O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
FAN VA INNOVATSIYA TA’LIM
VAZIRLIGI
FARG’ONA DAVLAT UNIVERSITETI
SIRTQI BO’LIM
MUSTAQIL ISH
Mavzu:
ANTIGENLARNING ANTITANALAR BILAN
MUNOSABATI.IMMUM TIZIMLARI FILOGENEZI
Guruh: 19.113
Bajardi:
ODILOVA MUSHTARIY
MAVZU: ANTIGENLARNING ANTITANALAR BILAN
MUNOSABATI.IMMUM TIZIMLARI FILOGENEZI
Reja:
1. Antigenlar.
2. Antitanalar.
3. Antigenlarning antitanalar bilan munosabati.
Antigenlar – ma’lum sharoitda immun javob berish va maxsus
antitelolar ishlanib chiqishi, yot hujayralarni yemirib limfotsitlar
hosil boʻlishi, im-munologik holat yeki tolerantlik shak-
llanishiga sabab boʻladigan turli mod-dalar. A.ning eng muhim
xususiyati anti-genlik va oʻziga xoslikdir. Xususiyatiga koʻra
A.ning toʻla va qisman, shuningdek eriydigan (oqsillar yoki ular
komplek-slarining boshqa moddalar bilan suvdagi eritmasi),
korpuskulyar (bakteriyalar, hayvon hujayralari), kuchli va
kuchsiz, tabiiy va sun’iy hamda getero-, izo-, autoantigenlar farq
qilinadi. A.ni oʻrganish (ayniqsa toʻqimalar mutanosi-bligini)
a’zo
va
toʻqimalarni
koʻchirib
oʻtkazish,
infeksion
jarayonlarning rivojlanishi, shuningdek oʻsmalarni aniqlash va
davolashda juda muhim ahamiyatga ega.
ANTITELOLAR — immunitet hosil qiladigan moddalar.
Antitelolar teri ostiga yoki tomirga oqsil tabiatli modda
(antigen) kiritilganda, unga qarshi hosil bo’ladi. Antitelolar,
asosan, qon zardobida to’planadi. Bunday qon zardobiga
kasallik qo’zg’atuvchi mikrob toksinidan aralashtirilsa,
Antitelolar
toksinni
neytrallaydi
(antitoksinli
zardob).
Antitelolar bor qon zardobiga mikrobning o’zi aralashtirilsa,
zardobdagi Antitelolar mikrobni bir-biriga yopishtirib, g’uj
qiladi (agglyutinasiya), ba’zan eritib yuboradi (lizis), ayrim
hollarda antigenni cho’ktiradi (presipitasiya). Antiteloli qon
zardoblari, xususan, gamma-globulinlar difteriya, qizamiq,
qoqshol, gazli gangrena, gripp va boshqa kasalliklarning oldini
olish hamda davolash maqsadida keng qo’llaniladi, sud
tibbiyotida ham ishlatiladi.
ANTITELOLAR — immunitet hosil qiladigan moddalar.
Antitelolar teri ostiga yoki tomirga oqsil tabiatli modda
(antigen) kiritilganda, unga qarshi hosil bo’ladi. Antitelolar,
asosan, qon zardobida to’planadi. Bunday qon zardobiga
kasallik qo’zg’atuvchi mikrob toksinidan aralashtirilsa,
Antitelolar
toksinni
neytrallaydi
(antitoksinli
zardob).
Antitelolar bor qon zardobiga mikrobning o’zi aralashtirilsa,
zardobdagi Antitelolar mikrobni bir-biriga yopishtirib, g’uj
qiladi (agglyutinasiya), ba’zan eritib yuboradi (lizis), ayrim
hollarda antigenni cho’ktiradi (presipitasiya). Antiteloli qon
zardoblari, xususan, gamma-globulinlar difteriya, qizamiq,
qoqshol, gazli gangrena, gripp va boshqa kasalliklarning oldini
olish hamda davolash maqsadida keng qo’llaniladi, sud
tibbiyotida ham ishlatiladi.
