AqiL ƏLİyev ariF ŞƏKƏRƏLİyev
Yüklə 3,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- §3 .İşçi qüvvəsinin beynəlxalq miqrasiyası
Proqnozlara görə Çin hələ uzün müddət kapital idxal edən ölkə kimi qalacaq. Afrika həmişə olduğu kimi birbaşa xarici investsiya qəbul edən regionlar arasında axırında yerlərdən birini tutur.1995-ci ildə inkişaf etməkdə olan ölkələrdəki birbaşa xarici investisiyanın ümumi həcmində Afrikanın xüsusi çokisi cəmi 4,7% ləşkil edirdi ki, bu hətta 1994-cü ildəkindən (5,8%) aşağıdır. 1995- ci ildə Mərkəzi və Şərqi Avropaya kapital axını güclənmişdi. Burada Polşa,Çexoslovakiya və Macarıstan ölkələri daha çox fərqlənirlər. Kapital qoyuluşunun həcmi 3,5 trilyon təşkil edirdi. Ümumiyyətlə, götürdükdə kapitalın beynəlxalq miqrasiyası konkret bir dövrdə müxtəlif təsirlər altında iqtisadiyyatın sahələri, coğrafı yerləşdirilməsi üzrə dəyişilir. Ona görə də kapitalın beynəlxalq miqrasiyasının sahə quruluşunu və coğrafı quruluşunu fərqləndirmək lazımdır. Bu strukturların hər ikisi dünya iqtisadiyyatının və ayrı-ayrı yarımsistemlərin və regionların inikşaf sürətindən asılı olur. Xarici investisiya о regiona (ölkəyə) daha çox istiqamətləndirilir ki, orada iqtisadi oyanma hiss olunur, perspektivdə yaxşı inkişaf gözlənilir. Son illərdə Çin Xalq Respublikasına, Mərkəzi və Şərqi Avropaya, Cənubi, Cənub-Şərqi Avropaya, Cənubi Şərqi Asiyaya kapitalın miqrasiyasının güclənməsi bu amil altında baş verir. Birbaşa xarici investisiyanın sahə strukturu da dəyişir. Məlum olduğu kimi iqtisadiyyatda əsas sahələrlə yanaşı infrastruktur sahələr də fərqləndirilir. Hər hansı bir inkişafda olan ölkə xaricdən cəlb edilən kapital ı iqtisadiyyatın əsas sahələrinə yönəltməyi sərfəli hesab edir. Buna görə də ümumi şəkildə məsələyə yanaşsaq görərik ki, miqrasiyaya uğramış kapital bir qayda olaraq iqtisadiyyatın əsas sahələrinə yönəldilir. Lakin elə bir danılmaz fakt da mövcuddur ki, һəг hansı bir ölkə olursa-olsun müəyyən inkişaf səviyyəsində infrastruktur sahələrinin artırılmsı zərurəti ortaya çıxır. Bu hal XX əsrin ikinci yarısında yer kürəsinin müxtəlif regionlarında yerləşmiş ölkələrdə daha əyani görünməyə başlamış və iqtisadi cəhətdən sərfəli olduqda xarici kapitalın bura yol açmasına şərait yaradılmışdır.Bunun nəticəsində 1990- cı illərin əvvəlindən başlayaraq infrastruktur sahələrə hər il milyardlarla ABŞ dolları məbləğində xarici vəsait qoyulmuşdur. Ümumiyyətlə götürdükdə, 1988-1995-çi illər ərzində infrastruktur
sahələrə 40 milyard dollar cəlb edilmişdir ki, bunun da 50%-dən çoxu birbaşa xarici kapitaldır. Miqrasiya kapitalının sahə quruluşunun dəyişməsində transmilli korporasiyalar fəal rol oynayırlar. Bir sıra ölkələrin elmi ocaqlar yaratmağa, kadr hazırlığını yaxşılaşdırmağa, ixrac üçün nəzərdə tutulan emalla məşğul olan zonalar yaratmağa maraqları artmışdır ki, bu da TMK-ın bundan sonra daha da fəallaşması üçün yaxşı perspektivlər açır.
