N a d Mwnmadot
Kullurologiva cffektlvli havat
уэ
faallvvata aparan vol
davranışda yeni dəyər
eyniliyinin formalaşdırılması mənzərəsi
müşahidə olunur. Bu dəyişikliklər zamanı bəşəriyyətin elə qlobal
problemləri yaranır ki, onların effektiv həlli üçün insanların ümumi
maraqlarının, müxtəlif ölkə və xalqların qüvvələrinin birləşdirilməsi
tələb olunur. Bununla bərabər, yeni qlobal tələbat, şərait və dəyərlərin,
həyat və kommunikasiya qaydalarının formalaşdırılması milli
səviyyədə
yeni
həyatfəaliyyət texnologiyalarının kulturoloji
baxımdan hazırlanması və tətbiqi zərurətini yaradır. Sosial-mədəni
inkişaf prosesinin optimallaşdınlması və həm qlobal, həm də milli
səviyyədə yaranan böhran hadisələri və destruktiv proseslərin aradan
qaldırılması aktual elmi və idarəetmə məsələsinə çevrilir. Ənənəvi
mədəniyyətin modernləşdirilməsi şəraitində, həmçinin mədəniyyətin
unifikasiyasının aradan qaldırılması və xalqların mədəni müxtəlifliyi,
mədəni plüralizm, mədəni özünəməxsusluq və ümumbəşəri dəyərləri
özündə ümumiləşdirən dünya mədəniyyətinin
polisentrikliyinin
qorunmasına nail olmaq zəruridir.
Şüur və hissin, bilik və etikanın birliyi olan ruhi mədəniyyət insan
inkişafının dinamik, universal hərəkətverici qüvvəsidir. Mədəniyyətin
inkişafının müəyyənedici faktoru olan sosial mühit iki əsas şərtdən
asılıdır : dövlətin siyasi sistemi və dövlətin sosial-mədəni siyasəti.
Əgər dövlətin sisyasi sistemi demokratiyadırsa, sosial mühitin pozitiv
inkişafi üçün şərait yaranır. Ölkənin sosial-mədəni siyasətinin
kulıturoloji elmin nailiyyətləri əsasında qurulmasına, siyasi və sosial
qərarları isə uyğun kulturoloji ekspertizadan keçirilməsinə yardım
etmək zəruridir. Demokratik dövlətlərin novasiyalı mədəniyyət
standartlarından istifadə edilməsi inkişaf etməkdə olan ölkələrin
ənənəvi mədəniyyətinin inkişafi üçün
xüsusi dəyərə malikdir.
Bununla belə, Yaponiya təcrübəsi göstərir ki, milli kulturogenez
prosesində seçkili yanaşmanın gözlənilməsi vacibdir. Yad təcrübəni
milli dəyər və maraqlar baxımından dəyişdirmədən istifadə olunması
nəinki milli özünəməxsusluğun itirilməsinə, eləcə də, həyat fəaliyyəti
texnologiyaları sahəsində bu və ya digər ölkə üçün lazım olan
özünəməxsus
kəşf və
işləmələrin
hazırlanması
imkanlarının
itirilməsinə səbəb ola bilər. Bunu, təqribən, ibtidai sinif şagirdləri ilə
yuxan sinif və ay ali məktəb tələbələri tədrisinin, sonunculann
proqramı üzrə, təşkil edilməsi kimi izah etmək olar. Başqa sözlə, milli
374
Fuad Mammadov
Kullurologiva effektivli həyal va faalivvala aparan vol
təhsil modul və standartlannda
xalqın intellektual potensialının
tərəqqipərvər ənənələrinin və onun daxili inkişaf tələbatlanm, sosial-
mədəni təcrübəsini nəzərə alan öz həyat fəlsəfəsinin hazırlanıb
təkmilləşdirilməsi nəzərə alınmalıdır.
İnsan inkişafının milli və qlobal problemlərinin effektiv həllində
kulturologiya mühüm rol oynayır.
Kulturologiya - dövlətin və
cəmiyyətin yüksək texnologiyalarının dünyanın dəyişən tələblərinə
uyğun olaraq yaradılmasını, eləcə də cəmiyyətin sosial terapiyasını,
dialektik ziddiyyətlərin həllini təmin edən mürəkkəb problemlərin
sistemli təhlilini keçirməyə imkan verən bir elmdir. O, qloballaşma
şəraitində milli özünəməxsusluğun qorunması yollarının aşkar
edilməsinə, müasir mərhələdə milli mədəniyyətin, onun irsinin,
nailiyyət və inkişaf imkanlarının hərtərəfli tədqiqinə imkan yaradır.
