Aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ
Yüklə 7,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 1. Müxtəlif assosiasiyalarda xarakter növlərin yayılması (fidellik) Assosiasiyalar Növlər
- ƏDƏBİYYAT
180
Cədvəl 1. Müxtəlif assosiasiyalarda xarakter növlərin yayılması (fidellik)
Növlər A (Otluq Assosiasiya- ları) B (Querce tum macran thera) C (Carpin etum betulus) D (Juniper etum foetidis sima) E (Paliur etum spina- christii) 1 (Taxus baccata L. )
2 (Cornus mass L.)
…………… ********** …………… 3 (Acer campestre L.)
.................... ********** 4 (Celtis caucasica Willd.)
********** **********
5 (Jasminum fruticans)
********** ********** 6 (Veronica ceratocarpa) ********** **********
********** ********** ********** 8 (Stachys byzantina C. Koch.)
********** ********** ********** **********
1.Elə xarakterik növlərdir ki, yalnız bir assosiasiyada rast gəlinir (C assosiasiyası). 2. Elə xarakterik növlərdir ki, C assosiasiyasının qonşu assosiasiyalarında da (B və D) görünür. 3. Elə xarakterik növlərdir ki, A assosiasiyasında görünür. 4. C və B assosiasiyalarını A və D assosiasiyalarından ayıran növ. 5,6. E və D, həmçinin A və B assosiasiyalarını qonşu assosiasiyalardan ayıran növlər. 7. B, C və D assosiasiyaları təşkil edən növ. 8. Müxtəlif məskən şəraitinə fərq qoymayan növ. Aparılan statistik analizlərin nəticələrinin əsasında aşağıdakı 6 assosiasiya təyin olundu. Sütənçay vadisində nisbi bitki layihəsi və nisbi sıxlıq əsasında dominant növləri təyin olundu və ona görə 6 formasiya seçildi. Vadinin bitkiliyinin təsnifatı aparıldı (Şəkil 1.).
181
Şək 1. Sütənçay vadisinin bitkiliyinin təsnifatı
Tədqiqat ərazisi Witakerin metodunun əsasında Meşə və Çəmən bitkiliyindən təşkil olunmuşdur. Bu ərazi ağaclıq, kolluq, kolcuqluq və otluq tiplərinə malikdir. Meşə bitkiliyi enliyarpaq və iynəyarpaq meşələrdən təşkil olunmuşdur. Çəmən bitkiliyidə bozqır və subalp çəmənliklərinə malikdir. Meşə bitkiliyi ağaclıq və kolluq tiplərindən təşkil olunmuşdur. Çəmən bitkiliyidə kolcuqluq və otluq tiplərinə malikdir. Tədqiqat ərazisində ağaclıq ən böyük tipdir və bu tip, Carpinetea, Quercetea və Juniperetea formasiyalarından təşkil olunmuşdur. Ağaclıq (meşə) tipində zahiri görünüş cəhətdən fanerofitlər üstünlük təşkil edir. Ərazinin ikinci böyük tipi kolluq tipidir ki Paliuretea formasiyasına malikdir. Kollar ərazinin aşağı sərhədlərində, meşə kənarlarında və meşə tərkibində geniş yayılmışdır. Onlar meşələrdə meşəaltı təbəqəsini əmələ gətirir. Otluq və kolcuqluq tipləri, müvafiq olaraq, Festucetea və Thymetea formasiyalarından təşkil olunmuşdur. Məntəqədə çox məhdudiyyət və problem yaradan amillərin olmamasına görə biomüxtəliflik çoxdur və bu əsasda növlərin arasında olan rəqabətin miqdarı onların fərdləri arasındakı rəqabətə nisbətən çoxdur. Bu rəqabət əməldə növlərin ekoloji meydanını göstərir.
182
Bu tədqiqatlar əsasında yüksəklik, yamacın cəhəti və yamacın meyllik faizi ərazinin nisbətən məhdudiyyət yaradan amillərindən hesab olunur, belə ki, o, bitkilərin yayılmasında mühüm rol oynayır. O cümlədən, Paliuretum spina – christii assosiasiyası 630-920 m yüksəklikdə və Juniperetum foetidissima assosiasiyası 800- 1250 m yüksəklikdə müşahidə olunmuşdur. Ona görə bu iki assosiasiyanın xarakter növləri özünəməxsus yüksəklikdə bitir ki, ondan istər aşağıda, istərsə də yuxarıda bu növlər itəcəkdir, yəni yüksəklik bəzi növlərə məhdudiyyət yaradır. Növlərin bir miqdarına çətinlik yaradan digər bir amil də yamacın cəhətidir. Bu barədə yalnız şimal yamaclarında müşahidə edilən Taxus baccata növunə işarə etmək olar ki, orada rütubətlilik əmsalı vahiddən böyükdür. Digər mənada bu yerlərin torpağının rəngi qəhvəyidir və onlarda temperatur az, rütubət və üzvi maddənin miqdarı çoxdur. Palıd və ya Quercetum macranthera assosiasiyanın xarakterik növləri əsasən cənub və cənub-şərq yamaclarında rast gəlinir. Bu assosiasiyanın bəzi hallarda şərq və şimal-qərb yamaclarında da müşahidə olunması mümkündür. Vələs və ya Carpinetum betulus assosiasiyası və onun xarakterik növlərinin əksəriyyəti şimal və şimal-qərb yamaclarında yayılmışdır. Vələs növü həmin yamaclarda sıx toplumlar təşkil edir, yəni bu assosiasiya temperatur və işıq rejimi münasib olan rütubətli yerlərdə müşahidə olunur. Bu tədqiqatlar əsasında vələs növü müvafiq yamaclarda təmiz formasiya şəklində rast gəlinir. Vələs formasiyasının bu yamaclarda layihə örtüyü 90%-dən çoxdur ki, bu da gözəyarı təyin edilmişdir. Yamacın meyllik dərəcəsi bitkilərin yayılmasında məhdudiyyət yarada bilən ekoloji amillərdəndir. Yuxarıda qeyd etmişdik ki, meyllik dərəcəsi 65-85%-ə bərabər olan yamaclarda göyrüş (Fraxinus excelsior) növü daha çox rast gəlinir. Hər hansı bir növün meydana çıxması, yayılması və itməsində yamacın rolu böyükdür. Tədqiqat ərazisində aşağıdan yuxarıya yüksəkliyin artması ilə rütubət və ali maddənin miqdarı çoxalır və nəhayətdə məskən şəraiti yaxşılaşır. Ekoloji amillər bəzən bir-biri ilə mövqelərini dəyişir. Məsələn, Fraxinus excelsior şimal istiqamətlərində, sərt yamaclarda (>70%) daha çox müşahidə olunur.
1.
Haciyev V.C. Azərbaycanın yüksək dağlıq bitkiliyinin ekosistemi. Baki: Təhsil Eim, 2004, 130s. 2.
müasir еkоlоji vəziyyəti: Biоl. еlm. nam. … dis. avtоrеf. Bakı, 2009, 20 s. 3.
Qurbanov E.M. Ali bitkilərin sistematikası. Bakı, 2009, 420 s. 4.
Səfərоv A.R. Kürəkçay hövzəsinin flоra və bitkiliyi, оnun təsərrüfat əhəmiyyəti: Biоl. еlm. nam. … dis. avtоrеf. Bakı, 2003, 24 s. 5.
Азии. Л.: Наука, 1973, 355 с. 6.
Молдояров А.М. Растительность бассейна реки Калба и её хозяйственное значение. Фрунзе: АН Киргизской ССР, 1964, 205 с. Yüklə 7,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|