Aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ
Yüklə 7,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Beynəlxalq pitomniklərdəki buğda nümunələrinin sünbülləmə müddətlərinə görə qruplaşdırılması, (Abşeron, 2011-2014-cü illər) Cədvəl 1
- I qrup (100-110) gün II qrup (110-120) gün III qrup
69
təyinatlı buğda sortnümunələrəindən istifadə etməklə, hibridləşmə yolu ilə yüksəkməhsuldar və keyfiyyətli dənə malik, ekoloji cəhətdən dayanıqlı yeni sortların yaradılması imkanı yaranır. Tədqiqat işinin əsas məqsədi Beynəlxalq Seleksiya Mərkəzləri CIMMYT və ICARDA-dan introduksiya olunmuş müxtəlif torpaq-iqlim şəraitləri üçün nəzərdə tutulan buğda sortnümunələrinin ilkin ekoloji sınağını kecirməklə onların vacib aqronomik xüsusuiyyətlərinə görə tədqiqi, məhsuldarlıq, keyfiyyət və xəstəlilərə davamlılığa görə donorların müəyyənləşdirilməsi və seleksiyada istifadəsinin tövsiyə edilməsi olmuşdur. Bu məqsədin həyata keçirilməsi üçün aşağıdakı işlər yerinə yetirilmişdir:
2011-2014-cü illər ərzində Beynəlxalq Seleksiya Mərkəzlərindən alınmış 1211 nümunəni özündə birləşdirən pitomniklərin (18-21 st FAWWON IR və 18-21 st
FAWWON SA) Abşeron təcrübə bazasında ilkin ekoloji sınaqları keçirilmiş;
Hər nümunə uzunluğu 2 m və cərgəarası 25 sm olmaqla 1 cərgədə 2 təkrarda əkilmişdir. Nümunələrə bütün inkişaf fazalarında ümumi qəbul edilmiş metodikaya uyğun olaraq aqrotexniki qulluq göstərilmiş; ● İntroduksiya olunmuş nümunələr üzərində dinamik olaraq bütün vegetasiya müddəti ərzində fenoloji müşahidələr aparılmış;
(yanvarın 1-dən sünbülləmə tarixinə qədər olan günlərin sayı) müəyyən edilmiş, yatmaya və xəstəliklərə qarşı davamlılığı öyrənilmişdir. Xəstəliklərdən sarı və qonur pas, unlu şehə görə beynəlxalq standartlara uyğun şkalalar üzrə qiymətləndirmə aparılmış;
Öyrənilən təcrübə materialından respublikanın müxtəlif aqro-ekoloji şəraitli bölgələrinə müvafiq yeni sortların yaradılması üçün hibridləşmədə istifadəsi tövsiyə olunan sortnümunələr seçilmişdir. Tarla təcrübələri Əkinçilik Elmi Tədqiqat İnstitutunun Abşeron yarımadasında yerləşən təcrübə sahəsində 2011-2014-cü illərdə qoyulmuşdur. Bu illər ərzində IWWIP (İnternational Winter Wheat İmprovement Proqram) xətti ilə Əkinçilik Elmi-Tədqiqat İnstitutuna Fakultativ və payızlıq buğdanın müşahidə pitomnikləri (FAWWON) daxil olmuşdur. Bu pitomniklərTürkiyə, CIMMYT və ICARDA-nın birgə proqramı ilə hazırlanmış və 66 ölkəni əhatə edir. FAWWON SA pitomnikində topıanmış nümunələr quraq ərazilər, FAWWON IR pitomnikindəki nümunələr nümunələr isə suvarılan bölgələr üçün nəzərdə tutulmuşdur. 2011-2014-cü tədqiqat illərində daxil olmuş 8 pitomnikdə (FAWWON IRvə FAWWON SA) 1211sortnümunə öyrənilmişdir.
