Aparan yol kimi
Yüklə 382,76 Kb. Pdf görüntüsü
|
Fuad Mommadov Kulturolofclya gffckriyJIhaYat vo fəaliyyətə ap_a.ranj.Ql mədəni inkişaf faktorlan, mədəniyyətin effektivliyi, istehsalın effektivliyi və idarəetmənin effektivliyi formullarıdır. İstehsalatda və idarəetmədə effektivliyin idarəedilməsinin həlledici amili fəaliyyətin keyfiyyətidir. Beynəlxalq təcrübənin yaradıcı istifadəsi və ictimai inkişafin kulturoloji texnologiyalarına əsaslanan sosial fəaliyyətin yüksək keyfiyyəti cəmiyyətin effektiv inkişafını və insanların həyat keyfiyyətini təmin edir. Fəaliyyətin ketfiyyəti elmin və istifadə olunan texnologiyaların səviyyəsi ilə; işçilərin intellektual, istehsalat, etik və idarəetmə mədəniyyəti - onlann peşə bilikləri, şəxsi təcrübə, istedad, beynəlxalq təcrübənin innovasiyalı istifadə bacarığı, məsuliyyəti, ləyaqəti və vətənpərvərliyi; lider tərəfindən fəaliyyətlərin düzgün stimullaşdınlması ilə şərtlənən, kollektivin hər bir üzvünün yaxşı işləmək istəyi ilə müəyyən edilir. Bütöv sosial sistem olan mədəniyyətin elmi anlamı, Azərbaycanın sosial inkişafının məqsədi, vasitəsi və göstəricisi, mədəniyyəti “ikinci süni təbiət” kimi görmək, onun sosial institutlarını, eyni zamanda iqtisadiyyatına qiymət verməyə və ona yeni nəzərlə baxmağa imkan verir. İqtisadiyyat Lütvi Zadənin qeyri-səlis məntiq nəzəriyyəsinin köməyi ilə daha parlaq təsvir edilən ruhi və maddi mədəniyyətin bütöv sisteminin ayrılmaz hissəsidir. Məlum olduğu kimi, iqtisadiyyat anlamı altında insani münasibətlər, paylama münasibətləri, mübadilə, maddi nemət və xidmətlərin istehlakından ibarət istehsal münasibətlərinin məcmuunu, həmçinin - ruhi və maddi istehsalın proses, komponent və şəraitini, eləcə də idarəetməni öyrənən elm başa düşülür. İqtisadiyyat mədəniyyətin strateji sosial institutu kimi cəmiyyətin keyfiyyətli həyatı vəyüksək rifah səviyyəsinin əldə edilməsi üçün fundamental əhəmiyyətə malikdir. Mədəniyyət kimi, iqtisadiyyat da ruhi və maddi komponentlərə malik olsa da, maddi istehsal və nəticədə alman hazır məhsulun əsasını “ruhi istehsal” təşkil edir. Deməli, iqtisadiyyat ruhi istehsalın maddi nəticəsi prosesidir və ya insanın maddi tələblərinin ödənilməsinə istiqamətlənən ruhi mədəniyyətin maddi təcəssümüdür. Dünya təcrübəsi göstərir ki, fundamental tədqiqatlara əsaşlanan özəl elmi biliklərin istehsalı yüksək elmhəcmli texnologiyaların və iqtisadi rəqabətin, qiymətli səhmlərin mədaxil həcmi və dövlətin real müstəqillik səviyyəsinin artırılmasına imkan verir. Belə bir gözəl ifadə var: “Rəssam məşhur 382 Fuad МэтппЫо» Kullurologiva cffeklivli havat va faalivvata aparan yol əsərlərin üzünü köçürərək yaranır”. Öz iqtisadiyyatımızı yüksək texnologiyaların lisenziyası əsasında inkişaf etdirə-etdirə, biz, öz fundamental elmimizi yadfdan çıxarmamalıyıq. Cəmiyyətin strateji potensialı olan qabaqlayıcı inkişafına artıq bu gün şüurlu şəkildə investisiya qoyulmalı, bunun üçün vasitələri isə, digər az istegsala malik xərclərdən ayırmaq lazımdır. Bizim gələcəyimiz, ilk növbədə, bəşəriyyətin ruhi