.İşçi qüvvəsinin beynəlxalq miqrasiyası
Miqrasiyanın obyektiv əsası və əhatə dairəsi
Dünya iqtisadiyyatı son nəticədə əmtəələrin, xidmətin, kapitalın, «nou- hau»ların bir ölkədən digər ölkəyə hərəkətini zəruri etdiyi kimi işçi qüvvəsinin də hərəkətini zəruri etmişdir.İşçi qüvvəsinin ölkələrarası hərəkəti tarixən çox qədimdən baş vermişdir. Bu prosesin baş verməsini izləsək burada iki halın nəzərə çarpdığını aydın görmək olar. Bunlardan biri ondan ibarətdir ki, dünyanın müxtəlif regionlarında güçlü inkişaf baş verdiyinə görə sonrada işçi qüvvəsi qıtlığı yaranır və məqsədyönlii olaraq bir ölkədən (və yaxud da ölkələrdən) ora işçi qüvvəsi aparılır. İşçi qüvvəsinin bu cür məqsədyönlü beynəlxalq miqrasiyasına misal XVII əsrlərin ortalarında Afrikadan Amerikaya qara qulların daşınması və orada satılması ola bilər. Tədqiqatçılar göstəıirlər ki, məhz bunun nətıcəsində 1650-1850-ci illər ərzində Afrika əhalisində artım yox, azalma qeydə alınmışdı. Qul satışına qadağan qoyulandan sonra işçi qüvvəsinin beynəlxalq hərəkəti şəxslərin könüllülüyü şəklində baş verməyə başladı.Qullardan sonra ikinci, (lakin könüllülük əsasında) böyük miqrasiya Avropa əhalisinin Amerikaya getməsi ilə bağlı idi. Belə misalları çox göstərmək olar. Bu proses dünyanın hər yerində baş ve rmis və indi də baş verməkdədir.Prosesin hansı şəkildə, formada getməsinə baxmaya raq əsas məqsəd həmişə bir olmuşdur: daha yaxşı həyat və əməк şəraiti əldə etmək ucün insanlar bir ölkədən digərinə hərəkət etmişlər...
Bütün hallarda olduğu kimi iş qüvvəsinin beynəlxalq miqrasiyasını da kapitalist üsuli-idarəsi olduqca gücləndirmişdi.İndiki dövrdə-dünya iqtisadiy- yatının qloballaşdığı, istehsalın beynəlmiləllik səviyyəsinin yüksəldiyi bir vaxtda iş qüvvəsinin beynəlxalq miqrasiyası bir çox ölkələr üçün iqtisadi, sosial, texnoloji, demoqrafık inkişaf amilinə çevrılmişdir. Beynəlxalq əmək mübadiləsi prosesi güclənir və getdikcə bütün ölkələri əhatə etməkdədir. Əgər 1970-ci ildə bu prosesə cəlb olunmuş ölkələrin sayı 64-ə bərabər idisə, 1997-ci ildə bu rəqəm 105-ə çatmışdı. Hazırkı dövrdə beynəlxalq əmək miqrasiyası bir ncçə istiqamətlərdə baş verir. İnkişaf etməkdə olan ölkələrdən inkişaf etmiş ölkələrə miqrasiyada məqsəd sənaye cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrdə iqtisadiyyatın bəzi sahələrini işçilərlə təmin etməkdir. Son zamanlar infrastruktur, xidmət və tikinti sahələrində gəlmə əməkdən daha çox istifadə edilir. Məsələn, Fransada tikintidə çalışanların dördə birini, avtomobilqayırmada çalışanların üçdə birini, Belçikada şaxtaçıların yarısını, Isveçrədə tikinti fəhlələrinin beşdə ikisini emiqrantlar təşkil edirlər. Belə bir sual da ortaya çıxır ki, inkişaf etmiş ölkələrin özlərində işsizlər olduğu halda onlar nə üçün kənardan işçi qüvvəsi cəlb edirlər. Məsələ burasındadır ki, işçi qüvvəsinin beynəlxalq miqrasiyası azad bazar iqtısadiyyatı şəraitində obyektiv bir prosesə çevrilmişdir. Əmək resursları daha səmərəli olan sahələrdə, ölkələrdə, regıonlarda fəaliyyət göstərməyə və bu yolla daha çox iqtisadi səmərə əldə etməyə meyillidirlər. İnkişaf etmiş ölkənin hər hansı bir kompaniyası, iqtisadi strukturu özünə daha xeyirli (sərfəli) işçı götürmək hüququnu özündə saxlayır və əgər bu mümkündürsə öz tələbatını emiqrantların hesabına ödəməyi üstün hesab edır. ABŞ kimi inkişaf etmiş ölkədə rəsmi olaraq 6%- ə qədər işsiz qeydə alınmışdır (1999-cu il). Lakin eyni zamanda internetdən aldığımız məlumata görə burada yüksək texnologiya tətbiq olunan sahələrdə ışləmək üçün 200000 min işçi tələb olunur.Bu qədər işçinı digər ölkələrdən cəlb etmək üçün.ABŞ hökuməti müəyyən güzəştlər edəcəyini də elan etmişdir. Beynəlxalq miqrasiya prosesləri yüksək səviyyədə inkişaf etmiş ölkələr arasında da baş verir.Lakin təhlil göstərir ki, sənaye cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrin arasında baş verən əmək mübadiləsi çox zaman iqtisadi am illərin təsiri altında baş vermir. Qeyri-iqtisadi amillər
Yüklə 3,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|