Aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ
Yüklə 7,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- THE AGROBIOLOGICAL INDICATORS OF NEW SAMPLES OF HYBRID ORIGIN OF CLUB WHEATS ( T.compactum Host.) Kh.N.Rustamov
156
THE AGROBIOLOGICAL INDICATORS OF NEW SAMPLES OF HYBRID ORIGIN OF CLUB WHEATS (T.compactum Host.) Kh.N.Rustamov Genetic Resources Institute of ANAS; Azerbaijan Research Institute of Crop Husbandry
The article highlights the results to the study of new samples T.compactum Host., selected from breeding material – induced hybrids in Terter ZES Research Institute of Crop Husbandry. Of the eight founders – compact hybrids were selected 70 samples T.compactum, included in the different taxonomic groups (subconvar.
of club wheats, as well as new (var. nova) – not specified in the wheat classifiers. It was found, that the obtained genotypes differ sharply in form and color of the ear, on the way of life, time of earing, plant height, resistance to yellow rust and crop yields. New samples T.compactum after studying and reproduction seeds were transferred to the National gene bank. UOT 635.652/.654 ƏRZAQ PAXLALILARININ SELEKSİYASININ PRİORİTET İSTİQAMƏTLƏRİ A.İ.ƏSƏDOVA, E.B.RƏFİYEV AMEA Genetik Ehtiyatlar İnstitutu, AZ1106, Azadlıq pr., 155, Bakı, Azərbaycan almas58@box.az
üzrə yeni nəsil sortların yaradılmasından bəhs olunur. Açar sözlər: lobya, seleksiya, ilkin material, sort Ключевые слова: фасоль, селекция, исходный материал, сорт Keywords: haricot bean, selection, initial material, variety
Ərzaq paxlası insan qidasının qiymətli komponentlərindəndir. Bunlar yüksək zülallı dietik ərzaq, karbohidrat, mineral duzlar (kalium, kalsium, maqnezium) və vitaminlərlə zəngindir. Ərzaq paxlalılarının bioloji qiymətliliyi zülalın tərkibindəki amin turşularının qida baxımından ideal olmasıdır. Digər tərəfdən bu paxlalılar atmosfer azotunu fiksasiya etməklə torpağın texnogen yükünü azaldır. İndi dünya bazarlarında ərzaq paxlalılarının tərəvəz sortlarına üstünlük verilir. Dənli paxlalıların 22 növünün ən çox 4 növündən; əkin göy noxudu, adi lobya, paxla və vignadan tərəvəz məqsədi ilə istifadə olunur. Hazırda soya və noxudun tərəvəz məqsədi ilə istifadə olunması imkanları araşdırılır. Tərəvəz paxlalılarının universal xüsusiyyətlərini təyin etmək çətindir. Vigna, lobya və əkin göy noxudunun şəkərli
157
sortlarının mühüm xüsusiyyətləri paxlalarında perqament qatının olmaması və bunun nəticəsində yetişmə fazasında paxlalarının zərif olmasıdır. Əsasən, bu cür paxlalarda tikiş saplarının yumşaq olması böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bu xarakterlərinə görə vigna, adi lobya, hətta şəkərli əkin göy noxudunun yaşıl paxlaları texniki yetişmə fazasında istifadə olunur. Digər tərəfdən bu xüsusiyyətlər tərəvəz paxlaları üçün heç də qəbul edilmiş əsas göstərici deyil. Dənlərinin iri olması da mühüm amillərdəndir. Bu paxlaların yeganə bir universal xüsusiyyəti onların konserv istehsalı üçün yararlı olması hesab edilir. Lakin buna baxmayaraq eyni zamanda hər bir növ özünəməxsus bioloji, morfoloji, anatomik və biokimyəvi xüsusiyyətlərə malikdir. Paxlalı bitkilərin genetik müxtəlifliyi ərzaq təhlükəsizliyinin təmin olunmasında və kənd təsərrüfatının davamlı inkişafında mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Onların genotiplərinin kompleks morfofizoloji əlamətlərə, məhsuldarlığa, dənin keyfiyyətinə və aqroekoloji şəraitə uyğunlaşmasına görə seçılməsi və yeni sortların yaradılması problem olaraq qalır. Hazırki minillikdə biz iqlimin qlobal və lokal dəyişkənliyinin və istiləşmənin şahidi oluruq. Böyük ərazilər, dövrü dəyişgənliyin nəticəsində quraqlaşır. Bu səbəbdən də əkinçiliyin qarşısında quraqlığa davamlı bitkilərin becərilmə areallarının genişləndirilməsi kimi bir vəzifə durur. Bu bitkilərə ərzaq paxlalılardan noxudu və lərgəni göstərmək olar. Ərzaq paxlalılarına olan tələbatın hələ də ölkədaxili istehsalın hesabına ödənilməməsi halında bu bitkilərin becərilmə areallarının genişləndirilməsi tələb olunur. Hazırda respublikada məhsuldarlığın artırılması və ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsinin real əsası torpaq-iqlim şəraitinə uyğun yeni sortların yaradılmasıdır. Bunun həlli isə ərzaq paxlalılarının kompleks əlamətlərlə səciyyələnən yüksək, davamlı, məhsuldar və keyfiyyətli sortlarının yaradılmasının elmi əsaslarla işlənib hazırlanmasıdır. Bunlar öz genetik potensialarını respublikanın mürəkkəb torpaq-iqlim şəraitində səmərəli realizə etmək qabiliyyətinə malik olmalıdır. Bitkilərin morfofizoloji və təsərrüfat qiymətli əlamətləri, kəmiyyət və keyfiyyət göstəriciləri arasındakı korrelyasiya əlaqələrini müəyyən etməklə oların yaxşılaşdırılması imkanlarının öyrənilməsi mühüm şərtlərdəndir. Məhsuldarlıq elementlərinin formalaşması və onların bir-birini tamamlaması ilə bu bitki nümunələrinin işlənib hazırlanmış optimal morfotipləri əsasında yaradılmış sortlar, ekoloji şəraitə uyğunlaşmaqla məhsuldarlığın maksimum reallaşmasına da şərait yaradır. Lobya bitkisi timsalında yüksək məhsuldar sortun morfotip modelinin işlənib hazırlanması və onlardan seleksiyada istifadə etməklə yeni sortların yaradılmasını müəyyən edərək ərzaq paxlalılarının prioritet istiqamətləri öyrənilmişdir. Lobya dünyanın böyük hissəsində əsas tərəvəz bitkisidir. Dünya əkinçiliyində lobya ərzaq paxlalıları içərisində dominant yerlərdən birini tutur və daha çox polimorfizm əlamətləri ilə seçilir. Əsasən də ən çox müxtəliflik lobya toxumunun rəng, forma və ölçüsündədir. Becərilməsi baxımdan Asiya ölkələri aparıcıdır. Çin, İndoneziya və Türkiyə öndə durur. Asiya dünya əkin sahəsinin 72,7%-ni təşkil edir. FAO-nun məlumatına görə 2010-cu ildə lobyanın əkin sahəsi dünyada 1 mln. 495 min hektar olmuşdur. Bu göstərici ildən-ilə artır. Lobya tərəvəz və dən almaq məqsədi ilə becərir. İstər tərəvəz, istərsə də dən lobyalarının özünə məxsus sortları mövcuddur. Lobyanın tərəvəz sortlarından ən yaxşısı şəkərli və yarımşəkərli sortlar hesab olunur.
Yüklə 7,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|