mədəniyyətinin iki bayraqdanndan - elm və təhsildən asılıdır, çünki onlar olmadan, nə yüksək rifah, nə də dövlət və cəmiyyətin keyfiyyət və təhlükəsizliyini əldə etmək mümkün deyil. Mədəniyyəti bütöv sistem kimi görmək, iqtisadiyyatı mədəniyyətin əsas komponenti kimi nəzərdən keçirməyə imkan verir. Bunun üçün iqtisadiyyatın formalaşması prosesinə insan fəaliyyətinin bir sahəsi kimi diqqət yetirmək kifayətdir. Kulturoloji baxımdan, bu proses, intellektual kapitalın maddi kapitala, ruhi istehsalın maddiyə çevrilməsi prosesidir. İqtisadi fəaliyyətin məntiqini aşağıdakı ardıcıllıqla ifadə etmək olar: • İdeya • Ruhi istehsal (elm) • Texnologiyalar • Maddi istehsal • Hazır məhsul (əmtəə və xidmətlər) • Reallaşdırma (ticarət) İqtisadi fəaliyyətin ilkin şərtlən aşağıdakılardır: 1. İnsan kapitalı (peşə bilikləri və istehsal vərdişləri) 2. Xammal 3. Material, texnika və təchizat 4. Eneıji 5. İstehsal sahələri 6. Maliyyə kapitalı (investisiya) 7. Effektiv menecment 8. İqtisadi fəaliyyətin hüquqi təminatı Adı çəkilən formulların təhlili yuxanda nəzərdən keçirilən materialla birlikdə aşağıdakı qanunauyğunluğu söyləməyə imkan verir; bilik və etikanın birliyindən ibarət olan yüksək ruhi mədəniyyət bütün ruhi və maddi fəaliyyət və onun məhsullannın, eyni zamanda ona xərclənən vəsait və istehsal müddətinin azalması şərti ilə. 383 Fuad Mammadov Kulturologiva cffcktivli havat vo foalivvata aparan vol keyfiyyətinin yüksəlişinə yardım edir. Bundan çıxış edərək, vətəndaşların yüksək həyat keyfiyyəti və rifah səviyyəsinin əldə edilməsi üçün Azərbaycanın sosial-mədəni siyasətində cəmiyyətin intellektual və mənəvi inkişafını, vətəndaş cəmiyyəti və dövlət quruculuğunun müxtəlif sahələri üçün şəxsiyyət və lüderlərin formalaşdıdırlması, onların fəaliyyəti üçün əlverişli həyat fəaliyyəti şəraiti yaradılmasını təmin edən yeni prioritetlər müəyyənləşdirmək lazımdır. Birinci prioritet - intellektual mədəniyyətdir. İntellektual mədəniyyət əlverişli şəraitdə dövlətin strateji prioriteti, istehsal qüvvələri inkişafının, təbiət və cəmiyyətin dəyişdirilməsinin, insan üçün zəruri olan həyati nemətlərin yaradılmasının mühüm faktoruna çevrilir. İkinci prioritet - etik mədəniyyətdir. Yüksək mənəviyyat, xeyirxah məram, insanpərvərlik olmadan, intellektual mədəniyyət nəinki qurucu, əksinə, cəmiyyət üçün təhlükə olan dağıdıcı qüvvəyə çevrilə bilər. Etik mədəniyyət insan münasibətlərinin dəyər tənzimləyicisi olmaqla bərabər, həm də, mövcud qanunların icrasını təmin edən hüquq mədəıniyyətinin əsasını təşkil edir. Üçüncü prioritet - idarəetmə mədəniyyətidir. İdarəetmə mədəniyyəti, xalqın həyat keyfiyyəti və rifahının, dövlətin davamlı sosial, siyasi və iqtisadi durumunun onun inkişaf səviyyəsindən asılı olduğu, strateji prioritetlərdən biridir. Dördüncü prioritet - hüquqi mədəniyyətdir. Hüquqi mədəniyyət insan hüquqlarının müdafiəsini, cəmiyyətin sosial, iqtisadi və siyasi həyatının təhlükəsizliyini təmin edərək, ictimai münasibətlərin mühüm tənzimləyici faktorudur. Azərbaycanın keçid dövründə demokratik