NəRİman nəRİmanov ucqarlarda iNQİlabimizin tariXİNƏ daiR
Yüklə 0,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- /İ. V. STALİNƏ MƏKTUB/
- BBK ZK5 N 55
- Nərimanov N. N.
| 1
UCQARLARDA İNQİLABIMIZIN TARİXİNƏ DAİR /İ. V. STALİNƏ MƏKTUB/
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT NƏŞRİYYAT- POLİQRAFİYA BİRLİYİ BAKI - 1992
2
N 55 Mətni elmi cəhətdən çapa akademik P.Əzizbəyova hazırlamışdır Redaktoru Məlahət Əsədova Rəssamı Xosrov Qasımov
N 55 Ucqarlarda inqilabımızın tarixinə dair (İ.V. Stalinə məktub). B.: Azərnəşr, 1992 80 səh.
70 ildən artıq bir müddətdə məxfi saxlanılan bu əsər qiymətli tarixi sənəd olub siyasi əhəmiyyətə malikdir. Sənəddə Azərbaycanda sovet hakimiyyətinin ilk illərində həyat keçirilən milli siyasətin bəzi məsələləri, milli dövlət, sosial-iqtisadi və mədəni quruculuğun xüsusiyyətləri tənqidi surətdə təhlil edilmişdir. Kitaba, həmçinin N.Nərimanovun V.İ.Leninə və oğlu Nəcəfə məktubu da daxil edilmişdir.
M-651(07)-92 elansız BBK ZK5 İSBN 5- 552-01028 – 0 Azərnəşr, 1992
3
Mənim gəncliyim, elmi işimin başlanğıcı stalinçiliyin despotik illərinə təsadüf etmişdir. O illərdə ölkədə və Azərbaycanda marksizmin məşhur müddəası eybəcərləşmiş şəkildə - “Şüuru varlıq deyil, döymək təyin edir” geniş yayılmışdı. Bu sözləri Stalin 1
2 dilindən eşidənlərin bəziləri hələ sağdır. Stalin, Beriya 3 ,
Bağırov və bu dəstənin digər üzvləri adamları döyür, məhv edir, tapdalayır, ömürlük şikəst edirdilər. Elə bu cür siyasi canilər N.Nərimanova millətçi damğası vuraraq, var qüvvələri ilə çalışırdılar ki, onun adı tariximizdən silinsin, kitabları, fikirləri və işləri unudulsun. N.Nərimanovun “Ucqarlarda inqilabımızın tarixinə dair” məruzəsini oxumaq ilk dəfə mənə 1951-ci ildə nəsib olmuşdur. Mən onu xəlvətdə, kənar gözlərdən gizlədərək oxuyurdum. Bilirdim ki, risk edirəm, lakin səmimiyyətlə, ehtiras və mərdliklə yazılmış sətirlərdən ayrıla bilmirdim. Yalnız 66 il keçdikdən sonra bu məruzə 1990-cı ildə ilk dəfə rus dilində kitab şəklində nəşr edilmişdir. N.Nərimanovun “Ucqarlarda inqilabımızın tarixinə dair” məruzəsi məxfi sənəd olub RK (b) P MK-ya İ.V.Stalinə, surətləri isə L.D.Trotski 4 və K.B.Radekə 5
göndərilmişdi. Sənəd 1923-cü ilin iyununda təqdim edilmişdi. Sonralar, yəni 1923-cü il dekabrın 23-də və 1924-cü il mayın 27-də Nərimanov bu sənədə iki əlavə də etmişdi ki, bu əlavələr haqqında ayrıca danışılacaqdır. “MK-ya geniş məruzə” – oğluna yazdığı yarımçıq məktubda Nərimanov öz qeydlərini belə adlandırırdı – çox emosional, ürək ağrısı ilə, birnəfəsə yazılmışdır. Lakin sənədin mətnindən görünür ki, onun məzmunu müəllifi uzun müddət düşündürmüş, çoxdan olub keçmiş hadisələri yada salmış, ötüb keçmiş illəri hafizəsində canlandırmışdı. Sənədin titul vərəqində belə bir qeyd var: “III (sonuncu) variant” Özünün keçmiş məruzəsini müəllif “Ucqarlarda inqilabımızın tarixinə dair” adlandıraraq onu iki hissəyə ayırmışdır: - 1. Şərq məsələsi və 2. Azərbaycanda vəziyyət. Lakin yazılanlar müəllifin müəyyən etdiyi mövzudan daha genişdir. N.Nərimanov milli siyasət, Azərbaycanda milli dövlət quruculuğu, fəhlə sinfi ilə kəndlilərin ittifaqı, sol kommunistlərin milli məsələdəki əyintilərinə qarşı mübarizə məsələsi kimi çox vacib məsələlər haqqında öz fikirlərini bildirir. Mətnin ancaq birinci və əsas hissəsini məktub adlandırmaq olar. Dekabr 1923-cü il və may 1924-cü il tarixləri qoyulmuş çoxsəhifəli iki əlavə bir qədər fərqlidir: bu hissədə etiraf elementləri daha çoxdur, ifadə tərzinə görə isə daha emosional və sərbəstdir. Ümumiyyətlə, mətnin emosional tonusu çox yüksəkdir, ifadə tərzində ardıcıllığın olmamasını, mülahizələrin yarımçıqlığını da mən deyərdim, müəllif fikrinin dağınıqlığını da bununla izah etmək olar.