Bununla bərabər, o, dünya mədəniyyəti tarixi və nəzəriyyəsinin
interaktiv öyrənilməsinin yardımı ilə tarixi inkişaf prosesində
yaradılan bu və ya digər dərəcədə əhəmiyyətli ruhi xəzinə, təcrübə və
sosial texnologiyaların mənimsənilməsinə, dünya təcrübəsinin milli
tərəqqisi naminə yaradıcı istifadəsinə yardım edir.
Kulturoloji tədqiqatın dəyəri, çox zaman, milli və dünya
mədəniyyətinin
inkişaf
qanunauyğunluqlarının
və
tarixi
mərhələlərinin aşkar edilməsi, düzgün şərh bacarığı, məlum və yeni
faktların birgə ümumiləşdirilməsi, elmi əsaslı nəticələr çıxarmaq
bacarığı və sosial-mədəni siyasət, sosial və dövlət idarəçiliyi üçün
əməli əhəmiyyətli tövsiyələrin formula edilməsi ilə müəyyən olunur.
Kulturoloji təhlil həm milli, həm də qlobal inkişafin obyektiv elmi
mənzərəsinin yaradılmasına, birtərəfli qiymətləndirmələrin aradan
qaldırılmasına, müxtəlif Şərq və Qərb dövlətlərinin inkişafındakı
sosial-mədəni qeyri-bərabərliklərin aradan qaldırılması yollarının
müəyyənləşdirilməsinə, dünya sivilizasiyası kontekstində cəmiyyətin
pozitiv
obrazının
düzgün
formalaşdınlmasına
və
proqnozlaşdınlmasına imkan verir.
İnsanın həyat fəaliyyəti inkişafinın sosial texnologiyaları və nəzəri
problemlərini öyrənən elm olan kulturologiya vətəndaş cəmiyyəti,
sülh və demokratiya mədəniyyətinin universal elmi-informativ və
nəzəri-metodoloji rolunda çıxış edir. Demokratiyanın inkişafi üçün
kulturoloji təhsilin mühüm beynəlxalq əhəmiyyəti onunla şərtlənir ki.
375
l-uad Mammado'
Kulluroloüiva cffcklivli hoval va faalivtala aparan vol
o. xalqlann həyatfəaliyyət texnologiyalannın, həyat fəlsəfələrinin və
mədəniyyət tarixi haqqında elmi biliklərinin genişlənməsində
müxtəlif etiqada və milliyyətə malik müxtəlif insanların din, maraq və
mədəniyyətlərinin harmonizasiyasının effektiv alətidir.
Qloballaşma Azərbaycan respublikasının mədəniyyətinə də öz
təsirini göstərmişdir. Bununla bağlı, bizim milli mədəniyyətimizin
dünya sivilizasiyası
kontexstində
kulturoloji
ekspertizasının
keçirilməsi, inkişaf etmiş ölkələrin informasiyalı cəmiyyətə keçidi
şəraitində rəqabətəqabil və təhlükəsiz inkişafı aktual əhəmiyyət kəsb
etməyə başlamışdır.
Demokratik cəmiyyət və hüquqi dövlət
quruculuğu dövründə
A/ərbaycanda düzgün mədəni siyasət və ruhi mədəniyyətin inkişafı
problemi strateji əhəmiyyət kəsb etmişdir. Azərbaycan xalqının və
dö\iətinin bu günü və gələcəyi, bizim ölkənin dinamik inkişafını
təmin elmək qabiliyyətimiz,
dünya mədəniyyəti və sivilizasiyası
inkişafının
müasir dialektikasının
yaratdığı
bizim
milli
mədəniyyətimizin hansı sosial texnologiyaların yardımı ilə, hansı
'əyər və prioritetlər əsasında inkişaf edəcəyindən asılıdır.
Milli mədəniyyətin inkişafına dövlət yardımını təmin edən
Л/.ərhuycan
Respublikasının
Konstitusiyasına
uyğun
olaraq,
azərbaycan dövləti və cəmiyyətinin təhlükəsiz və davamlı inkişafının
əldə edilməsi məqsədi ilə mədəniyyətimizin modernləşdirilməsi və
milli irsin qorunmasına vətəndaş yardımı üçün Azərbaycan ziyalılan
öz qüvvələrini birləşdirirlər. Müstəqil Azərbaycan Respublikasının
yüksək intellektual, etik, hüquqi və idarəetmə mədəniyyətinə malik
şəxsiyyətlərə və yeni nəsi liderlərinə xüsusi ehtiyacı vardır. İstehsal,
istehlak mədəniyyəti,
fiziki, tibbi, ekoloji mədəniyyət, məişət
mədəniyyəti
və şəxsiyyətlərarası
və
beynəlxalq
münasibət
mədəniyyətləri intellektual, etik, hüquqi və idarəetmə mədəniyyətinin
səviyyəsindən asılıdır.
