Proqnozlara görə Çin hələ uzün müddət kapital idxal edən ölkə kimi
qalacaq.
Afrika həmişə olduğu kimi birbaşa xarici investsiya qəbul edən
regionlar arasında axırında yerlərdən birini tutur.1995-ci ildə inkişaf
etməkdə olan ölkələrdəki birbaşa xarici investisiyanın ümumi həcmində
Afrikanın xüsusi çokisi cəmi 4,7% ləşkil edirdi ki, bu hətta 1994-cü
ildəkindən (5,8%) aşağıdır.
1995-
ci ildə Mərkəzi və Şərqi Avropaya kapital axını
güclənmişdi. Burada Polşa,Çexoslovakiya və Macarıstan ölkələri daha
çox fərqlənirlər. Kapital qoyuluşunun həcmi 3,5 trilyon təşkil edirdi.
Ümumiyyətlə, götürdükdə kapitalın beynəlxalq miqrasiyası
konkret bir dövrdə müxtəlif təsirlər altında iqtisadiyyatın sahələri,
coğrafı yerləşdirilməsi üzrə dəyişilir. Ona görə də kapitalın beynəlxalq
miqrasiyasının sahə quruluşunu və coğrafı quruluşunu fərqləndirmək
lazımdır. Bu strukturların hər ikisi dünya iqtisadiyyatının və ayrı-ayrı
yarımsistemlərin və regionların inikşaf sürətindən asılı olur. Xarici
investisiya о regiona (ölkəyə) daha çox istiqamətləndirilir ki, orada
iqtisadi oyanma hiss olunur, perspektivdə yaxşı inkişaf gözlənilir. Son
illərdə Çin Xalq Respublikasına, Mərkəzi və Şərqi Avropaya, Cənubi,
Cənub-Şərqi Avropaya, Cənubi Şərqi Asiyaya kapitalın miqrasiyasının
güclənməsi bu amil altında baş verir.
Birbaşa xarici investisiyanın sahə strukturu da dəyişir. Məlum
olduğu kimi iqtisadiyyatda əsas sahələrlə yanaşı infrastruktur sahələr də
fərqləndirilir. Hər hansı bir inkişafda olan ölkə xaricdən cəlb edilən
kapital
ı iqtisadiyyatın əsas sahələrinə yönəltməyi sərfəli hesab edir.
Buna görə də ümumi şəkildə məsələyə yanaşsaq görərik ki,
miqrasiyaya uğramış kapital bir qayda olaraq iqtisadiyyatın əsas
sahələrinə yönəldilir. Lakin elə bir danılmaz fakt da mövcuddur ki, һəг
hansı bir ölkə olursa-olsun müəyyən inkişaf səviyyəsində infrastruktur
sahələrinin artırılmsı zərurəti ortaya çıxır. Bu hal XX əsrin ikinci
yarısında yer kürəsinin müxtəlif regionlarında yerləşmiş ölkələrdə daha
əyani görünməyə başlamış və iqtisadi cəhətdən sərfəli olduqda xarici
kapitalın bura yol açmasına şərait yaradılmışdır.Bunun nəticəsində
1990-
cı illərin əvvəlindən başlayaraq infrastruktur sahələrə hər il
milyardlarla ABŞ dolları məbləğində xarici vəsait qoyulmuşdur.
Ümumiyyətlə götürdükdə, 1988-1995-çi illər ərzində infrastruktur
sahələrə 40 milyard dollar cəlb edilmişdir ki, bunun da 50%-dən çoxu
birbaşa xarici kapitaldır. Miqrasiya kapitalının sahə quruluşunun
dəyişməsində transmilli korporasiyalar fəal rol oynayırlar. Bir sıra
ölkələrin elmi ocaqlar yaratmağa, kadr hazırlığını yaxşılaşdırmağa,
ixrac üçün nəzərdə tutulan emalla məşğul olan zonalar yaratmağa
maraqları artmışdır ki, bu da TMK-ın bundan sonra daha da fəallaşması
üçün yaxşı perspektivlər açır.
§3
.İşçi qüvvəsinin beynəlxalq miqrasiyası
3.1.
Miqrasiyanın obyektiv əsası və əhatə dairəsi
Dünya iqtisadiyyatı son nəticədə əmtəələrin, xidmətin, kapitalın,
«nou-
hau»ların bir ölkədən digər ölkəyə hərəkətini zəruri etdiyi kimi
işçi qüvvəsinin də hərəkətini zəruri etmişdir.İşçi qüvvəsinin ölkələrarası
hərəkəti tarixən çox qədimdən baş vermişdir. Bu prosesin baş verməsini
izləsək burada iki halın nəzərə çarpdığını aydın görmək olar. Bunlardan
biri ondan ibarətdir ki, dünyanın müxtəlif regionlarında güçlü inkişaf
baş verdiyinə görə sonrada işçi qüvvəsi qıtlığı yaranır və məqsədyönlii
olaraq bir ölkədən (və yaxud da ölkələrdən) ora işçi qüvvəsi aparılır.