Antigenlar
immunogenlik
hosil
qilishda
3
xususiyati
Begonalik tur doirasi qancha uzoq bolsa shuncha tez organizm
shu antigenga nisbatan antitana sintez qiladi. Misol:
qoramollardan ajratib olingan albumin quyonlarga yuborilganda
tez antitana sintez qiladi, shu xol qoylarda kuzatilsa nisbatan
sekin. Oz organizmidagi oqsillarning ozgarishi natijasida ham
oz organizmi unga nisbatan antitela sintez qiladi va bu
autimmun
kasalliklariga
sabab
boladi.
Molekulyar massasi. Massaning yuqorilgi immun javob baland
boladi. Korpuskulyar antigenlar yaxshi immunogenlardir.
Oqsillarning massasi qancha baland bolsa ularda immunologic
reaksiya
shuncha
yuqori.
Kimyoviy xususiyati- poli-L-lizin immunogenlik xususiyatini
unchalik
yaxshi
namoyon
etmatydi,
lekin
aromatic
aminokislotalarda bu xususiyt aksi. Oqsil tarkibida aromatic
aminokislotalarning qancha kop bo;lishi suncha yuqori immune
javob reaksiyasini hosil qiladi. Makrofag fermentlari L-qator
aminokislotali
antigenlarni
parchalaydi
D-qator
aminokilsotalarga
nisbatan
reaksiya
past
boradi.
Gaptenlar kimyoviy aramatik xalqa saqlovchi moddalar bolib
ulardan
birinchi
marotaba
landshteyn
foydalangan.
U
quyonlarda tajriba otkazgan. Tajribada DNF(dinitrofenil)ni oqsil
tashuvchi bilan boglab quyonlarga yuborgan va unda shunga xos
antitana
sintez
bolgan.
Koplab biologik moddalar, steroirlar, AMF, GMF, dorilar
immunologic xususiyatga ega emas, lekin ularni immunologic
oqsillar bilan boglash orqali test-sistemada foydalanish
mumkun. Misol uchun xomiladorlikni aniqlavchi preparat
ustdagi antitela siydik tarkibidagi gonadotropinga sezgir
reaksiya
korsatadi.
V-limfotsitning funksiyasi antitela ishlab chiqarishdan iboratdir.
Antitelolar glikoproteinlar bolib, ular million xildan ortiq turga
ega
antigen
boglovchi
qismilardan
tashkil
topgan.
Ular umumiy immunoglobulin nomi bilan atalib, qon plazmasi
oqsilini taxminan 20% ga yaqin qismini tashkil qiladi. YUksak
darajada tuzilgan umurtqalilarda antitelalaning besh sinfi IgA,
IgD, IgE, IgG, va IgM lar uchrab, ular oz navbatida α, δ, ε, γ va
µ N-zanjiriga ega. Bundan tashqari IgG va boshqa
immunoglobulinlar kichik sinflarga ega. N-zanjirning “dum”
qismi immunoglobulinlar sinfida muhim rol o‘ynaydi.
IgG–bu turdagi antitelala qondagi immunoglobulinlarning
asosiy qismini tashkil qiladi. Ular ikkilamchi immun javob
jarayonida kop miqdorda ishlab chiqiladi. IgG ning Fc qismi
spetsifik fagotsitar xususiyatga ega makrofaglar va polimorf
yadroga ega leykotsitlar bilan boglanishi natijasida, bu
hujayralarda mikrorganizmlarni qamrab olish va eritib yuborish
xususiyati yuqori darajada boladi. YUqorida qayd etilgan
jarayonlar IgG molekulasining faqatgina bittagina xususiyati
xolos. Bundan tashqari, mazkur immunoglobulinning Fc qismi
komplement sistemaning birinchi komponenti bilan birikib, bu
sistemani faollashtiradi va natijada mikrooganizmlarni halokatga
olib
keladi.
Immunoglobulin G nasldan-naslga otuvchi yagona antitelodir.
