AqiL ƏLİyev ariF ŞƏKƏRƏLİyev
Yüklə 3,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2.2.Kapitalın beynəlxalq hərəkətinin amil və şərtləri
- (B.Olin)
- (K.İversen)
Cədvəl 138
İnkişafda olan ölkələrin regionları 20-24 Keçmiş sosialist ölkələri 6-10
Beynəlxalq mübadilənin coğrafi strukturu tez-tez dəyişir.lakin ümumi meyllər, təkrar olunan proseslr mövcuddur. Məsələn, inkişaf etmiş ölkələr çox vaxt bir-birilə ticarət edirlər və inkişafda olan ölkələrin ixracı da əsasən onları özləri üçün nəzərdə tutulur. Keçmiş sosialist ölkələrinin, (MDB ölkələrinin və Rusiyanın) dünya xarici ticarətində rolu azalır. Çinin payı isə artır.Neft ixrac edən ölkələrin də dünya ticarətindəki payı getdikcə azalır. “Yeni sənaye ölkələri”nin rolu isə artmaqdadır. ABŞ yenə də liderliyi ələ almışdır, lakin onunla dabandabana hərəkət edən Sinqapuru, Honkonqu və Yaponiyanı yaddan çıxarmaq olmaz.
Dünya iqtisadiyyatının inkişafı və səmərəliliyinin yüksəldilməsi hər şeydən əvvəl dünya təsərrürat əlaqələrinin durmadan genişlənməsini tələb edir. Məhsuldar qüvvələr inkişaf etdikcə, hökumətlər rəhbərlik etdikləri ölkə əhalisinin qayğısına daha çox qalmağa və özlərinə yaxın bir qrup adamın şəxsi və qərəzli maraqlarını kənara qoyub ümumi milli inkişafa diqqəti artırdıqca, dövlətlərin
iqtisadi və siyasi sərbəstlikləri artdıqca, milli iqtisadiyyatların aciqlıq səviyyəsi yüksəldikcə, beynəlxalq əmək bölgüsü dərinləşdikcə dünya təsərrüfat əlaqələrinin sürətlə inkişafı üçün yaxşı şərait yaranır. Sadaladığımız amil və şərtlər XX əsrdə daha güclü olmuş, əsrin əvvəlindən və xüsusən onun ikinci yarısından bu günə qədər dünya təsərrüfat əlaqələri misli görünməmiş səviyyədə inkişaf etmişdir. Dünyada formalaşmış uzun bir tarixə malik olan təsərrüfat əlaqələri həmişə dəyişikliklərə məruz qalmış, təzələnmiş, mürəkkəbləşmiş və müxtəlifləşmişdir. Müasir dövrdə dünya təsərrüfat əlaqələri müxtəlif istiqamətlərdə və xüsusən kapitalın beynəlxalq hərəkəti və işçi qüvəsinin beynəlxalq miqrasiyası sferalarında diversifıkasiyaya məruz qalır. Bütün bunlar "Beynəlxalq iqtisadi münasibətlər" fənnində öyrənilir. Lakin biz dünya iqtisadiyyatının inkişaf parametrlərini və daxili enerjisini başa düşmək və təcrübədə istifadə etmək üçün onları bu kitabda da qısaca nəzərədən keçirməyi məsləhət bildik.