Н. Нариманов. «К истории нашей революции в окраинах» (Письмо И.В.Сталину). Гурум национального творчества Азербайджана. Баку, 1990 г. 4
Ola bilər ki, onun fikirlərilə, hadisələrə, bu hadisələrdə iştirak edən adamlara verdiyi qiymətlə bu gün hamı mübahisəsiz razılaşmasın, lakin bir şey aydındır ki, N.Nərimanov möhkəm əqidəli beynəlmiləlçi və alovlu vətənpərvərdir. “RK (b) P MK arxivində yəqin ki, mənim məruzələrim qalır, mən bu məruzələrimdə Türküstanda bizim siyasətimiz haqqında, bizim Əfqanıstana, Türkiyəyə, İrana münasibətimiz barədə öz fikrimi ardıcıl olaraq söyləmişəm. Bütün bu məruzələrin əsas qayəsini belə bir mülahizə təşkil edir ki, biz Qərbə həddən artıq aludə olub Şərqdən uzaqlaşırıq...” – N.Nərimanovun qeydləri bu cür başlanır. Gənc Sovet dövlətinin Şərq siyasəti N.Nərimanov üçün dərin tədqiqat mövzusu olmuşdur. Şərq siyasətinin problemləri yalnız xarici dövlətləri deyil, Şərqi sovet respublikalarını da cəlb edirdi. Sovet Şərqi xalqlarının öz müqəddəratını təyin etməsi problemi daha çox fikir ayrılığı və çətinliklər doğururdu. Bu məsələlərlə əlaqədar olaraq N.Nərimanov dəfələrlə B.İ.Leninə məruzələr yazmış, sonra isə İ.B.Stalinə də müraciət etmişdi. Türküstandakı, xüsusilə də Buxaradakı vəziyyətlə bağlı o yazır: “Türküstandakı siyasətimizə mənim nə qədər əhəmiyyət verdiyimi məruzəmdən görmək olar ki, burada mən yol. Stalinə Genuyaya qədər, yerlərdə özümüzün yaratdığımız nöqsanlarla tanış olmaq üçün mənimlə birlikdə Türküstana yola düşməyi təklif etdim”. Bu haqda danışarkən Nərimanov əməkçilərin dini hisslərinin təhqir edilməsi, ateist təbliğatı keçirilərkən dindarlarla fərdi iş aparmaq əvəzinə zor göstərmək metodlarından istifadə hallarını nəzərdə tuturdu. Azərbaycanda Sovet hakimiyyətinin ilk illərində və sonralar da özünü göstərən bu “Nöqsanlar” Nərimanovu çox düşündürürdü. Məruzəsində ürək ağrısı və hiddətlə yazırdı ki, onun olmamasından istifadə edən (bu zaman Nərimanov Genuyada idi) bəzi respublika rəhbərləri matəm günlərində “şaxsey-vaxsey” yürüşünü qadağan etmişlər. Nəticədə isə əsgərlər və fəhlələr arasında silahlı toqquşma olmuşdur. Nərimanovun fikrincə ateizm işində inandırma və izahetmə metodu əsas olmalıdır. Məruzəsində N.Nərimanov yazırdı: “Mən qəti olaraq repressiya əleyhinə idim, lakin bununla belə, biz məscidləri gəzib qara camaatı dilə tuturduq ki, küçələrdə özlərinə işgəncə verməsinlər. Bir nəticəsi oldumu? Qəti surətdə bildirirəm ki, nəticəsi oldu. Məsciddə çox nüfuzlu bir molla bu günlərdə küçələrdə özlərinə işgəncə verənlərin hərəkətlərini möhkəm tənqid etməyə başladı. Lakin buna baxmayaraq bu il özlərinə işgəncə verənlər oldu”. Daha sonra o, davam edirdi: “Dinə qarşı materialist kimi çıxış etmək bir şeydir. Bu mərasimləri icra etməyi qadağan etmək məqsədilə silahlı qüvvə tətbiq etmək başqa şey”. Nərimanov hesab edirdi ki, “ancaq vəzifə almaq xatirinə kommunizm ideyalarını yayanları” cəzalandırmaq lazımdır. Şərq respublikalarındakı “əyintilərin” Sovet hakimiyyəti üçün təhlükə doğura biləcəyini başa düşən N.Nərimanov təklif edir ki, onu Genuya konfransında iştirak Yüklə 0,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|