AqiL ƏLİyev ariF ŞƏKƏRƏLİyev
Yüklə 3,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 14 İEÖ-də şəxsi istehlakın strukturu (%-lə)
- 2.2. Dünya iqtisadiyyatına təsiri və onun əsas istiqamətləri
və xüsusən də Qərbi Avropa ölkələri arasında yaranmış iqtisadi əlaqələrin olması ilə əlaqədardır. İEÖ-de daxili bazara qiymət verərkən ölkə iqtisadiyyatının sahələri və bölmələri arasında formalaşmış nisbətlər, istehsal tələbi, istehlak tələbi, istehlakın tərkibi və xarakteri, bazarın pul münasibətlərinin inkişaf səviyyəsi (ölkə daxilində kredit öhdəlikləri və onların ÜDM-a görə nisbəti) də nəzərə alınır. Ölkələr inkişaf etdikcə daxili bazarın zənginləşməsinə, daha da inkişaf etməsinə, səmərəliliyinə prinsipcə yeni amil və şərtlər təsir göstərməyə başlayır. Söhbət burada hansı əmtəələr hesabına, hansı yollarla bazarı daha da inkişaf etdirməyin mümkünlüyündən gedir. Bu cəhətdən istehlakın s trukturu, təklifin struktu, tələb və təklifın diversifikasiyalaşdırılması, şəxsi istehlak və onun tərkibi və quruluşunun dəyişməsi meyli, daha əlamətdardır. Məsələn, son dövrlər uzun müddət istifadə edilən istehlak mallarının sayı, tərkibi və quruluşu bazarın inkişafında və təkmılləşməsində həlledici rol oynayır. İEÖ-də avtomobillərə, məişət texnikasına (xüsusən fərdi kompüterlərə), mebellərə, qiymətli daş- qaşlara, idman qurğularına, kitablara olan tələbat artmışdır. Bir sıra İEÜ-də fərdi kompüterlər kütləvi istehlak malları sırasına daxil olmuşdur. Amerikada və İngiltərədə ev təsərrüfatlarının uyğun olaraq üçdə birində və dörddə birində fərdi kompüterlərdən istifadə edılir. Bundan başqa, İEÖ-də istehlak teləbinə mühüm yeri yaşayış evləri tutur. Bu cür yü ksək səviyyədə inkişaf edən daxili bazarda istehlak tələbınin tərkibində xidmət əmtəəsi sürətlə artır (bax cədvəl 14). Təhlil göstərir ki, xidmət sferasının artması bütün İEÖ-də müşahidə edilir. Qeyd edək ki, istehlak tələbinə, şəxsi istehlakın səviyyəsinə, tərkibinə və strukturuna əhalinin gəlirləri, məsğulluq səviyyəsi, varlanma səviyyəsi kimi amillər güclü təsir göstərir.
Cədvəl 14 İEÖ-də şəxsi istehlakın strukturu (%-lə)
B.Britaniya Yaponiya
1995 1982 1995 1982
§2. YAPONİYANIN İQTİSADİYYATl
.Dünya iqtisadiyyatında yeri
Dünya ölkələri arasında özünəməxsus xarakterik cəhətləri olan Yaponiya Dünya iqtisadiyyatında mühüm rol oynayır. İkinci dünya müharibəsində məğlub olan Yaponiya ilk illərdən başlayaraq böyük iqtisadi, sosial, texniki, texnoloji, mədəni nailiyyətlər əldə edib. Əhalisi dünya əhalisinin heç 0,5%-ni də təşkil etməyən ölkə dünyanm ÜDM- nun (ahcılıq qabiliyyətinə görə) 7%-ə qədərini istehsal edir. Əhalinin hər nəfərinə düşən məhsul 1999-cu ildə 37850 dollar təşkil etmişdir. Bu göstərici üzrə Yaponiya ancaq İsveçrədən, ABŞ-dan, Luksemburqdan, Sinqapurdan və Norveçdən geri qalır. Yaponiyada on yüksək məşğulluq əldə edilmişdir. İşsizlik norması 1970-ci illərdə cəmi 2-2,8% təşkil edirdi. XXI əsrin ilk illərində isə bıı göstəricinin səviyyəsi ancaq 3%-i ötə bilib. Bu orta dünya səviyyəsindən 2-8% aşağıdır. Yaponiyanın iqtisadi potensialı ABŞ iqtisadi potensialnın 60%-dən çoxunu təşkil edir. Cari valyuta kursu ilə hesabladıqda Yaponiyanın ÜDM-nın həcmi Çin kimi nəhəng bir dövlətin ÜDM-undan 4 dəfə çoxdur. Şərqi Asiyanın bütün ölkələrinin ÜDM-nun 70%- i Yaponiyanın payına düşür. Qida məhsulları 19,4 15,1
