Aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ

 

268 

 

генотипов  мягкой  пшеницы.  В  результате  фитопатологического  и 

молекулярного  анализа  нами  была  создана  признаковая  коллекция  по 

устойчивости к бурой ржавчине. Выделенные 25 сортообразцы рекомендованы 

для  использования  в  качестве  исходного  селекционного  материала  при 

создании новых устойчивых сортов. 

 

 

EVALUATION OF RESISTANCE TO BROWN RUST OF WHEAT (T. 

DURUM DESF., T. AESTIVUM L.) GENOTYPES IN ARTIFICIAL 

BACKGROUND AND SCREENING FOR RESISTANCE GENES 

 

M.A.Abbasov

1,2

 

1

Genetic Resources Institute of ANAS 

2

Baku State University 

 

Resistance  to  brown  rust  of  121  National  genebank  accessions  and  36 varieites 

of  durum  and  bread  wheat  belonged  to  different  botanical  varieites  was  evaluated 

under  greenhouse  conditions  and  screened  for  16  resistance  genes  (Lr19,  Lr21, 

Lr24/Sr24,  Lr34/Yr18,  Lr37/Sr38/Yr17,  Lr39,  Lr46/Yr29,  Lr50,  T1RS·1BL 

(Lr26/Sr31/Yr9)).  Four  races  (BBBDB,  PRTUS25,  PRTUS45  and  PRTUS60)  of 

fungus  (Puccinia  triticina)  causing  brown  rust  were  used  to  assess  the  disease 

resistance.  As  a  result  of  analysis  relation  between  resistance  to  brown  rust  and 

botanical  varieital  traits,  specially  spike  colour  in  durum  wheat  genotypes  was 

observed. It was determined that brown rust resistance of accessions with white spike 

was higher than samples with red spike. Durum wheat accessions was determined to 

be more resistant to brown rust in compare with bread wheats. For the first time Lr34 

gene  was  revealed  in  12  bread  wheat  accessions,  while  T1RS·1BL  rye  translocation 

was  detrmined  in  9  bread  wheat  genotypes.  According  to  the  results  of 

phytopathological  and  molecular  analyzes  trait  collection  comprised  from  25 

accessions  was  created,  that  can  be  recommended  to  use  as  an  initial  material  in 

breeding for creation of new varieties. 

 

 

UOT 

AZƏRBAYCANIN MÜXTƏLİF AGROEKOLOJİ BÖLGƏLƏRİNDƏ SARI 

PASA DAVAMLI EFFEKTİV GENLƏRİN ÖYRƏNİLMƏSİ 

1

K.K.ASLANOVA,

1

E.B.ƏLİYEV,

2

İ.H.CƏFƏROV,

1

İ.R.İBRAHİMOV,

1-

3

S.M.MƏMMƏDOVA, 

1

C.M.TALAI 

1

ƏkinçilikElmi Tədqiqat Institutu, Az.1098 Bakı, Azərbaycan 

Pirşağı qəs. 2№-li Sovxoz 

2

Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti, Gəncə şəhəri, Atatürk prospekti 262 

e-mail:[e-mail]

 

Azərbaycanda  sarı  pas  xəstəliyinin  güclü  epifitotiya  şəklində  yayılması,  ölkədə 

becərilən bir çox buğda sortlarının əkin sahəsinin kəskin məhdudlaşdırılmasına, bəzi 

---

 

269 

 

hallarda  bu  sortların  tamamilə  sıradan  çıxmasına  səbəb  olmuşdur.  Sortların  sarı 

pasla  sirayətlənməsi  nəticəsində  xəstəliyin  səviyyəsindən,bitkilərin  inkişaf  fazasıvə 

iqlim şəraitindən asılı olaraq 20-30% məhsul itkisinə səbəb olur. 

 

Açar sözlər: sarı pas, gen, buğda, sirayətlənmə 

Ключевые слова: желтая ржавчина, ген, пшеница, заражение 

Key words: yellow rust, gen, wheat, infection 

 

Buğda Azərbaycanda əhalinin ərzaq təhlükəsizliyinin təminatı baxımından əsas 

strateji bitki hesab olunur. Hər il ölkədə 650 min hektardan artıq sahədə buğda əkilir. 

Pas xəstəlikləri ölkədə bitkilərin məhsuldarlığını məhdudlaşdıran  başlıca biotik stress 

amillərdən hesab olunur. Bu xəstəlik bəzi illərdə epidemiya şəklində yayılaraq kəskin 

məhsul itkisinə səbəb olur (25-35%). 

İlk dəfə  olaraq  sarı pas xəstəliyi 1777- ci ildə  Gadd və Bjerkander tərəfindən 

kəşf  edilmiş,  1794-cü  ildə  isə  İsveçrədə  çovdar  bitkisində  bu  xəstəliyin  epidemiya 

formasında  yayılması  qeydə  alınmış,  1827-ciildə  Schmit  onu  yaradan  patogeniU. 

Glumarum adlandırmış, Westendorp 1854-cü ildə çovdar bitkisində müşahidə  etdiyi 

xəstəliyi  P.  Sfriaeformis,  Eriksson  və  Henning  [1]  köbələklər  üçün  tərtib  edilən 

təsnifatda  sarı pas xəstəliyini P. glumarum, (Hylander et al. 1953) [2], Cummins və 

Stevenson   [3] isə  bu  xəstəliyə, köbələklərin təsnifatında P. striiformis. West. adını 

vermişlər ki, hal-hazıra qədər həmən xəstəlik məhz bu adla tanınır. 

Pas xəstəliklərinin əsasən üç forması mövcuddur: sarı (P. striiformis), qonur (P. 

triticina)  və  gövdə  pası  (P.graminis)  Azərbaycanda  isə  əsasən  məhsuldarlığa  ciddi 

ziyan vuran sarı pas xəstəliyidir.  

Xəstəlik  əsasən  yarpaqları  sirayətləndirir,  lakin  xəstəliyin  intensivliyi  yüksək 

olduqda  xəstəlik    gövdədə,  sünbüldə  və  hətta  dənlərdə  belə  müşahidə  olunur. 

Bitkilərin  xəstəliklə  sirayətlənməsinin  xarakterik  xüsusiyyətlərindən  biri  göbələyin 

uredo sporlarının  yarpaq boyu  xətvari, pas  rəngli zolaqlar əmələ gətirməsidir. 

Erkən  yazda  temperatur  10-15

0

C  və  nisbi  rütubət  75-80%-dən  yuxarı 

olduqdaxəstəliklə    yarpaqların    sirayətlənməsi  müşahidə  olunur.  Bitkilərin 

çiçəklənmə  və  dənin  süd  yetişməsi  fazasında  əksər  yarpaqlar  xəstəlik  nəticəsində 

saralaraq, quruyur. Sarı pas xəstəlikləri ilə güclü sirayətlənmiş taxıl  əkinləri tezliklə 

sarı rəngə boyanır (Şəkil 1.). 

 

 

Şəkil 1. Sarı pas xəstəliyi P. Striiformis 

 

---