Aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ

 

154 

 

göstəricisi  isə  312,3  q/m

2 

olmuşdur.  Nümunələrin  yarısından  çoxunda  (36  ümunə  - 

51.4%)  məhsuldarlıq  orta  göstəricidən  yüksək  olmuşdur.  Nümunələrin  14,3%-də 

məhsuldarlıq  400-472  q/m

2 

arasında  dəyişmişdir.  Standart  Qobustan  yumşaq  buğda 

sortunun məhsuldarlığı 216 q/m

2 

olmuşdur (Cədvəl 3).  

Tərtər  BTS-in  müxtəlif  pitomniklərindən  toplanılnış  kompaktoidlərin  2011-

2015-ci  illərdə  Qobustan  BTS-də  tədqiqi  formaəmələgəlmə  proseslərinin 

zəifləmədiyini  bir  daha təsdiq  edir.  Valideyin  cütlərinin  ekocoğrafi  müxtəlifliyi  yeni 

formaların rastgəlmə tezliyinin yüksəlməsinə səbəb olmuşdur. 

Fərdi seçmə aparılması nəticəsində qısa müddətdə kompakt buğdaların müxtəlif 

təsnifat  qruplarının  (T.cоmpactum  Hоst.  subconvar.rigidicompactum;  subconvar. 

roshanum;  convar.compactum)  20  növmüxtəlifliyinə  aid  70  nümunə  toplanılaraq 

tədqiq edilmiş, toxumları artılaraq Milli Genbanka təhvil verilmişdir. 

T.compactum buğda növünün yayılma arealı (Azərbaycan, Türkiyə, Əfqanıstan, 

Çin, Monqolustan, Suriya, İraq, Cənubi Afrika və s.) və çoxillik müşahidələr göstərir 

ki,  kompakt  buğda,  quraqlığa  dayanıklılığı  ilə  yanaşı,  həmçinin  qışa-,  soyuğa 

davamlılığı ilə də seçilir. Keçmişdə və dövrümüzdə kəskin kontinentallığı ilə seçilən 

Naxçıvan  MR-in  müxtəlif  ərazilərindən  çoxlu  sayda  və  müxtəlif  növmüxtəlifliyinə 

aid T.compactum genotiplərinin tapılması, onların rastgəlmə  tezliyinin  yüksəkliyi bu 

növün abiotik stress faftorlarına dayanıklılığını bir daha təsdiq edir.  

T.compactum  növünə  aid  nümunələrin  çatışmayan  əlamətləri  dənin  keyfiyyət 

göstəricilərinin  aşağı  olması  və  göbələk  xəstəliklərinə  güclü  siyarətlənməsidir. 

Yuksək hava hərarəti ilə müşayət olunan torpaq quraqlığı şəraitinə adaptasiya olnmuş 

bitki  növlərində  biotik  faktorlara,  o  cümlədən  xəstəliklərə  davamlılıq  formalaşmır. 

Burada  xəstəlik  törədicilərinin  inkişafı  üçün  optimal  şərait  olmadığından  –  sahib-

parazit  münasibətləri  formalaşmadığından  davamlı  genotiplər  əmələ  gəlmir.  Digər 

tərəfdən, təbiətdə geniş müşahidə olunan kompensasiya qanununa əsasən qazanılmış 

yeni əlamət digər əlamətin zəifləməsi, yaxud itməsi ilə nəticələnir. 

 

 

ƏDƏBİYYAT 

 

1.

 

Musayеv Ə.C., Hüsеynоv H.S., Məmmədоv Z.A. Dənli taхıl bitkilərinin sеlеksiyası 

sahəsində  tədqiqat  işlərinə  dair  tarla  təcrübələrinin  mеtоdikası.  Bakı:  Müəllim, 

2008, 88 s.  

2.

 

Rüstəmov  X.N.  Naxçıvan  MR-in  yeni  kompakt  buğdaları  (T.compactum  Host.).  / 

ADAU-nun  85  illik  yubileyinə  həsr  edilmiş  “Müasir  aqrar  elm:  qloballaşma 

şəraitində  əsrin  aktual  problemləri  və  inkişaf  perspektivləri”  mövzusunda 

Beynəlxalq  elmi-praktik  konfransın  materialları,  Gəncə,  2014,  Bakı:  MBM,  2014, 

c.131-133 

3.

