üstünlük təşkil edirlər. Məsələn. "beyin axım" inkişaf ctmiş Avropa
ölkələrindən inkişaf etmiş ABŞ-a bu amillərin təsiri altında hərəkət edir.
İnkişaf etmiş və coğrafi yaxın olan ölkələr arasında gedən işçi
qüvvəsi üzrə mübadilələr mütərəqqilikləri ilə fərqlənirlər. Məsələn
Avropa Birliyi (AB) adlanan birliyin ölkələri arasında baş verən əmək
mübadiləsi buna parlaq misaldır. Bir ölkədən digərinə köçməyi azad
bazar münasibətlərinin obyektiv və ayrılmaz hissəsi hesab edən AB
ölkələri 1989-cu ildə qəbul etdikləri "AİB fəhlələrinin əsas sosial
hüquqları xartiyası"nın birinci bölməsində göstərirlər ki, birlik ölkələri
sakinlərinin AB ölkələrinə sərbəst keçmək və orada normal sosial
təminat almaq hüququ vardır. Bu bir daha AB ölkələrinin sivil ölkələr
olduğunu təsdiq edir və göstərir ki. AB işci qüvvəsinin beynəlxalq
miqrasiyasını nümunəvi idarə edir. AB-nin 2000-ci ildə qəbul etdiyi
yeni inkişaf proqramında bu məsələlər daha da inkişaf etdirilmişidr.
Birliy
in qəbul etdiyı inkisaf proqramında birlik ölkələrinin sürətli
inkişafı və 2005-ci ilə qədər 20 milyon yeni iş yerlərinin yaradılması
nəzərdə tutulıır. ABİ ölkələrində işci qüvvəsinin beynəlxalq
miqrasiyasında baş verən müsbət dəyışikliklər birliyə daxil olan
ölkələrin bərabərliyinin qorunması prinisipinə hamılıqla əməl
olunmasıdır. Beləliklə də AB ölkələrınin qəbul etdiyi sənədlər vahid
iqtisadi zonanın yaradılmasını nəzərdə tutur və dünyada demək olar ki,
ilk dəfə olaraq sosial müdafiə tədbirləri ilə zəngindir və iş qüvvəsinin
ölkələrarası hərəkətini təbii proses kimi istiqamətləndirir. İş qüvvəsinin
bu cür miqrasiyası, əlbəttə ki, dünya iqtisadiyyatına müsbət təsir
göstərir və dünyanın digər regionları və xüsusən Qafqaz üçün yaxşi
nümunədir. Hələlik isə sosial yönümlü siyasət həyata keçirməyən
Rusiyanın və Qafqazda dostluq və əmin-amanlığa mane olan
Ermənistan və İran kimi dövlətlərin təqsiri üzündən bizim regionda bu
cü şərait yaranmamışdır.
İşçi qüvvəsinin beynəlxalq miqrasiyası inkişaf etməkdə olan
ölkələr arasında da baş verir. Məlum olduğu kimi Latin Amerikası,
Cənubı Afrika, Yaxın Şərq və Cənub-Şərqi Asiya ölkələrində 1950-
1970-
ci illər ərzində sənayenin inkişafında müəyyən müsbət nəticələr
əldə edilmişdir. Birinci olaraq işçi qüvvəsini özünə cəlb edən ölkə
Cənubi Afrika idi. ABŞ və Qərbi Avropadan bu ölkələrə yol tapan
beynəlxalq kompaniyalar işçi qüvvəsinə tələbatı artırdı və region işçi
qüvvəsini qəbul edən status aldı. Sonralar inkişaf edən regionlar
arasında Cənubi Amerika ölkələri və xüsusən də Argentina, Venesuela
və Meksika işçi qüvvəsini idxal edən ölkələrə çevrilirdilər. Bura iş
dalınca gələn insanlar kontingenti əsasən çox zəif inkişaf emiş
ölkələrdən olan fəhlələr idi.
