AqiL ƏLİyev ariF ŞƏKƏRƏLİyev
Yüklə 3,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
müəssisələri yaratmaqla kiçik və orta sahibkarlıq durmadan tərəqqi etdirilir.
İEÖ-in hamısında intensiv xarici iqtisadi fəaliyyet müşahidə olunur. Digər ölkələrə nisbətən İEÖ xarici iqtisadi fəaliyyətə daha yaradıcı münasibət bəsləyirlər və optimal variantalr axtarıb tapırlar. Məsələyə bu prizmadan yanaşmağın obyektiv əsası ondadır ki, xarici iqtisadi əlaqələr ölkənin sosial-iqtisadi inkişafına güclü təsir göstərmək xassəsinə malikdir. İEÖ bir qayda olaraq xarici iqtisadi əlaqələri inkişaf etdirməklə istehsal xərclərini azaltmağa, ümumi səmərəliliyi isə yüksəltməyə çalışırlar.Bu baxımdan IEÖ xarici iqtisadi fəaliyyətlərindəki başlıca xüsusiy- yətlərindən biri prınsipcə yeni əməkdaşlıq formaları tapmaq, yeni istiqamətlər təyin etmek yolu ilə istənilən ölkələrlə optimal (ilk növbədə özlərinin xcyrinə) əläqələr yaratmaqdır."Yeni xarici iqtisadi əməkdaşlıq normaları" dedikdə, ilk növbədə aşağıdakıları nəzərə almaq lazımdır. İlk növbədə onlar, öz ölkələrində prinsipcə yeni məhsulların, xidmət növlərinin istehsalını təşkil etmək və onlan istehlakçı ölkələrə sərfəli şərtlərlə reallaşdırmağa can atırlar. Təhlil göstərir ki, xarici iqtisadi əlaqələri genişləndirmək sahəsində bu üsullardan İEÖ-in demək olar ki, hamısı istifadə edir. Xarici iqtisadi əlaqələrin genişləndirilməsinin bu imkanı digər (inkişafda olan, keçid iqtisadiyyatlı) ölkələr qrupunda ya heç olmıır, ya da çox məhdud şəklində olur. İEÖ-də isə bu imkanı meydana gətirən qüvvə onların iqtisadi, texniki, texnoloji, elmi, hərbi gücləridir. İEÖ-in iqtisadi gücü diger ölkələrə nisbətən həmişə çox yüksək olduğuna görə onlar elmin, texnikanın, texnologiyanın ardıcıl inkişaf etdirilmləsinə milyardlarla vəsait ayıra bilirlər. Məsələ burasındadır ki, hər hansı bir dövlətin və о cümlədən də İEÖ-in müasir dünya təsərrüfat sistemindəki mövqenin möhkəmliyi, dayanıqlığı onun elmi-tədqiqat və layihə-təcrübə işləri (ETLTİ) sahəsində əldə etdiyi nailiyyətlərə və onların" istehsala tətbiqinin intensivliyinə görə həll edilir. ETLTİ-i isə çoxlu ' vəsait tələb edir. Bu vəsaitin öhdəsindən İEÖ bacarıqla gəlirlər. Derc olunmuş materiallar
göstərir ki, Qərb ölkələrinin hamısında ETLTİ-nə çəkilən xərclərin məbləği ÜDM-un 2%-dən də çox təşkil edir. Məsələn, İtaliya üçün bu 2% təşkil edir (1998-ci il). ABŞ, Almaniya, Fransa, Böyük Britaniya, İsvcçrə, Yaponiya kimi qüdrətli, inkişaf etmiş ölkələrdə isə ETLTİ-nə çəkilən xərclər UDM-ın 3%-nə qədər çatır. Bundan başqa, İEÖ-də qüdrətli kompaniyalar, konsernlər (TMK) fəaliyyət göstərir və onların qazandıqlan çoxlu miqdarda vəsait imkan verir ki, bu məqsədlə daha çox vəsait xərclənsin. Məsələn, elektrotexnika, kimya, avtomobil, clcktron sənayclərində bu cür kompaniyalann ETLTİ-nə çəkdikləri xərcin ümumi xərclərdoki xüsusi çəkisi 15-20% təşkil edir. Bu cür iri masştablı xərclər kompaniyalara imkan verir ki, qısa bir müddətdə uyuşqanlı istehsallar yaradılsm, yeni texnika istehsala kompleks şəkildə tətbiq edilsin. Bu yolla kompaniyalar istehsal texnologiyalarında sözün tam mənasında inqilabi dəyişikliklər etməyə nail olurlar və onların vasitəsilə dünyada ən keyfıyyətli, müxtəlif