AqiL ƏLİyev ariF ŞƏKƏRƏLİyev
Yüklə 3,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- VII FƏSİL. ÖLKƏ VƏ REGİONLAR DUNYA TƏSƏRRÜFAT SİSTEMİNDƏ §1. İnkişaf etmiş ölkələrin (İEÖ) dünya iqtisadiyyatında
- Cədvəl 9 İƏIT-na daxil edilən ölkələrin regionlar üzrə quruluşu
TƏSƏRRÜFAT SİSTEMİNDƏ
tutduqları mövqe
l.l.İEÖ-in coğrafi quruluşu
Dünyanın iqtisadi gücü ölkələr arasında qeyri-bərabər Şəkidə formalaşmışdır. Məsələn, ABŞ, Yaponiya, Almaniya kimi ölkədə уег kürəsi əhalisinin 9%-i cəmlənməsinə baxmayaraq, ölkələr dünya miqyasında qazanılan gəlirlərin yarısını mənimsəməyə qadirdirlər. Onlar bütün ölkələrin alıcılıq qabiliyyətinin üçdə birinə nəzarət edirlər. Ümumiyyətlə götürdükdə dünya iqtisadiyyatında aparıcı yeri sənaye cəhətdən inkişaf etmiş ölkələr (İEÖ) tutur. İnkişaf etmiş ölkələr dünya iqtisadiyyatında regionlararası xarakterə malik ölkələrarası təşkilatda qruplaşdırılmış şəkildə öyrənilir. Bu təşkilat "İqtisadi əməkdaşlıq və inkişaf təşkilatı” (İƏİT) adanır və Dünya Bank ının qruplaşdırmasına əsasən bura 2 inkişaf etmiş ölkə daxil edilir. Bu ölkələrin regional quruluş aşağıda verilmişdir (bax: cədvəl 9) Cədvəl 9 İƏIT-na daxil edilən ölkələrin regionlar üzrə quruluşu
Şərqi Asiya və Sakit okean regionu Avropa Amerika Sayı
adı
Sayı adı
Sayı adı 4 Avstraliya 18 Avstriya 2 Kanada
Belçika
ABŞ Yeni Zellandiya B.Britaniya
Yaponiya Almaniya Danimarka İrlandiya İslandiya İspaniya İtaliya Lüksemburq Niderlandiya Norveç Portuqaliya Finlandiya Fransa İsveçrə İsveç
Görü
ndüyü kimi inkişaf etmiş ölkələrin coğrafıyası çox da geniş deyil. İƏİT-na daxil edilən ölkələr üç regionda cəmləşmişlər: Şərqi Asiya və Sakit Okean regionunda (4 ölkə), Amerikada (2 ölkə) və Avropada (18 ölkə). İƏİT-i qrupuna daxil olmayan və yüksək gəlirli və inkişaf etmiş ölkələr digər regionlarda da vardır. Məsələn, Yaxın Şərqdə tsrail, Qətər, Küveyt, BƏƏ dövlətləri, Amerikada-Aruba, Bəqam, Vermud və Virqan adaları, Martinika, Nider, Antilli, Qayana kimi kiçik dövlətlər,ŞərqiAvropada- Sloveniya, Şərqi Asiya və Sakit Okean regionunda
Bruney-Darrussalam, Hon- konq, Quam, Makao, Sinqapur, Tayvan, Polineziya kimi kiçik dövlətləri də inkişaf etmiş dövlətlərə aid edirlər. Lakin biz bu fəsildə əsasən İƏİT-na daxil edilən bir песө ölkəni xarakterizə edən göstəriciləri, onlarda qərarlaşmış təsərrüfat mexanizmini, onlara xas olan ümumi cəhətləri araşdıracağıq.
.İEÖ-in dünya iqtisadiyyatında yeri
İƏİT-na daxil olan ölkələrdə yaşayan əhalinin sayı dünya əhalisinin təxminən 15,5%-i təşkil edir, lakin bu təşkilat dünyanın iqtisadi və elmi-texniki potensialının əsas hissəsini özündə cəmləşdirir. Burada baş verən bütün proseslər son nəticədə dünya təsərrütatına, dünya maliyyəsinə, dünya bazarına, dünya ticarətinin strukturu və həcminə güclü təsir göstərir. Bu ölkələrin hamısı Yaponiya müstəsna olmaqla, Avropa mənşəli dövlətlərdir. İnkişaf etmiş ölkələr son iqtisadi göstəricilərinə görə dünyanın digər ölkələrindən xeyli üstündürlər. Məsələn, İƏİT-i qrupuna daxil edilən ölklərdə yaşayanların adambaşına düşən UDM həcmi dünya üzrə adambaşına düşən ÜDM-in orta qiymətindən beş dəfə çoxdur. 1990-cı illərdə inkişaf etmiş ölkələrin dünya iqtisadiyyatındakı mövqeyi daha da yaxşılaşdı. Bu iki amilin - birincisi, məhsuldar qüvvələrin struktıırunda bas vermis mütərəqqi dəyişikliklərin təsiri altında, ikincisi – Şərqi Avropa ölkələrinin dünya təsərrüfat sistemindəki xüsusi çəkisinin azalması nəticəsində baş verdi. İnkişaf etmiş ölkələr ümumdünya məhsulunun üçdə ikisini istehsal edirlər və elə bu səbəbdən də onlar dünya resurslarının çox hissəsini istehlak edirlər. Dünya iqtisadiyyatının inkişaf etmiş ölkələrdə daha çox asılılığı və qarşılıqlı asılılığı da bununla əlaqədardır.Son 25-30 il ərzində bu asılılıq daha da artmışdır. İqtisadiy- yatın irəliyə doğru inkişafı buna səbəb olmuşdur. Dərc olunmuş göstəricilərin təhlili göstərir ki, hər bir yeni dövrdə, inkişaf etmiş ölkələr yeni nailiyyətlər əldə edə bilirlər. İƏİT-na daxil olan ölkələrdə istehsalın həcmi 1950- 1970-
ci illərdə 1,5 dəfə artdığı halda, 1971 -1995-ci illər ərzində bu a rtım 1,9 dəfə təşkil etmişdir. Son 25-30 il ərzində istehsal daim irəliyə Yüklə 3,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|