2.2.Kapitalın beynəlxalq hərəkətinin amil və şərtləri
İstehsahn beynəlmiləlləşməsi və qloballaşması nəticəsində ölkələr arasında əmtəə və xidmətlərin hərəkəti ilə yanaşı kapitalın da hərəkəti baş verir. Kapitalın ölkələrarası hərəkətinin səbəbi, onun iqtisadi əsaslandırılması əmtəə və xidmətlərin hərəkətinin iqtisadi əsaslandınlmasında işlədilən üsul və yanaşmaların vasitəsilə həyata keçirilə bilər. Buna baxmayaraq dünya miqyasında iqtisadçı alimlər kapitalın ölkələrarası hərəkətinin nəzəri əsaslarını işləməkdən çəkinməmişlər və bu məsələni həll etməyə çalışmışlar. Belə alimlərdən biri ingilis alimi Core S.Milldir. 0, ilk dəfə XIX əsrdə kapitalın ölkələr arasında hərəkəti məsələlərini araşdırmağa başladı və D.Rikardonun əmtəələrin hərəkəti üçün irəli sürdüyü "nisbi üstünlük" prinsipini kapitalın hərəkətinə də aid etdi və göstərdi ki, kapital ölkələr arasında ona görə hərəkət etdirilir ki, kapital cəhətdən varlı olan ölkədə kapitalın verə biləcəyi səmərə mənfəət norması getdikcə aşağı düşür. Belə vəziyyətdə kapital sahibi (dövlət və yaxud da sahibkar) öz vəsaitini mənfəət norması çox olan ölkəyə çıxarmağa calışır. Deməli, C.S.Millın nəzəriyyəsinin əsasını mənfəət norması təşkil edir ki, bunun nəticəsində də kapital aşağı mənfəət norması olan ölkədən yüksək mənfəət norması olan ölkəyə hərəkət etdirilməli olur. İstər neoklassik nəzəriyуө deyilən nəızəriyyənm nümayəndələri (C.S.Mill, E.Hekşer, B.Olin, R.Nurkse, K.İversen) və istərsə də neokeysian nəzəriyyə deyilən nəzəriyyənin nümayəndələri (Sam Keyns, R.Xarrod və s.) kapitalın bir ölkədən digər ölkələrə hərəkətinin iqtisadi mexanizmini açmışlar və qiymətli nəticələr çıxarmışlar. Bu nətıcələrə əsasən kapitalın ölkələrarası hərəkəti asağıdakıları tələb edir: - ölkələr arasında "mənfəət norması" fərqi çox olmalıdır ki, xarici investorun özgə ölkədə riskə getməsi mümkün olsun; - kapitalın beynəlxalq hərəkətinə gömrük maneələri təsir göstərir. Əmtəə və xidmətləri istədiyi ölkənin bazarına gömrük maneələrinə görə keçirə bilməyən xarici mal göndərən bunun əvəzində kapitalın miqrasiyasına üstünlük verir və bu yolla ölkənin daxili bazarına nüfuz etmək imkanı əldə edir. Gömrük maneələrindən başqa kapitalın ölkələrarası hərəkətinə firmaların kapital qoyuluşunun coğrafi diversifikasiyalaşmasına maraq göstərmələri, ölkələr arasındakı siyasi anlaşılmamazlıqlar, xarici investorun riskləri və onların dərəcələrı kimi amil və şərtlər də güclü təsir göstərır (B.Olin). - əmtəə ixracı üzrə müvəffəqiyyət qazanan və ixracı artan ölkələrin kapital idxal etmək tələbatı artır və əksinə (R.Nurkse). - müxtəlif növ kapitalların beynəlxalq mobillik dərəcəsi müxtəlif olur və məhz buna görə də eyni ölkə kapitalın həm idxalı və həm də ixrac
ı isə məşğul ola bilər (K.İversen). - əmtəə və xidmətlərin ixracı onların idxalından çox olan ölkələrdə kapitalın ixracı baş verir. Əks halda dövlət bu işə qarışmalıdır (Sanı Keyns). - kapitalı ilə varlı olan ölkədə iqtisadi inkişaf sürəti az olarsa, onda k apitalın xaricə ixrac edilməsi zərurəti meydana çıxır (R.Xarrod). - kapitalın ixracı "kapital artıqlığı" olan ölkələrdə baş verir. Kapital artıqlığı altında elə kapital başa düşülür ki, əgər ölkə bu kapitalı öz ölkəsində sərf etsə idi onda "mənfəət norması" çox aşağı olardı (K.Marks) Yüklə 3,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|