Aparan yol kimi

Fuad Mom m odov
K ultu ro lo g lva  e ffe ktlvli h.ival 
у э
 
faalivvata aparan vol
od.  Olumlu,  ölümlü  yeddiqat  yaranışın  arxasında  baş verən  xeyir- 
şər  mübarizəsi 
xeyirin  qələbəsi 
ilə  başa  çatmalıdır. Yüksək 
mənəviyyatlı  bu  fəlsəfənin  əsas  prinsiplərindəki  varisliyk  dünya 
monoteist  dinlərində  -  iudaizm,  xristianlıq  və  islamda  da  müşahidə 
edilir.  Sonralar  səkkizguşəli  ulduzun  bədii  təcəssümü  İntibah  dövr 
italyan  rəssamı  Andrea  Montenyanın 
“Cadugərlərin 
sitayişi” 
əsərində öz əksini  tapmışdır.  Sonralar isə bu ulduz, bizans ənənələrinə 
uyğun  olaraq,  Müqəddəs  Məryəmin 
Smolensk  və  vladimir 
ikonalarında 
təsvir  edilmişdir.  Bəşəri  ruhi  vəhdəti  simvollaşdıran 
dünyəvi  həyat  işarəsi  olmaqla,  o,  islam  mədəni-dini  ənənələrində  öz 
əksini,  cənnətdə  yeni  həyatın  ifadəsi  kimi  tapmışdır.  Bu  rəmz  müasir 
Azərbaycan  Respublikasının  bayrağı  və  gerbinin  də  əsasını  təşkil 
edir.  O,  azərbaycan  folkloru  və  təsviri  sənətində  ,  daha  dəqiq,  qədim 
azərbaycan xalçalan  və memarlığında geniş yayılmışdır.  Səkkiz guşəli 
ulduzun mahiyyət mahiyyət sinonimi mifoloji Simürğ quşudur.
Feniks  (cənnət  quşi)  -   yunan  mifologiyasında,təqribən  Həbəş 
mənşəli, 
assiriyalılan  tərəfindən  adlandırılan  sehrli  qartalaoxşar 
quşdur.  Feniks  ölümünə  yaxm  özünü  yandırır  və  külün  içərisindən 
yenidən  yaranır.  Digər  mülahizələrə  görə,  o, 
finikiya  hökmdarı 
Agenorun  oğlanlarından  biri,  Kadm,  Kilik  və  Avropanın  qardaşı, 
Sidon şəhərinin  banisi, ya da  beotiya hökmdarı Aminorun oğludur.
Moson  təsəvvürlərinə  görə,  Feniks -  xeyirxahlıq  və  yenilik rəmzi, 
qanun, vicdan və kamillik  hamisidir.  Despotizm, zorakılıq, şər, həsəd, 
hərislik, qüsur, təkəbbür və qəzəbi inkar edən simvoldur.
Simürğ  -   uzağıgörən  qartalaoxşar  quşdur,  iran  və  azərbaycan 
mifologiyasında 
xoş  məram  və 
yenidən  yaranma 
(  “ölülər 
içərisindən  dirilmə”), 
yeni  həyat  üçün  dirilmə  rəmzidir.  Qədim 
avrasiya  mifi,  müqəddəs  dağ  və  ya  səmadan  yerə  “  həyat  ağacının” 
budağını  gətirən  qartalaoxşar  quşla  əlaqədardır.  Həm  Şərq,  həm  də 
Qərbdə  qəbul  edilmiş,  kainatda  xeyirin,  yeninin,  əbədi  həyatın 