Abşeron yarımadası Xəzər dənizinin qərb sahilində 40-cı paralelə yaxın yerləşir. Ərazinin yayı isti və quraq, qışı isə mülayim olaraq, arabir soyuq küləklidir.Bu ərazidə havanın orta illik temperaturu 10 0 C, yanvar ayının orta temperaturu 1 - 5 0 C və iyun ayının orta temperaturu 21-27 0 C arasında olur. Bölgə üçün xaralterik olan küləyin orta illik sürəti 4-8 m/san-dir. Əsaən şümal küləkləri torpağı qurudur, buda bitkilərin suya olan tələbatını artırır. Abşeron yarımadasında orta illik yağıntı 311 mm olub, qeyri-bərabər paylanmışdır. Belə ki, yarımadanın
70
şimal hissəsinə daha çox yağıntı düşür. Yağıtının əsas hissəsi qış aylarına (60-70%), 10%-i isə yaz aylarına təsadüf edir [1; 2; 3].
Abşeron yarımadasında torpaq bircinsli deyildir, əsasən boz-qonurdur,torpaq mühiti qələvidir və qida elementləri ilə zəif təmin olunmuşdur. Bu tip torpaqlarda buğda bitkisinin qida elemntlərinə tələbatı yüksəkdir. Abşeron yarımadasında çoxillik meteoroloji göstəricilərin təhlili göstərmişdir ki, bu bölgədə quraqlıq buğdanın dənin formalaşması və yetişmə dövrlərinə təsadüf edir ki, bu da son nəticədə məhsulun formalaşmasına öz mənfi təsirini göstərir. Tarla şəraitində fenoloji müşahidələr çıxışdan başlayaraq tam yetişmə fazasına qədər Kupermana görə [4], xəstəliklərlə sirayətlənmə beynalxalq seleksiya mərkəzlərinin metodikaları əsasında [5; 6] aparılmışdır. Tarla təcrübələri ICARDA beynəlxalq təşkilatının tövsiyələrində nəzərdə tutulan sxem əsasında qoyulmuş, Abşeronda vegetasiya müddəti ərzində 2 dəfə suvarma aparılmışdır. Aparılmış tədqiqatlara əsasən müəyyən edilmişdir, ki əkilmiş nümunələr həyat tərzlərinə görə əsasən payızlıq olmuşlar. 1-ci cədvəldə Beynəlxalq pitomniklərdəki buğda nümunələri sünbülləmə müddətlərinə görə qruplaşdırılmışdır.
2011
17 th FAWWON IR 140 - - 140 - 17 th FAWWON SA 75 -
75 - 2012 18 th FAWWON IR 234 12
203 9 - 18 th FAWWON SA 108 - 2 90 16
2013 19 th FAWWON IR 165
13 114
38 - 19 th FAWWON SA 111 7
27 - 2014 20 th FAWWON IR 170 3 90 70 7 20 th FAWWON SA 108 5
62 3
Göründüyü kimi, bütün nümunələr sünbülləmə müddətlərinə (yanvarın 1-dən sünbülləmə tarixinə qədər olan günlərin sayı) görə 4 qrupa bölünmüşdür. 1-ci qrupda sünbülləmə müddəti 110 günə qədər olmaqla nümunələrin sünbülləməsi aprel ayının 2-ci ongünlüyünə, 2-ci qrupda sünbülləmə müddəti 110-120 gün olmaqla aprel ayının 3-cü ongünlüyünə, 3-cü qrupda sünbülləmə müddəti 120-130 gün olmaqla may ayını 1-ci ongünlüyünə, 4-cü qrupda isə sünbülləmə müddəti 130-gündən artıq olamaqla may ayının 2-ci ongünlüyünə təsadüf etmişdir. Çoxillik fenoloji müşahidələr göstərmişdir ki, aprel ayının sonu və may ayının əvvəli buğda nümunələri üçün optimal sünbülləmə müddəti hesab edilə bilər,2011- 2014-cü vegetasiya illərində FAWWON IR və FAWWON SA pitomniklərində toplanmışpayızlıq yumşaq buğdaların küfləvi sünbülləməsidə bu dövrə təsadüf Yüklə 7,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|