N a d М д тп Ы оу
-Kullurologiva effcktlvli havat vn faalivvala aparan vol
milli-mədəni mərkəzlər şəbəkəsi
fəaliyyət göstərərək, ölkədəki
azsaylı xalqların mədəniyyətlərinin azad inkişafına yardım edir.
Sovet dövründən qalma yaradıcı ittifaq və birliklərin dövlət
strukturları ilə yanaşı, bu gün Azərbaycanda ruhi mədəniyyətin
inkişafına istiqamətlənmiş onlarla assosiasiya, fond, mədəni mərkəz
və digər qeyri-hökumət
təşkilatlan
ictimai-faydalı
fəaliyyətlə
məşğuldur. Azərbaycanın sosial-mədəni inkişafına vətəndaş yardımı
məqsədi ilə,o, könüllülük əsasında elm, təhsil, incəsənət, MEDİA,
din, geniş profilli mütəxəssislər, qadın və gəncləri birləşdirir.
Demokratik mədəniyyətin yeni sosial institutu olan qeyri-hökumət
təşkilatlan
ölkədə
vətəndaş
cəmiyyəti
və hüquqi
dövlət
quruculuğunun mükəmməl məktəbidir. Onlar cəmiyyətin
maddi
rifahının yüksəlməsi və ruhi təkmilləşməsinə yardım məqsədi ilə,
azərbaycan mədəniyyəti və ölkənin mədəni siyasətinin təkmilləşməsi
üçün yeni forma və modellər axtanrlar. Azərbaycanda demokratik
mədəniyyətin inkişaf prosesinə, mədəni irsin qorunmasına yardım
edən beynəlxalq mədəni əməkdaşlıq və mübadilənin - beynəlxalq
fondların,
xarici səfirlik və təşkilatların köməyi nəticəsində
intellektual və bədii mədəniyyətin inkişafi əhəmiyyətli dərəcədə
genişlənmişdir.
Mədəniyyət
inkişafimn
idarəedilməsinin
əksmərkəzləşməsi öz təcəssümünü, müəyyən dərəcədə,
qeyri-
hökumət təşkilatlarının fəaliyyətində tapır. Belə təşkilatlar sırasında
yeni tip mədəniyyətin Azərbaycanda ilk müstəqil çoxsahəli qeyri-
hökumət
təşkilatı
olan
“Simürğ”
Azərbaycan
Mədəniyyət
Assosiasiyası, Azərbaycan Kulturoloqlar Cəmiyyəti və Vətəndaş
Cəmiyyəti Mədəniyyətinin Beynəlxalq Forumunun da adım çəkmək
olar. Bu təşkilatlar Azərbaycanda sosial-mədəni tərəqqiyə, vətəndaş
cəmiyyəti mədəniyyətinin inkişafina istiqamətlənmiş birgəfəaliyyət
məqsədi ilə öz sıralarında ziyalı və gəncləri, onlarla kollektiv və
yüzlərlə fərdi üzvləri könüllülük əsasında birləşdirir. Mədəniyyət
Assosiasiyası üzvləri arasında Milli Elmlər Akademiyasının ölkə
daxilində və xaricdə tanınmış onlarla akademik və müxbir üzvü,
həmçinin, professorlar vardır.
Ümumiyyətlə, əldə edilmiş uğurlara baxmayaraq, etiraf etmək
lazımdır ki, müasir dünyada insan və cəmiyyətin inkişafimn bir çox
perspektivlərinin qarşısını alan və tədricən artmaqda olan mədəni
346
Fuad Mammadov
Kulturologıva effektivli havat
уд
faalivvəta aparan vol
böhran Azərbaycan mədəni inkişafında da mövcud olaraq, keçid
dövrünün qeyri-stabil şəraiti ilə daha da gərginləşir. Keçən əsrin son
onilliyində Azərbaycanda mədəni inkişaf vəziyyətinin sistemli təhlili
göstərir ki, burada məlum nailiyyətlə bərabər, yeni baxış və düzgün
həll tələb edən, bir sıra çətinlik, çatışmamazlıq və problemlər
mövcuddur.Bunlar aşağıdakılardır:
o Aşağı səviyyəli kütləvi mədəniyyətin üstünlüyü ilə köhnə sovet
mədəni sisteminin fəaliyyəti.
o Etik mədəniyyətin pozitiv norma və dəyərlərinin eroziyası,
uşaq və gənclərin tərbiyəsi səviyyəsinin enməsi,
o Milli mədəni abidələrin qorunması səviyyəsinin kifayət qədər
olmaması.