cəmiyyət və hüquqi dövlət quruculuğunun mürəkkəb problemini diqqətə alaraq, təbiət və texniki elmlərlə bərabər, sosial elmlər, xüsusilə də, yüksək mənəviyyatlı şəxsiyyətlərin formalaşdınlmasını təmin edən kulturolojiya sahəsində fundamental tədqiqatların aparılması dövlətin xüsusi qayğısı ilə əhatə olunmalıdır. Bu sosial kapitalın keyfiyyətinə təsir göstərən faktorlar : irsi faktorlar, ailə tərbiyəsi, təhsil, kollektiv və cəmiyyətin sosial mühiti, şəxsiyyətin xarakteridir Tolerantlıq baxımından Xeyir və Şəri necə yaxınlaşdırmaq olar? İki bir-birinə əks olan insan xarakterini: yalan, məkr, qarayaxa, ləyaqətsiz, zorakı, nankor olan Şərlə Xeyir necə yaxınlaşdırıb birləşdirmək olar ? Yəqin ki, eqoizmdən altruizmə keçid üçün dəyər və təsəvvürlərin 384 Вш ШадшиФи Kulturologiva cffeklitli haval va foalivvola aparan vol dəyişilməsi, daha geniş mənada - insanların mədəniyyətini dəyişmək zəruridir. Bu problemin həlli, əhəmiyyətli dərəcədə şəxsiyyətin yüksək təhsili və mənəvi tərbiyəsinin köməyi ilə həll edilə bilər. Sosial-mədəni siyasətə yeni prioritetlərin daxil edilməsi, cəmiyyətin demokratik mədəniyyət inkişafının tələblərinə cavab verən mədəni dəyər sistemlərinin təkmilləşdirilməsini tələb edir. Xalqın humanizm, böyüklərə hörmət, uşağa sevgi, şərəf və ləyaqət hissi, dözümlülük, qonaqpərvərliklə bağlı pozitiv dəyərlərini qoruyaraq, şəxsiyyətə hörmət, məsulittər mədəniyyəti və dürüstlük kimi prioritetlərin müəyyənləşdirilməsi zəruridir. Bu problemin həllinin mühümlüyünü düşünərək, ölkənin ziyalılarından təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsi, maarifləndirmə, insanların mənəvi tərbiyəsinə istiqamətlənən praktik fəaliyyət tələb edir. ' Azərbaycanda demokratik mədəniyyətin mühüm inkişaf problemlərindən biri demokratiyanın hüquqi mədəniyyətinin inkişafıdır. Cəmiyyət və dövlət həyatının demokratikləşdirilməsinə yardım edən bir sıra yeni qanunların qəbul edilməsi ilə yanaşı, demokratik idarəetmə mədəniyyətinin formalaşdırılması məqsədi ilə 2001-2002-ci illərdə Azərbaycanda Ombusman institutunun yaradılması mühüm əhəmiyyət daşımışdır. Ombusmanm mühüm vəzifələrindən biri dövlətin hökumət orqanları tərəfindən qeyri- peşəkar idarəetmə nəticəsində insanların pozulan hüquqlarının bərpasıdır. Bununla bərabər, Azərbaycanda ölkə həyatında real dəyişiklikləri əks etdirən müasir qanunlar qəbul edilsə də, cəmiyyətdə onlann zəif icrası göz qabağıdadır, belə ki, ayn-ayn vətəndaş və məmurların kifayət qədər yüksək olmayan intellekt, hüquqi, etik və idarəetmə, eləcə də məsuliyyət mədəniyyətinin aşağı səviyyəsi bu işi əngəlləyən səbəblərdəndir. Pis idarəetmədən qətiyyətlə imtina etmək lazımdir ki, cəmiyyət və dövlət bundan zərər çəkməsin. Düzgün idarəetmə vətəndaşla hökumət arasında, xoş münasibətlərin formalaşmasına yardım edir ki, bu da ölkənin sosial-siyasi inkişafının təhlükəsizliyi üçün zəruri olan şərtlərdəndir. İlk növbədə, Azərbaycanın hər yerində qanununn aliliyi prinsipinim gözlənilməsinə nail olmaq vacibdir. 385 Yüklə 382,76 Kb. Dostları ilə paylaş:
|