İşçi qüvvəsinin bu cür məqsədyönlü beynəlxalq miqrasiyasına misal
XVII əsrlərin ortalarında Afrikadan Amerikaya qara qulların daşınması
və orada satılması ola bilər. Tədqiqatçılar göstəıirlər ki, məhz bunun
nətıcəsində 1650-1850-ci illər ərzində Afrika əhalisində artım yox,
azalma qeydə alınmışdı. Qul satışına qadağan qoyulandan sonra işçi
qüvvəsinin beynəlxalq hərəkəti şəxslərin könüllülüyü şəklində baş
verməyə başladı.Qullardan sonra ikinci, (lakin könüllülük əsasında)
böyük miqrasiya Avropa əhalisinin Amerikaya getməsi ilə bağlı idi.
Belə misalları çox göstərmək olar. Bu proses dünyanın hər yerində baş
ve
rmis və indi də baş verməkdədir.Prosesin hansı şəkildə, formada
getməsinə baxmaya raq əsas məqsəd həmişə bir olmuşdur: daha yaxşı
həyat və əməк şəraiti əldə etmək ucün insanlar bir ölkədən digərinə
hərəkət etmişlər...
Bütün hallarda olduğu kimi iş qüvvəsinin beynəlxalq
miqrasiyasını da kapitalist üsuli-idarəsi olduqca gücləndirmişdi.İndiki
dövrdə-dünya iqtisadiy- yatının qloballaşdığı, istehsalın beynəlmiləllik
səviyyəsinin yüksəldiyi bir vaxtda iş qüvvəsinin beynəlxalq miqrasiyası
bir çox ölkələr üçün iqtisadi, sosial, texnoloji, demoqrafık inkişaf
amilinə çevrılmişdir.
Beynəlxalq əmək mübadiləsi prosesi güclənir və getdikcə bütün
ölkələri əhatə etməkdədir. Əgər 1970-ci ildə bu prosesə cəlb olunmuş
ölkələrin sayı 64-ə bərabər idisə, 1997-ci ildə bu rəqəm 105-ə çatmışdı.
Hazırkı dövrdə beynəlxalq əmək miqrasiyası bir ncçə istiqamətlərdə baş
verir. İnkişaf etməkdə olan ölkələrdən inkişaf etmiş ölkələrə
miqrasiyada məqsəd sənaye cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrdə
iqtisadiyyatın bəzi sahələrini işçilərlə təmin etməkdir. Son zamanlar
infrastruktur, xidmət və tikinti sahələrində gəlmə əməkdən daha çox
istifadə edilir. Məsələn, Fransada tikintidə çalışanların dördə birini,
avtomobilqayırmada çalışanların üçdə birini, Belçikada şaxtaçıların
yarısını, Isveçrədə tikinti fəhlələrinin beşdə ikisini emiqrantlar təşkil
edirlər. Belə bir sual da ortaya çıxır ki, inkişaf etmiş ölkələrin özlərində
işsizlər olduğu halda onlar nə üçün kənardan işçi qüvvəsi cəlb edirlər.
Məsələ burasındadır ki, işçi qüvvəsinin beynəlxalq miqrasiyası azad
bazar iqtısadiyyatı şəraitində obyektiv bir prosesə çevrilmişdir. Əmək
resursları daha səmərəli olan sahələrdə, ölkələrdə, regıonlarda fəaliyyət
göstərməyə və bu yolla daha çox iqtisadi səmərə əldə etməyə
meyillidirlər. İnkişaf etmiş ölkənin hər hansı bir kompaniyası, iqtisadi
strukturu özünə daha xeyirli (sərfəli) işçı götürmək hüququnu özündə
saxlayır və əgər bu mümkündürsə öz tələbatını emiqrantların hesabına
ödəməyi üstün hesab edır. ABŞ kimi inkişaf etmiş ölkədə rəsmi olaraq
6%-
ə qədər işsiz qeydə alınmışdır (1999-cu il). Lakin eyni zamanda
internetdən aldığımız məlumata görə burada yüksək texnologiya tətbiq
olunan sahələrdə ışləmək üçün 200000 min işçi tələb olunur.Bu qədər
işçinı digər ölkələrdən cəlb etmək üçün.ABŞ hökuməti müəyyən
güzəştlər edəcəyini də elan etmişdir.
Beynəlxalq miqrasiya prosesləri yüksək səviyyədə inkişaf etmiş
ölkələr arasında da baş verir.Lakin təhlil göstərir ki, sənaye cəhətdən
inkişaf etmiş ölkələrin arasında baş verən əmək mübadiləsi çox zaman
iqtisadi am
illərin təsiri altında baş vermir. Qeyri-iqtisadi amillər
Dostları ilə paylaş: |