o Köhnə sistemlə mədəniyyətin strukturu, eləcə də
onun
demokratikləşdirilməsi ilə şərtlənən ziddiyyətlər,
o Cəmiyyətdə mədəniyyətin iqtisadiyyat üzərində üst qurum
olması haqqında sovet dövründən qalma təsəvvürlərin üstünlüyü,
o Başlıca olaraq, incəsənət çərçivəsi və mədəni irslə məhdudlaşan
mədəni siyasətin effektsizliyi.
o Ermənistan təcavüzünün nəticələri.
o Hökumət tərəfindən dövlət quruculuğu və idarəetmədə, təhsil
və maarifdə, ictimai həyat və beynəlxalq münasibətlərdə, daxili
və xarici siyasətin təkmilləşməsində kulturologiyanın rolunun
lazımi qədər qiymətləndirilməməsi.
o Vətəndaş
cəmiyyəti
mədəniyyəti
inkişafının
və
milli
mədəniyyətin demokratikləşdirilməsi sürətinin kifayət qədər
olmaması.
o Ölkədə demokratik idarəetmə mədəniyyəti inkişafı sürətinin
kifayət qədər olmaması. Siyasi mədəniyyətdə avtoritar ənənələrin
və inzibati-amirlik metodlarının ağır aradan qaldırılması,
o Paylama münasibətləri mədəniyyətindəki çatışmamazlıqlar.
o Ziyalılar və istedadlı gənclərin yaradıcı inkişafı və innovativ
fəaliyyəti üçün əlvüerişli şəraitin, eləcə də mədəniyyət sahəsində
hökumət tərəfindən vətəndaşların təşəbbüslərinə
zəruri mənəvi
yardımın olmaması.
o İntellektual potensialın yaradıcı rolunun qiymətləndirilməməsi
və bununla əlaqədar olaraq elitar ziyalıların mühacirəti.
347
Fuad Mam nw dpv
.K-U.l.tutold£iva tffe k tiv li havat va faaliyyata aparan YQİ
Bu problemləri daha dəqiq nəzərdən keçirib, onların həlli
yollan
və
metodlanmn
müəyyənləşdirilməsinə
cəhd
edək.
Azərbaycanda ölkə daxilində, insani, lokal, regional və qlobal
səviyyədə müəyyən qeyri-bərabər mədəni inkişaf mövcuddur. Həlli
zəruri olan ciddi problemlərdən biri əhalinin aztəminatlı təbəqəsinin,
qaçqın və məcbura köçkünlərin mədəni nailiyyətlərdən istifadəsini
çətinləşdirən
iqtisadi
qeyri-bərabərliklə
şərtlənən
mədəni
bərabərsizlikdir. Erməni təcavüzü Azərbaycan mədəniyyətinə güclü
zərbə vurmuşdur. Mədəniyyətin başlıca olaraq, sovet dövründən
qalmış, qalıq prinsipi üzrə maliyyələşdirilməsini qənaətbəxş hesab
etmək olmaz. Vətəndaş cəmiyyəti mədəniyyətinin formalaşdırılması,
təhsil, elm, maarif, incəsənətin inkişafı,
ölkədə yoxsulluğun
səviyyəsinin
azaldırlması,
informasiyalı
cəmiyyətə
keçid
modellərinin
yüksək rəqabətəqabil texnologiyaları və
həyati
modellərinə keçid sahəsində çox şey etmək lazımdır. Mədəniyyət
strukturu və idarəetmə metodlan,
mədəni inkişaf proseslərinin
hüquqi tənzimlənməsi və maddi təminat texnologiyaları
gələcək
tərəqqipərvər dəyişiklik tələb edir.
