AqiL ƏLİyev ariF ŞƏKƏRƏLİyev
Yüklə 3,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
məlumatlara orta və yüksək texnoloji mürəkkəb məmulatlar deyilir ki, onun hazırlanması ETTLİ üzrə intensiv iş tələb edir və bu da ETTLİ-nə çəkilən xərclərin ümumi məbləği ilə qiymətləndirilir. Dünya iqtisadiyyatına və xüsusən beynəlxalq ticarətin inkişafına aid dərc olunan materiallar göstərir ki, dünyada əmtəə mübadiləsi artır və ən başlıcası isə burada сох müsbət struktur dəyişmələr baş verir. Məsələ burasındadır ki, mübadilədə iştirak edən bütün məhsul növləri iqtisadiyyatın inkişafına eyni səviyyədə təsir göstərmir. Məsələn, təbii resurslarını ixrac edən ölkəyə demək olar ki, "quru" puldan başqa bir şey qalmır.Təbii resurslara əaslanan idxal da idxal edən ölkəyə bilik baxımından da köklü bir şey bəxş etmir. Lakin təbii resursların idxalı ilə məşğul olan ölkələr əldə etdikləri resurslardan son məhsul hazırlayır və çoxlu səmərə əldə edir. Təbii resursları ixrac edən dövlət isə ümumi konteksdə uduzur. Yüksək texniki səviyyəyə malik olan elm tutumlu məhsullar üzrə ticarət isə həm idxalçı və həm də ixraçracçı ölkə üçün sərfəli olur. Dünya bankının verdiyi məlumatlara görə beynəlxalq ticarətin strukturunda mütərəqqi dəyişiklikiər elm tutumlu məhsulların xüsusi çəkisinin yüksəlməsi hesabına baş verir. Bu proses dünya miqyasında keçən əsrin 70-ci illərində başlayıb və indiyə qədər davam edir. Gələcəkdə isə hər bir ölkənin iqtisadi təhlükəsizliyi bu məsələnin həllindən bilavasitə asılı olacaq. Tələsib elm tutumlu məhsul istehsalını mənimsəmək lazımdır. Cədvəl 7 Beyn əlxalq ticarətdə mal dövriyyəsinin texnoloji tutumuna görə strukturu (ümumi mal dövriyyəsinə görə faizlə)
Mal qrupları İllər
1976/1996
Təbii resurslara əsaslanan mal dövriyyəsi 1 1 11 Yüksək texnoloji mürəkkəbliyi ilə fərqlənən mal 1 22
dövriyyəsi 1
2 2 32 Aşağı səviyyəli texnoloji mürəkkəb m əhsullar 2 1 18 Digər ilkin məhsullar 3 4
Sair məhsullar 1 4
Beyn əlxalq ticarətin mal dövriyyəsində yüksək texnoloji mürəkkəbliyi ilə fərqlənən məhsulların xüsusi çəkisi baxılan 10 ildə 11 faizd
ən 22%-ə qədər artmışdır. Dünya ticarəti mal dövriyyəsinin strukturunun təbii resurslara və ilkin məhsullara əsaslanan əmtəə mübadiləsinin xüsusi çəkisi isə getdikcə azalır. Yüksək texnoloji mürəkkəbliyi ilə fərqlənən əmtəələr üzrə dünya ölkələri ilə mübadiləyə girmək də hər iki tərəf üçün xeyirlidir və son nəticədə bu proses dünya iqtisadiyyatının inkişafı üçün zəmin hazırlayır. İxrac firmalara dünya standartları və keyfiyyət sertifikatları ilə tanış olm
ağa, istehsalın genişlənməsi hesabına əlavə mənfəət əldə etməyə, dünya bazarında rəqabət aparmaq qabiliyyətini artırmağa imkan yaradir. Dünya ticarətinin əmtəə strukturu ilə yanaşı ümumi strukturu da öyrənilir. Bu struktura yuxarıda şərh etdiyimiz əsas əmtəə qruplarından başqa beynəlxalq xidmət mübadiləsinin həcmi də daxil edilir. Keçən əsrin ikinci yansindan bu günə qədər beynəlxalq xidmət mübadiləsi çox yüksək sürətlə inkişaf edir. Nəqliyyat, maliyyə-kredit, turist və s. bu kimi ənənəvi xidmətlərlə yanaşı beynəlxalq mübadilədə məlumat- hesablama, lisenziya, kosaltinq, «Nou-hau»,
Cədvəl 137
injinirinq və s. kimi ETT-i ilə bilavasitə əlaqədar olan xidmətlərin xüsusi çəkisi sürətlə artır (1996-cı il bu xüsusi çəki ümümdünya ixracının 20%-ni təşkil edirdi).
Əhəmiyyətli olan məsələlərdən biri də dünya ticarətinin ərazi və regionlar, dövlət və dövlət qrupları üzrə strukturudur. Qısaca olaraq bu "beynəlxalq mübadilənin coğrafı strukturu" adlanır və ərazi və ya istehsal əlamətləri ilə qruplaşdırılan əmtəə axınları ilə xarakterizə olunur. Dünya ticarətinin coğrafı strukturunun öyrənilməsi göstərir ki, inkişaf etmiş ölkələrin payı burada da yüksəkdir. 1990-cı illərin axırında bu ölkələrin ixracı dünya ixracının 75%-ə qədərini təşkil etmişdir. Uzun müddət bu sahədə liderlik ABŞ-ın tərəfındə olub. Lakin dünya ticarətinin irəliyə doğru hərəkəti ABŞ-ın mövqeyinə mənfi təsir göstərmiş və onun dünya ixracındakı 30-33% payının (1950-ci il) 12,0- 12,5 (1999) faizə qədər azalmasına səbəb olmuşdur. Almaniyanın isə, əksinə, dünya ixracındakı payı getdikcə artır. Ümumiyyətlə, Qərbi Avropa ölkələrinin iqtisadi yüksəlişi nəticəsində Qərbi Avropanın dünya ixracında tutduğu yer möhtəşəmləşir. Keçən əsrin son onilliyi bu cəhətdən avropalılar üçün əlamətdar olub və ixracın həcmi ABŞ-ın eyni göstəricisindən 4 dəfə çox olub. Bundan başqa, 1980-ci illərdə beynəlxalq mübadilədə Yaponiyanın rolu kifayət qədər yüksəldi və maşın və avadanlıq üzrə ixracda ilk dəfə dünyada birinci yerə çıxdı. Ölkə qrupları və onların dünya ixracındakı faktiki payı cədvəl 8-də verilmişdir.
Cədvəl 8 Ölkələr qrupları üzrə dünya ixracının strukturu (son 20 ildə) Ölk ə qrupları Texniki pay intervalı (% -lə) S ənayecə inkişaf etmiş ölkələr 70-76 Yüklə 3,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|