çeşidli, qənaətcil, az əmək, fond və material tutumlu məhsullar istehsal etmək imkanı qazanırlar. Çox vaxt onlar dünya bazarında analoqu olmayan məhsullar istehsal edib bazara çıxarırlar. Xarici iqtisadi əlaqələrin bu yolla genişləndirilməsi innovasiya yoludur. Bu yol rezonans səmərə verir. Xarici iqtisadi əlaqələrin innovasiya yolu іlə genişləndirilməsi İEÖ-in demək olar ki, hamısında baş verir. Laikn bu cəhətdən daha çox fərqlənən ölkələr - ABŞ, Yaponiya və Almaniyadır. İEÖ-in xarici iqtisadi fəaliyyətinin bir mühüm xüsusiyyəti də ixrac və idxal edilən əmtəə və xidmətlərin strukturunun mütəmadi oıaraq təkmilləşdirilməsidir. Burada əsas məqsəd digər ölkələrin istehsal etmək imkanı ya heç olmayan, ya da məhdud imkana malik olan məhsulların istehsalını genişləndirmək və onları digər ölkələrə reallaşdırmaqdır.Bu ideyanı həyata keçirmək üçün İEÖ-də
geniş
istifadə edilən bir yol da vardır. Bu da müəyyən ərzaq və ya sənaye məhsulları növlərinin kütləvi şəkildə istehsal etmək və istənilən ölkələrə satmaq yolu
ilə ölkənin
ixrac potensialını möhkəmləndirməkdən ibarətdir. Bu yolla xarici iqtisadi fəaliyyətin genişləndirilməsinə çoxlu misallar gətirmək olar. Yaponiya bu yoldan geniş istifadə edir. Radio-elektronika məhsullan (rəngli televizorlar, radio qəbuledicilər adi və videomaqnitofonlar və s.) uzun müddətdir ki, Yap oniyada dünya tələbatlarını ödəmək üçün istehsal edilir, 1980-ci ilə qədər dünyada istifadə edilən videomaqnitofonların 75-80%-i Yaponiyanın istehsalı idi və bu meyl indi də о soviyyədə olmasa da, yüksək səviyyədə qalmaqdadir. Digər mütərəqqi, elm tutumlu məhsulların istehsahnda da bu cür meyllər müşahidə olunur. Amerika kompüter texnikası, proqram təminati məhsulunu bütün diinya ölkələrinə realizə edə bilir. Almaniya və Yaponiya avtomobil sənayesi məhsulları üzrə bu mövqedə dayanan ölkələrdəndir. Yeyinti məhsullarıl sənayesində də çoxlu misallar göstərmək olar. Lakin hamımızın yaxşı tanıdığı broyler (çolpa) məhsullarını misal gətirməklə kifayətlənmək olar. ABŞ bu sahədə fərqlənir və bütün diinya ölkələrinə toyuq budu ixrac edir. Sənaye və ya kənd təsərrüfatı məhsulunun istehsalını mənimsəmək və onu bütün ölkələrə ixrac etmək kompaniyalardan və dövlətdən böyük səy və bacarıq tələb edir. Belə məhsul dünya standartlarına cavab verməli, qiymət yüksək olmamalı, əlavə yüksək keyfıyyət xüsusiyyətlərinə malik olmalıdır. Çoxlu kapital tələb etsədə İEÖ bunun öhdəsindən müvəffəqiyyətlə gələ bilirlər. Əsas şərt isə burada korrupsiyadan uzaqlaşmaq və sahibkarı bürokratik əngəllərdən xilas etməkdir. Ümumiyyətlə götürdükdə İEÖ-in xarici iqtisadi əlaqlərində yüksək səviyyədə liberallasma özünü göstərir. Xarici ticarət rejiminin liberallaşdırılması İEÖ-in iqtisadi güclərindən və ölkənin iqtisadiyyatının yüksək rəqabətlilik xassəsindən irəli gəlir. Liberallaşdırma ilk növbədə öz əksini dövlət tərəfındən gömrük dərəcələrinin aşağı salınmasında tapır. 1950-ci illərdə tEÖ-də gömrük dərəcələri 30-40% təşkil edirdi. 1970-ci illərdə isə bu dərəcələr 7-10%-ə qədər asağı salınmış və 1997-ci ildə isə özünün ən aşağı səviyyəsinə cəmi 4%-ə bərabər olmuşdur. Eyni zamanda İEÖ-lər arasında mal
Yüklə 3,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|