Azərbaycanda
demokratik
cəmiyyət
quruculuğu
şəraitində
mədəniyyətin köhnə
sovet
konsepsiyası
və
strukturu
ilə
formalaşmaqda olan
demokratik mədəniyyət
tələbləri arasında
yaranan
dialektik ziddiyyətlərlə bağlı problemlər apancı mövqe
daşıyır. Ölkənin sosial-mədəni inkişafını ləngidən bu ziddiyyətlərin
vaxtında həll edilməməsi Azərbaycan mədəniyyətinin böran vəziyyəti
almasına səbəb olmuşdur. Bu, “Simürğ” AKA tərəfindən 2001-ci ildə
keçirilmiş
əhalinin sosioloji sorğusunun nəticələri göstərdi ki,
mədəniyyətin
böhranı və onun sonrakı mümkün nəticələrinin
qiymətləndirilməsinə
münasibətin
müxtəlifliyinə
baxmayaraq,
respondentlərin əksəriyyəti (73%) hesab edirdi ki, Azərbaycanda
ümumi mədəniyyət böhranı müşahidə olunur. Səbəblərin içərisində
mədəniyyətin zəif maliyyələşdirilməsi (33,97%), ziyalıların - alim,
mütəxəssis, müəllim və incəsənət xadimlərinin böyük bir hissəsinin
mühacirəti (31,51%), əhali tərəfindən mədəniyyətinin mahiyyətinin
düzgün başa düşülməməsi (27,12%), respublikada qaçqın və məcburi
köçkünlərin sayının çoxluğu (26,03%),
effektiv mədəni siyasətin
olmaması (23,29%), aşağı əyarlı kütləvi mədəniyyətin, üstünlük təşkil
348
Fuad Mammado»
Kullurologiva effeklivli havaı va faalivvaıa aparan yol
etməsi (22,74). Bu səbəblərlə yanaşı, həmçinin ziyalı və istedadlı
gənclərin
yaradıcı inkişafı üçün lazım olan şəraitin olmaması,
mədəniyyət sahəsində effektiv qanunvericilik bazasının olmaması,
hakimiyyət
tərəfindən
mədəniyyət sahəsində
vətəndaşlann
təşəbbüslərinin ruhlandınlmasının olmaması, mədəniyyətin köhnə
sovet sisteminin hələ də fəaliyyət göstərməsi. Uşaq və gənclərin
tərbiyə səviyyəsinin aşağı olması əhalidə xüsusi narahatlıq yaradırdı
(30,8%). Sorğuda iştirak edənlərin əksəriyyətinin fikrinə görə
(73,15%), müasir kütləvi mədəniyyətin dağıdıcı təsiri ilə yaranmış bir
çox pozitiv norma və dəyərlərin eroziyası ilə əlaqədar yaranmış
mədəniyyət böhranı respublikanın gənc nəslinin arasında daha çox
müşahidə olunur. Lakin bütün cəmiyyət tərəfindən “istehlak” olunan
mədəniyyətin inkişafının yaradıcısı və başlıca qüvvəsi olan ziyalıların
ağır vəziyyəti ən təhlükəli simptomdur. Qeyd etmək lazımdır ki,
mədəniyyət böhranının başlıca səbəblərindən biri ölkənin intellektual
potensialının yaradıcı rolunun kifayət qədər qiymətləndirilməməsidir.
Bunun nəticəsidir ki,
ziyalıların, ilk növbədə, sosial-iqtisadi
tərəqqini müəyyən edən, ruhi mədəniyyətin apancısı olan elmi-
pedaqoji işçilərin
sosial müdafiə səviyyəsi
olduqca aşağı
səviyyədədir. Mədəniyyətin səviyyəsinin düşməsi səbəblərindən biri
də, ziyalıların ən yaxşı nümayəndələrinin respublikadan getmə
hallarının
kəskin
şəkildə
artmasıdır.
Azərbaycanın
ruhi
mədəniyyətinin müxtəlif sahələri üzrə mütəxəssislərin
sosial
müdafiəsinin yaxşılaşdırılmasının köklü surətdə dəyişdirilməsi və
sosial-mədəni siyasətin
strateji prioritetlərinə düzəliş edilməsinin
zəruriliyi vacib məsələdir. Keçid dövrünün mürəkkəb şəraitində elitar
mədəniyyətin yaradıcısı və daşıyıcısı, cəmiyyətin inkişafinın “beyin
mərkəzi” və lideri olan ziyalılar dövlət tərəfindən müdafiə, diqqət və
qayğı ilə əhatə edilməlidir.
Böhranla bağlı bir sıra məsələlər milli mədəniyyət abidələrinin
qorunması və yenilərinin yaradılması problemlərinə düzgün olmayan
münasibətdə əlaqədardır. Təcrübə göstərir ki, biz milli mədəniyyət
abidələrimizə, ilk növbədə, qədim sivilizasiyaların mühüm tarixi
abidələrinə aid olan“İçəri şəhər”, onun unikal mədəni tikilisi olan “Qız
qalası”-na münasibəti dəyişməliyik. Bu, hər şeydən əvvəl, milli qürur
və milli mentalitet məsələsidir. Beynəlxalq mədəni mərkəz olan “İçəri
349
Dostları ilə paylaş: |