Bu yaradıcı missiyanın yerinə yetirilməsi üçün
kulturologiya
sahəsində
beynəlxalq
əməkdaşlığın
inkişafı,
Azərbaycan
kulturoloq larinin elmi-pedaqoji fəaliyyətinin
konsolodasiyası və
koordinasiyası, milli və dünya mədəniyyəti və sivilizasiyasının tarixi,
nəzəriyyəsi və praktikası sahəsində
biliklərin yayılması və
tədqiqatların genişləndirilməsi üzrə
fəaliyyət mühüm
376
Fuad jVfomm.'xkv
Kulturologiya cffcklivli hay at vo foalivvota aparan vol
əhəmiyyət daşıyır. Bir sıra
dövlət strukturları - Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət İdarəetmə Akademiyası,
Milli Elmlər Akademiyası İnstitutları, Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət
və İncəsənət Universiteti, Bakı Dövlət Universiteti, Milli Aviasiya
Akademiyası və respublikanın bir sıra digər ali təhsil müəssisələri
alim və müəllimlərinin yaradıcı
cəhdləri buna yardım edir.
Mədəniyyət, mədəni siyasət və kulturologiyanın inkişafında dövlət
strukturları ilə bərabər bir sıra qeyri-hökumət təşkilatlarının, həmçinin
Azərbaycan Mədəniyyəti Dostlan Fondu,
“Simürğ” Azərbaycan
Mədəniyyət Assosiasiyası, Azərbaycan Kulturoloqlar Cəmiyyəti,
vətəndaş cəmiyyəti mədəniyyəti Beynəlxalq Forumunun maarifçilik
və tədqiqatçılıq fəaliyyəti mühüm rol oynayır.
Demokratik,
hüquqi
dövlət
quran
müasir
Azərbaycan
Respublikasının təbii maraqlarına cavab verən həyat keyfiyyəti,
inkişaf sürəti yüksəldilməsi üçün demokratiyanın üstünlüklərindən
şüurla istifadə etməyə imkan verən həyat fəaliyyəti texnologiyalannın
formalaşdınlmasmın universal elmi mənbəyi olan kulturologiyanın
elmi dəyərini qiymətləndirməmək çətindir. Lakin, təəssüf ki,
azərbaycan kulturologiyasının inkişafında müəyyən nailiyyətlərlə
bərabər, mədəniyyətin bütöv sosial sistem kimi anlanılmasından ibarət
səhv anlamla əlaqədar , Azərbaycanın insan, ictimai və dövləti
inkişafının universal strateji rolunun qiymətləndirilməməsi ilə bağlı
bir sıra çatışmamazlıqlar vardır. Belə ki, 1996-cı ildə kulturologiya
kafedraları - Bakı sosial idarəetmə və politologiya institutunda, N.Tusi
adına Azərbaycan pedaqoji universitetində, eləcə də Bakı Dövlət
Universitetində etika kafedrası bağlanmışdır. Sonrakı illərdə ölkənin
ali təhsil müəssisələrində
“mədəniyyətin tarixi və nəzəriyyəsi"
(kulturologiya) fənni əsassız olaraq, kulturologiya elminin bir hissəsi
olan “mədəniyyətşünaslıq” adı ilə əvəz edilmiş, fənnin saatlarının
həcmi isə, 72 - dən 18 saata qədər milli və dünya mədəniyyətinin
nəzəriyyəsi və tarixi üzrə imtahan və referatlann ləğv edilməsi ilə)
azaldılmışdır. Hal-hazırda Azərbaycanın ali təhsil müəssisələrində
müxtəlif profilli mütəxəssislərin yüksək peşə və etik mədəniyyətinin
formalaşdırılmasında mühüm əhəmiyyəti olan
kulturologiyanın
tədrisi minimuma endirilmişdir.
2004-2005-ci illərdə “boloniva
sisteminin tələblərinə” istinadən kulturologiya Tikinti və memarlıq
377
Dostları ilə paylaş: |