Onaning yoldosh hujayralarida IgG ning Fc qismini boglab
oluvchi maxsus retseptorlar bolib, ular nasldan-naslga otishni
taminlaydi. Dastlab, antitelo retseptor yordamida pinotsitoz
usuli orqali yoldoshga yutiladi va avlod qoniga ekzotsitoz usuli
yordamida chiqadi. Antitelolarning boshqa turlarida bunday
xususiyat kuzatilmaganligi uchun nasldan naslga otmaydi. IgG
molekulasi ikkilamchi immun javoblarda ishtirok etadigan
immunoglobulin bolsa, birlamchi immun javobning dastlabki
bosqichlarida
IgM
hosil
boladi.
IgM molekulasi sekretsiyalanadigan holatda beshta tort zanjirli
pentamer birligidan iborat bolib, umumiy 10 ta antigen
boglovchi qismga ega. Pentamer holatga ega IgM molekulasi
IgG ga nisbatan komplement sistemani yaxshiroq faollashtiradi.
Pentamer
molekulasining beshta birliklari J-zanjir (joining chain
boglovchi zanjir, taxminan 20000 D ogirlikka ega) atrofida
boglangan. J-zanjir IgM ishlab chiqaruvchi hujayralar
tomonidan sintezlanadi va immunoglobulinni Fc qismlarini
kovalent boglab, oligomerlanish jarayonini boshlaydi . V-
hujayralar vaqt otishi bilan boshqa turdagi antitelalarni ishlab
chiqa boshlaydi, biroq ular IgM molekulasini ishlab chiqishdan
toxtamaydilar.
V-hujayralar hali toliq etilmagan V-hujayralarning rivojlanishi
IgM
ning
tuzilishi
natijasida
vujudga
kelib, ular µ-zanjirni (engil zanjir bundan mustasno) ishlab
chiqaradi
va
uni
toplaydi.
Keyinchalik toliq etilgan V-xujayralar engil zanjirni sintezlay
boshlaydi, keyin esa bu zanjir µ-zanjir bilan (ikkita µ-zanjir va
ikkita engil zanjir) plazmatik membranada qoshilib, pentamer
holatdagi IgM molekulasini hosil qiladi. SHu vaqtdan boshlab,
hujayra V-limfotsitga aylanadi va antigen bilan tasirlashish
qobiliyatiga ega boladi. Antitelolarning barcha sinfi toliq
etilmagan holatda hujayra ichida va antigen tanuvchi
retseptorlari paydo bolgandan songra membrana yuzasida
bolishiga qaramay, V-hujayralarning yuzasida asosan IgM va
IgD
lar
boladi
Bazi V-hujayralar esa IgD sintezi uchun faollashishi mumkin.
IgA immun javobda muhim rol oynab, asosan sut, solak, koz
yoshi va shunga oxshash sekretsiya maxsulotlarida uchraydi. U
monomer yoki dimer holatda boladi. Sekretsiya mahsulotlarida
IgA dimer holatda bolib, bitta J-zanjirli va qoshimcha sekretor
komponenti
deb ataladigan polipeptid zanjiridan iboratdir Dimer holatdagi
IgA kopincha epiteliy, ichak, bronx epiteliysida yoki sut, koz
yoshi va solak yollarida uchraydi. Epiteliy hujayralarida
sintezlangan komponent (ajralmalar) dastlab hujayraning bazal
yuzasida qondagi IgA bilan boglanishda retseptor vazifasini
otaydi. Komponent va IgA ortasida hosil bolgan komleks
retseptor yordamida endotsitoz usulida hujayra ichiga kiradi va
hujayradan
chiqib ketadi. Sekretor komponentning bundayo transport
funksiyasi immunoglobulin molekulasini proteolitik fermentlar
tasiridan
saqlab
qoladi.
Sekretor komponent glikoprotein molekuladan iborat boli, u
bazal qavatda dimer holdagi IgA molekulasi bilan bog-lanuvchi
retseptor vazifasini bajaradi. Sekretor komponent va IgA
ortasidagi kompleks hujayraga endotsitoz pufakchalari orqali
otib, ekzotsitoz usulida hujayraning apikal yuzasiga chiqib
ketadi. Keyin, sekretor komponentning dimer IgA molekulasi
bilan
boglangan
qismi
uziladi.