26,2 19.5
23,6
Geyim, ayaqqabı 5,8 5,2
6,4 5,8
7,0
Ev- eşik, kommunal 17,0
14,1 22,2
19,3 18,3 '
xidmətlər
Nəqliyyat, rabitə 8,4 8,9
4,4 5,1
10,1
Mebel, məişət texnikası 14,6 14.5 2,1
1,8 5,8
Digər məhsullar və 34,8 42,2 38,6
49,6
34,6
x idmətlər
Yapon iqtisadi inkişafında bir sıra əlamətdar cəhətlər var ki, ondan bütün dünya ekspertləri və iqtisadçıları maraqla izləyirlər. Məsələn, Yaponiya dünyada yeganə ölkədir ki, burada balanslaşdınlmış inkişaf modeli praktikada reallaşdırılıb. 1952-ci il Yaponiyada ÜMM-ın 5% artım sürəti ilə başa çatmışdı. 1960-ci illərdə ÜMM-ın orta illik artımı 10% qədər çatırdı. Bu cür çox yüksək artım sürətindən • sonra (1973-
1990 illər) surət nisbətən azaldı və ÜMM orta illik artımı 5%-ə qədər oldu. 1990-cı ildən başlayaraq ÜMM inkişaf etmiş sənaye ölkələrinə xas olan dayanıqlı, lakin nisbətən aşağı (orta hesabla 2-3%) sürətlə artmağa başladı. Lakin inkişafın bu pilləsində 1990-cı illərin əvvəlində dünya iqtisadiyyatında baş verən dördillik depressiya Yapon iqtisadiyyatına da təsir göstərdi və nəticədə 1992-ci ildə sənaye istehsalı 8% azaldı. 1993-cü ildə Yaponiya iqtisadiyyatında sıfır inkişaf qeydə alındı. 1994-cü ildə inkişaf 0,6% oldu. 1996-cı ildən isə yenidən iqtisadi inkişaf başlamışdır. Beləliklə də, Yaponiya yüksək inkişaf etmiş ölkələrin iqtisadi inkişati iiçiin səciyyəvi olan yüksəliş sürətinə nail olmuşdur və bu inkişaf davam edir.
2.2. Dünya iqtisadiyyatına təsiri və onun əsas istiqamətləri Belə təsirlərdən biri Yaponiyanın bank sistemi vasitəsilə həyata keçirilir. Dünya miqyasında həyata keçirilən təhlil-tədqiqat işlərinin müəllifləri təyin etmişlər ki, aktivin məbləğinə görə dünyanın 10 iri bankının 9-u Yaponiyanındır. Bu banklar biitiin dünya iqtisadiyyatının maliyyə sisteminə güclü (mənfı və müsbət) təsir göstərmək qabiliyyətinə malikdirlər. Dərc edilmiş məlumatlara görə ölkənin qızıl- valyuta ehtiyatı 130 milyard dollara qədərdir. Bu ölçüdə maliyyə ehtiyatı olan ölkədə baş verən hər hansı, hətta kiçik bir maliyyə çatışmamazlıqları digər ölkələrin iqtisadiyyatına güclü mənfı təsir göstərir. 1998-ci ildə kəskinləşən maliyyə krizisi (səbəbi aksiyalann və yapon valyutasının aşağı düşməsi idi), yapon iqtisadiyyatını çox geri saldı. Eyni zamanda bu krizisin mənfi təsiri Cənub-Şərqi Asiyaya dəydi. Bu misal göslərir ki, bir ölkədə gedəıı proseslər həmişə dünya iqt isadiyyatına təsir edir. Söhbət burada ancaq о təsirin mənfı və yaxud miisbət olmasından getməlidir. Yüklə 3,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|