ əsasları ifadə olunur. Prinsiplər təlim prosesinin istiqamətini və burada müəllimin fəaliy- yətini müəyyən edən əsas və mühüm cəhətləri aşkara çıxarır. Prin- siplər təlim təcrübəsinin ümumiləşdirilməsindən meydana gəlmiş- dir, bu prinsiplərdə təlim prosesinin tipik hadisələri üçün səciyyəvi 493
olan obyektiv qanunauyğunluqlar əks olunmuşdur. Elmdə olan hər hansı kateqoriya kimi prinsiplər kateqoriyası da inkişaf edir. Prinsiplər cəmiyyət tərəfindən məktəbin qarşısında qoyulmuş vəzifələrə, ictimai tərəqqi tələblərinə cavab verir, burada şagirdlərin təlim fəaliyyəti, bu fəaliyyətin psixoloji əsası nəzərə alınır. Təlim prinsipləri özünün tam ifadəsini müəllimlə şagirdlərin təlim prosesindəki birgə fəaliyyətində tapır. Ona belə tərif verilir: təlimin qanunauyğunluqlarından irəli gələn, onun məzmununa, üsullarına, təşkili formalarına təsir göstərən, müəllim və şagirdlərin birgə fəaliyyətini səmərəli qurmağa imkan verən didaktik ideyalara təlim prinsipi deyilir . Doğrudan da, məktəb qarşısında qoyulmuş ictimai vəzifələrin ifadəsi olan təlim prinsipləri istər bütövlükdə təlim prosesinin, istərsə də onun komponentlərinin başlıca tələbləri- ni və ümumi istiqamətlərini: təlim prosesinin məzmununu, üsulları- nı, təşkilini müəyyən edir və müəllimlə şagirdlərin fəaliyyətində hə- yata keçirilir. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, didaktikada prinsiplər kateqori- yasından fərqli olan təlim qaydaları anlayışı da vardır. Qayda prin- siplərdən irəli gəlir, onu konketləşdirir, prinsipə tabe olur, müəlli- min və şagirdlərin prinsipi həyata keçirməyə yönəlmiş olan fəaliy- yətlərində ayrı-ayrı üsulların xarakterini müəyyən edir. Təlim prinsipləri bütün təlim prosesi ilə birlikdə inkişaf edir. Məktəbin varlığının müxtəlif dövrlərində təlim prinsipləri gah bu, gah da digər təlim məsələlərini aktuallaşdırır. İndi də məktəbin qar- şısında duran mürəkkəb vəzifələrlə əlaqədar olaraq sözügedən di- daktika kateqoriyasını elmi surətdə işləyib hazırlamaq tələb olunur. İnkişafetdirici təlim problemi, təlim prosesinin bir obyekti olan şa- girdin fəaliyyətinin səmərəli təşkili, təlim və müstəqil təhsil və müasir məktəb üçün digər bir sıra aktual məsələlər hazırda təşəkkül tapmış prinsipləri bir daha nəzərdən keçirib dəyişdirməyin zəruri olduğunu söyləməyə əsas verir. İndi didaktikada özünə yer alan, təlim vəzifələrinə və ictimai tərəqqi tələblərinə cavab verən, təlim prosesinin ümumi istiqaməti- ni, onun xarakterini, müəllimin öyrədici fəaliyyətinin əsaslarını və şagirdlərin dərketmə fəaliyyətinin idarə edilməsində müəllimin düz- gün hədəfini müəyyən edən prinsiplərdən bəziləri üzərində bir qədər Yüklə 5,46 Mb. Dostları ilə paylaş:
|