IgA molekulasining Fc qismi toqima tola xujayralari va qondagi
bazofil leykotsit oqsillari bilan juda yuqori spetsi-fiklik (>10
litr/mol) bilan boglanib, antigen uchun retseptor vazifasini
otaydi va bir qancha biologik faol aminlar (jumla-dan, gistamin
va bazi xujayralarda serotonin) sekretsiyasiga sababchi boladi
Bu aminlar qon tomirlarini kengay-tirib, tomir devorlarining
otkazuvchanligini oshiradi va bir qancha astma, eshak emi kabi
allergik reaksiyalar paydo bolishiga olib keladi. SHuningdek, bu
faol moddalar yalliglangan joyda leykotsitlar, antitelalar va
komplement
komponentlari
tasir-larini
engillashtiradi.
IgD
sinfiga
kirgan
immunoglobulinlar
zardob
immunoglobulinlarning
0,2%
ini
tashkil
qiladi.
Bu
immunoglobulin mantiqsiz proteoliz moyilligiga ega bo’lib,
uning domen tuzilmasi mavjud. IgD ning sharner qismi
uglevodlar
bilan
himoya
qilingan
bo’lsada,
immunglobulinlarning boshqa sinfiga qaraganda IgD proteolitik
parchalanishga nisbatan o’ta ta’sirchan. IgD molekulasining qon
plazmsining yarimparchalanish davri 1,8 kunni tashkil qiladi.
Ayollarning homiladorlik davrida IgD ning miqdori deyarli ikki
barobar oshadi. Yogon ichak yalliglanishida IgD sintezi amalga
oshiradigan plazmatik hujayralar soni kopayadi. Ehtimol insulin
va DNK ga qarshi yonalgan antitanalar shu sinfga oid
immunoglobulinlardir. Ammo bugungi kungacha IgDning
asosiy
vazifasi
nomalum.
IgE- sinfi zardob tarkibida juda oz uchrashiga qaramasdan ular
juda yuksak biologik faollikka ega. Bu molekulalar maxsus
hujayralarni allergik reaksiyalarda ishtirok etishga tayyorlaydi.
IgE ning molekulyar ogirligi 190000. Undagi uglevodlar
miqdori 12% ni tashkil qiladi. IgE ning ogir zanjiri epsilon
turiga oid bo’lib beshta domendan tashkil topgan. IgE
termoo’zgaruvchan bo’lib 4 soat davomida 56℃ da isitilsa
denaturatsiyaga uchraydi. IgE o’zining Fe qismi yordamida to’la
hujayra va bazofillar sirtida fiksotsialanishi mumkin. Bunda bir
qancha IgE molekulalari antigen bilan boglanganda, tola hujayra
va bazofillar, vazofaol amin hamda boshqa farmokologik faol
moddalarni Sekretsiya qilishga kirishadi. IgE tola va bazofil
hujayralarini allergik reaksiyalarda ishtirok etishga tayyorlaydi.
Bir guruh atopic kasalliklarda hamda gelmintozlarda umumiy
miqdori
oshadi.
V.
ADABIYOTLAR ROYXATI:
Asosiy:
Glik B., Pasternak Dj. Molekulyarnaya biotexnologiya: prinsipы
i primenenie. M.:Mir. 2002.
Sasson A. Biotexnologiya: sversheniya i nadejdы. M.:Mir. 1987.
Ovchinnikov YU.A. Bio-organicheskaya ximiya. M.:
Prosveщenie. 1987.
Alberts. Molekulyarnaya biologiya kletki. M.:Mir. 1994.
Qo‘shimcha:
Komilov X.M., Raximov M.M., Odilbekova D.YU.
Biotexnologiya asoslari. Toshkent. 2010.
Mirxamidova R., Vaxabov A.X., Davranov K., Tursunboeva
G.S. Mikrobiologiya va biotexnologiya asoslari. Toshkent: Ilm
Ziyo. 2014.
Vvedenie v prikladnuyu enzimologiyu. Pod red. Berezina I.V.
Martineka K.M. M.:MGU. 1997.
Rekombinatnыe molekulы: znachenie dlya nauki i praktiki (Pod
red. Birsa i Berisa E.). M.: Mir. 1980.
http://hozir.org
Dostları ilə paylaş: |