 

Rüstəmov  X.N.  Naxçıvan  MR-dən  toplanılmış  yeni  kompakt  buğdaların 

(T.compactum  Host.)  aqrobioloji  xüsusiyyətləri  //  АМЕА-nın  Xəbərləri  (biologiya 

və tibb elmləri), 2015, cild 70, № 1, səh. 101-105 

4.

 

Buğday raporu. Ulusal hububat konsei, Yaşar Serpi, Ali Topal, və b., Mayis, 2011 

69 s. 

---

 

155 

 

5.

 

Дорофеев  В.Ф.,  Филатенко  А.А.,  Мигушова  Э.Ф.  Определитель  пшениц. 

(Методические указания). / Под редакцией Дорофеев. В.Ф. Л: ВИР, 1980, 105 

с. 

6.

 

Культурная  флора  СССР.  Под  общим  руководством  В.Ф.  Дорофеева.  Т.  1. 

Пшеница / Дорофеев. В.Ф., Филатенко А.А., Мигушова Э.Ф. и др. Л.: Колос, 

1979, 346 с. 

7.

 

Дувеиллер Е., Сингх П.К., Мецциалама М., Сингх Р.П., Дабабат А. Болезни и 

вредители  пшеницы.  Руководство  для  полевого  определения  (2-ое  издание). 

Перевод с английского под общей редакцией Х. Муминджанова (ФАО СЕК), 

Анкара, 2014, 156 с. 

8.

 

Мережко  А.Ф.,  Удачин  Р.А.,  Зуев  В.Е.,  Филатенко  А.А.  и  др.  Пополнение, 

сохранение в живом виде и изучение мировой коллекции пшеницы, эгилопса, 

и тритикале (Методические  указания). / Под редакцией А.Ф. Мережко, СПб: 

ВИР, 1999, 82 с. 

9.

 

Рустамов  Х.Н.  Новые  образцы  Triticum  compactum  Host.  из  Нахчыванской 

Автономной  Республики  //  Вавиловский  журнал  генетики  и  селекции,  2014, 

Том 18, № 3, c. 511-516  

10.

 

Филатенко  А.А.,  Шитова  И.П.  Широкий  унифицированный  классификатор 

СЭВ рода TriticumL. Л: ВИР, 1989, 44 с. 

11.

 

www.gidacilar.net/...ve.../bugday-617.html

 

12.

 

www.tavasziraatodasi.org.tr/urunler.html

 

 

АГРОБИОЛОГИЧЕСКИЕ ПОКАЗАТЕЛИ НОВЫХ ОБРАЗЦОВ 

ГИБРИДНОГО ПРОИСХОЖДЕНИЯ ПШЕНИЦЫ КОМПАКТУМ 

(T.compactum Host.) 

 

Х.Н.Рустамов 

Институт генетических ресурсов НАНА;Азербайджанский НИИ Земледелия  

 

В  статье  освящены  результаты  изучения  новых  образцов  T.compactum 

Host.,  отобранных  из  селекционного  материала  –  индуцированных  гибридов  в 

Тертерской ЗОС Аз. НИИЗ. Из восьми основателей – компактоидных гибридов 

были 

отобраны 

70 

образцовT.compactum, 

входящих 

в 

различные 

таксономические  группы  (subconvar.  rigidicompactum;  subconvar.  roshanum; 

convar.  compactum).  Выявлены  20  разновидностей  пшеницы  компактум,  в  том 

числе  новые  –  не  указанные  в  определителях  пшениц.  Установлено,  что 

найденные генотипы резко отличаються по форме и окраске колоса и зерна, по 

образу жизни, срокам колошения, по высоте растений, устойчивости к желтой 

ржавчине  и  по  урожайности.  Новые  образцы  T.compactum  после  изучения  и 

размножения семян были переданы в Национальный генбанк.  

 

 

 

---