qələbəsi  ,  ölkədə  rifahın  və  allah  mərhəmətinin  qədim  rəmzi  olan 
səkkizguşəli  ulduzun  mahiyyət və sinonimlərindən biridir.  Simürğ adı 
avestadakı  “mereqxo  saeno”  quşunun  işarəsinə  qədər  gedir.  Dünya 
ağacında  (bütün  toxumlar  ağacı)  yaşayan  it  başlı  və  pəncəli,  qanadlı, 
bədəni  balıq  pulcuqlanndan  ibarət  “quşlar  şahı”  ,  fantastik  məxluq
114
F u a d  M a m m a d o v
Kulturologiva effektivli tovat va faalivvata aparan vol
(torpaq,  dəniz  və  havada  hakimlik  rəmzi)  olan  “senmurv” 
bizi 
avesta işarələrinə aparır.
Sol ə l
 -  qəbalənin xeyirxahlıq və azadlıq rəmzi.
Sağ əl
 -  qəbalənin şər və zərurət rəmzi.
T   ("T a u ")
  -   antik  Yunanıstanda  həyat  rəmzidir.  Dairəyə  alınmış 
üçqat  tau,  Yunqa  görə,  müqəddəslik  və  universal  ruhi  mərkəz 
rəmzidir.
RƏQƏMLƏR
Rəqəmin  rəmzi  mənası  qəbalə,  pifaqor  və  islam  ənənələrinin 
əsasını  təşkil  edir.Rəqəmin  rəmzi  mənası  müqəddəs  ədəbiyyat  və 
incəsənətdə  istifadə olunur.
•  Pifaqorçulara  görə,  rəqəmlər 
insani  və  kosmik  nizamın 
ahəngini  əks  etdirir:  tək  rəqəmlər  -   kişi,  işıqlı,  xeyirxah;  cüt 
rəqəmlər isə - qadın, tünd, qəzəb  prinsiplərini ifadə edir.
•  Kəbalədə 
rəqəm 
və 
hərflərin 
mürəkkəb 
qarşılıqlı 
əvəzedilməsindən  istifadə edilir.
•  İslam  ənənələri  rəqəm  incəsənətində  bütün  elmlərin  kökünü, 
müdrikliyin  əsasım,  biliyin  mənbəyini,  mahiyyətlərin  dayağını 
görür.
Dünya mədəniyyətində  rəqəmlərin tək  və cüt (in, yan) bölgüsünün 
dual mifoloji təsnifatı universal əhəmiyyətə malikdir.
Kainatın əsas koordinatlarını  təsvir edən 
müqəddəs rəqəmlər:
0
 -  
Sıfir
  -  hər  şeyin  yaranması  prinsipi  ilə,  əbədi  və  ilkin boşluq 
rəmzi; heç bir  xassəsi, hüdudu və həcmi olmayan  rəqəm.  Xaos və ya 
Hədsizlik (yunan), “olum-suzluq”.
1+2=3  -   kainatın  təbəqələri  -   səma,  torpaq,  cəhənnəm  və  onunla 
bağlı  müqəddəslər  (qədim  hind  Trimurtisi  ,  qədim  iran  Traetaonusu, 
slavyan Triqlavası).
4
  -  
D örd
  -   Yunqa  görə  bu,  insan  ağlı,  qavrayışı,  bütövlüyü 
inkişafının  arxetipidir.  Özündə:  1  -  Allah;  2  -  Kainata müxalif;  3  -  
ruhun  universal  rəmzi;  4  -   materiya,  zaman,  məkan  (ilin  4  fəsli, 
dünyanın  dörd  tərəfi  və  s.)  simvollarını  birləşdirir.  Moson  təşkilatının 
rəmzidir.
115