Miqrasiya selinin təbii resurslarla zəngin olan regionlara
istiqamətlənməsi halları bu regionun resurslarından kütləvi istifadə
edilməsi vaxtlarında başlanır. Bu səbəblərdən Yaxın Şərq 1970-ci
illərdə fərqləndi. Artıq onilliyin axırıya Səudiyyə Ərəbistanında,
Küveytdə, Omanda, BƏƏ-də 3 milyondan da çox emiqrant çalışırdı. İşçi
qüvvəsinin bu regiona axınının səbəbi neft resurslarından istifadə
edilməsi idi. Xarici fəhlələr bura nəinki yaxın qonşu ərəb ölkələrindən,
hətta Hindistandan, Pakistandan, Cənubi Koreyadan gəlirdi. 1970-ci
illərdən sənaye cəhətdən inkişaf etməyə başlayan Cənubi-Şərqi Asiya
regionu da sonralar xariciləri özünə cəlb edən regiona çevrildi. Əmək
resurslarının beynəlxalq miqrasiyasının bu səbəbdən baş verib
güclənməsində xarici kompaniyaların rolu böyük idi. Əslində bu nəhəng
regionun
sənaye
cəhətdən
inkişaf
etməsində,
istehsalın
beynəlmiləlləşməsində, miqrasiyanın
güclənməsində Amerika,
Yaponiya, Avstraliya, Cənubi Koreya, Tayvan mənşəli TMK-lar fəal
iştirak ctmişlər.
3.2.Beynəlxalq miqrasiyanın strukturu
Əsas məsələlərdən biri əmək resurslarının beynəlxalq
miqrasiyasının strukturudur.Tədqiqatçılar miqrantların yaşına, cinsinə,
peşəsinə, əmək haqqı səviyyəsinə və s. görə strukturunu öyrənirlər.
Ümumiyyətlə götürdükdə, inkişafda olan ölkələrə gedənlər aşağı
ixtisaslı və yaxud da heç bir ixtisası olmayan fəhlələr olurlar və inkişaf
etmiş ölkələr bundan istifadə edib onları nisbətən az maaşlı işlərdə
istifadə edirlər. Lakin xüsusi hallar da olur. Məsələn, ABŞ, AB ölkələri
dünyanın bütün ölkələrindən yüksək biliyə malik mütəxəssisləri öz
ölkələrində qəbul etməyə, onlara yüksək əmək haqqı verməyə həmişə
meyilli olmuşlar. Bu hal iqtisadi ədəbiyyatlarda "Beyin axını" kimi ad
qazanmışdır.
Müasir dövrdə yüksək inkişaf etmiş ölkələrdən zəif inkişaf etmiş
ölkələrə işçi qüvvəsinin miqrasiyası müşahidə olunur. Buradakı
miqrantların tərkibində yüksək ixtisaslı mütəxəssislər üstünlük təşkil
edir. Belə proses həm iqtisadi amillərlə-yüksək əmək haqqı ilə və məişət
amilləri ilə baş verir (bəzi inkişaf etməkdə olan ölkələrdə və xüsusən də
ərəb ölkələrində müəllimlərə, mühəndislərə, layihəçilərə, təimatçılara və
s. bu ki
mi mütəxəssislərə kifayət qədər yüksək əmək haqqı verilir).
3.3.Miqrasiyanın motivləri
Bu gün dünyada nə qədər miqrant var? Bu sualın cavabı
mübahisəlidir. Lakin о da tam aydındır ki, onların sayı 10 milyonlarla
hesablanır və illər ötdükcə artır. Miqrasiyanı doğuran səbəblər də
müxtəlifləşib. Əvvəllər əsas motiv iqtisadi motiv idi. Hazırda ölkəni
tərketmə səbəblərinə siyasi, etnik, mədəni, ailə və diger motivlər də
əlavə olunub. Ona görə də iqtisadi ədəbiyyatlarda tez-tez işlənən "işçi
qüvvəsinin beynəlxalq miqrasiyası" termini prosesin mahiyyətini
düzgün açmır, prosesi daha düzgün ifadə edən “Əhalinin beynəlxalq
miqrasiyasi" terminindən istifadə edilməyə başlanmışdır. Əlbəttə,
burada söhbət sadəcə olaraq sözlərin yerini dəyişməkdən, yeni ifadə
söyləməkdən getmir, dünyada gedən mütərəqqi bir prosesin
başlanğıcmdan gedir: insan azad surətdə özünə məskun seçmək
hiiququnu əldə etməyə başlayır.Onu da qeyd edək ki, bu proses hələlik
Avropa Birliyi məkanında daha yaxşı gedir. Görünür gələcəkdə çoxda
yaxşı təsir bağışlamayan "miqrasiуа" sözü daha məzmunlu səslənəcək
və insanlar bir ölkədən digərinə işsiz, qaçqın, təhqir olunmuş sifətilə
yox, sadəcə olaraq havasını, yaşayış şəraitini yaxşılaşdırmaq, maddi
tələbatlarından çox mənəvi tələbatlarını ödəmək üçün hərəkət edəcəklər.
3.4.Beynəlxalq miqrasiyanın kateqoriyaları
Dostları ilə paylaş: |