---

Fuad  М э тп Ы о у
Kulturologiva effektivll havat va faalivvata aparan yol
5  -   Beş  - 
dünyanın  dörd  tərəfinin  mifləşdirilmiş  qoruyucusu 
(lokapal)  və  kainatın  mərkəzi  beş  rəqəmini  veir.  Bu  rəqəm  də  Çin 
mifologiyasında  5 əsas ünsürü xarakterizə edir.
7 -  yeddi -  kainatın yeddi əsas  koordinatının cəmi (4+3) -  kosmik 
vəhdətin mücəssəməsi:
• 
zaman -  həftənin 7 günü
• 
ulduzlara aid olan
>   7 planet
>■  7  kərşvər 
-  qədim  iranlıların 
təsəvvüründə 
dünyanın 
bölündüyü əyalətlər
>■  Zərdüştlükdə dünyanın yaradılmasının 7 mərhələsi
8 -  səkkiz
• 
yeni,əbədi həyat, cənnət; sonsuzluq
• 
kainatın istiqamətlərinin  universal rəqəmi
9 -  doqquz -  allahların qədim misirdəki enneadas ı -   Atum-Ra, Şu, 
Tefhut,  Heb,  Nut,  Osiris,  İsida,  Set,  Neftid;  məleykəliyin  9  mərhələsi
və s.
10  -   On 
- 
kamillik  rəmzi.  (1+2+3+4)  -   10  qnostisizmdə 
bəşəriyyətin  tamlığını(pleromu)  təşkil  edən  10  eon  (əbədilik).  Bu 
həm də  10 ehkamdır.
1 2 - O n  iki  -  törəmə rəqəm (3X4),  12 ay, bürc işarələri,  əhdi-ətiq 
(qədim) İsrail hissələri,  12 imam, və s.
13 - O n  üç -  “Şeytan düjünü”.
. 
Babilistanda,  Çində, 
Yaxın  Şərqdə  və  s. 
ölkələrdə  13 
rəqəminə 
astroloji  şərh  baxımından 
xoşagəlməz  münasibət 
bəslənilirdi.
. 
Xristian  ənənəsində bu rəqəmin  əlverişli  olmaması  Sonuncu 
Axşam 
13  nəfərdən  birinin 
İsa  Məsihə 
xəyanət  etməsi  ilə 
əlaqələndirilir.
. 
Avropada  sehrli  kvadratla  əlaqədar  olan  iblis  rəqəmi  kimi 
mənimsənilir.
Bununla bərabər, bu rəqəmin antinomikliyi şübhəsizdir.
116
Fuad  Məmmədov
Kulturologiva cffektivli həvat və foalivvata aparan vol
• 
Mayya  dinində  13  rəqəmi  müqəddəs  olub  13  səma,  o  qədər 
də  allah,  eləcə  də  həyat  mənbəyi  olan  Günəşin  13  səma 
qatından ibarət çələngi  hesab edilirdi.
• 
13  rəqəminin  pozitiv 
mənası 
qnostik  teologiya  ,  etrus 
dinlərinə  mənsubdur.
• 
Bibliyada  (tövrat  və  incildə)  Allahın  13  mühüm  keyfiyyəti 
sadalanır.
• 
Xristian ənənəsində  bu işarə  Xristos  və  12 apostolla birlikdə 
əbədilik, yaz xaçının rəmzidir.
• 
Kəbalə  13-ü  cənnətdə  möminlik  üçün  hazırlanmış  şəfqətlə 
əlaqələndirir.
• 
Yəhudilərin  mistik  kitabı  olan  “Zöhər”-də  13  rəqəmi  12 
ulduz bürclə şərtlənən  bütün dünyanın  ilkin prinsipidir.
• 
Böyük  arkanda  bu  say 
yaranışın  daimi  hərəkəti 
və 
yeniləşməsini təsvir edir.
• 
Bu,  Günəşin  yeni  dövrə  daxil  olmasının  və  qoç  bürcünün 
işarəsidir.
14  - 
On 
dörd  -   Ayın  bədrlənmə  günlərinin  sayı,  Dünyanın 
yaranışının  ikiqat  rəqəmi.Qədim  Babilistanda  və  Misirdə  xüsusən 
pərəstiş  edilirdi.  İslamda,  qəməri  rəmzlərlə  əlaqədar  olaraq,  qaranlıq 
dünyanı  fiziki  və  mənəvi  gözəlliyi  ilə  işıqlandıran  Məhəmməd 
peyğəmbərin adlarından birinə bərabər tutulur.
15  - 
On 
beş  -   Ayın  inkişafimn  apofeozu,  5  günlük  həyat  və 
məhəbbəti 
üç  dəfə  artırmanın 
nəticəsi  kimi,  nəzərdən 
keçirilir.Babilistan-assuriya  ənənələrində 
məhəbbət  allahı  İştann 
müqəddəs rəqəmi  və  Babilistanın ali  allahı  Mardukun işarəsi  olan 60 
rəqəminin dörddə biri.
• 
İştann  15 kahini
• 
Romada  15 kahin
• 
İsa  Məsih  və  Müqəddəs  Məryəmin  əhvalatındakı  hadisələrə 
uyğun,  xristian təsbehində  muncuqlana  rəmzi sayı
• 
İbrahim  peyğəmbərdən  Solomona,  Solomondan  Zedekiyaya 
qədər törənən  15 nəsil.
16 -  
On 
altı -  Bütövlük rəmzi.
• 
Qədim Yunan və roman sistemində  ölçü vahidi.
117

---