Polonya
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı
130
131
Cumhurbaşkanı, bakanlar kurulunun istifasını kabul eder ve Sejm
tarafından seçilen yeni bir başbakan ve onun önerisiyle bakanlar
kurulunun diğer üyelerini atar ve görev yeminlerini (Any. m. 151’de
belirtilen ant) kabul eder. Benzer bir önerge, en az 115 milletvekili
tarafından verilmedikçe üç aydan daha önce sunulamamaktadır.
Başbakan’a kendi inisiyatifi doğrultusunda Sejm’den güvenoyu
isteme yetkisi verilmesi, hükümetin kabul ettirmek istediği, fakat Sejm’in
benimsemediği düzenlemeler üzerine parlamentoya karşı pozisyonunu
güçlendirmesi olarak değerlendirilebilir.
70
Güvensizlik oyu başbakan hakkında verildiği gibi tek tek bakanlar için
de verilebilmektedir (Any. m. 159). Bu doğrultuda bir güvensizlik oyu
önergesi en az 69 milletvekili ile verilebilir. İlgili bakanın düşürülebilme-
si için yine üye tamsayısının salt çoğunluğu, yani 231 oy gereklidir. Hü-
kümetteki her bakanın parlamento tarafından 231 oyla düşürülebilmesi
yolu geçmiş yıllarda muhalefet tarafından defalarca denenmiş ve bu du-
rum siyasi atmosferin gerilmesine neden olmuştur. Fakat şimdiye kadar
bu yöntemle hiçbir bakan düşürülememiştir. Bakanların görevden alın-
ması, ya başbakanın kararı ve önerisi doğrultusunda cumhurbaşkanı ara-
cılığıyla ya da koalisyon partilerinin anlaşması ile gerçekleşmiştir.
71
Bakanlar kurulunun temsilcisi olarak başbakan, bakanlar kurulu
çalışmalarını yönlendirir; tüzükler yayımlar; bakanlar kurulunun
politikalarının uygulanmasını sağlar ve uygulanma şeklini belirler; bakanlar
kurulu üyelerinin çalışmalarını koordine eder, denetler ve Anayasa ve
kanunlarda belirlenen sınırlarda ve şekillerde yerel yönetimleri denetler.
Başbakan, devlet idaresi altındaki tüm memurların en üst amiridir (Any. m.
148). Ayrıca, bakanlar kurulu içerisinden başbakan yardımcıları atanabilir
ve başbakan ve başbakan yardımcıları bir bakanın görevini üstlenebilirler
(Any. m. 147). Diğer önemli bir husus ise bakanlar kurulu üyeliğinin Sejm
veya Senato üyeliğini gerektirmemesidir (Any. m. 103). Örneğin, 2007-
2011 yılları arasında görev yapan I. Tusk Hükümeti içerisinde 19 bakanın
11’inin Sejm veya Senato dışından atandığı görülmektedir. Değişik
hükümet dönemlerinde dışarıdan atanan bakanların sayısı değişmekle
birlikte, genel olarak bakanların parti içerisinde önemli görevlerden ve
70
Gönenç, Prospects for Constitutionalism in Post-Communist Countries, s. 313.
71
Ziemer, “Die Regierung”.
Polonya
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı
130
131
akademik çevrelerden geldikleri söylenebilir.
72
Bu noktada Alkan, Sejm
içinde bir başbakan üzerinde uzlaşma sağlanamadığında kabinenin
meclis dışından ve cumhurbaşkanının inisiyatifi ile şekillenme olasılığının
da altını çizmektedir.
73
Bakanlar, devlet idaresinin belli bir
alanını yönetir veya başbakan tara-
fından kendilerine verilen görevleri
yerine getirir. Devlet idaresinin belli
bir alanını yöneten bakan, yönetme-
lik yayınlayabilir. Bakanlar kurulu,
başbakanın önerisi üzerine bir ba-
kanın yayımladığı yönetmeliği veya
kararnameyi iptal edebilir (Any. m.
149).
Bakanlar kurulu üyeleri, Anayasa ve
kanunları ihlal etmelerinden veya
bakanlık göreviyle ilişkili suçlardan
dolayı Yüce Divanda yargılanırlar.
Yüce Divanda bir bakanın yargılana-
bilmesi, cumhurbaşkanı veya 115 Sejm üyesinin önergesi ile Sejm’in üye
tamsayısının beşte üç çoğunlukla kabul edeceği bir kararı gerektirmekte-
dir (Any. m. 156).
Hükümetin voyvodalıklardaki
74
temsilcileri olan voyvodalar (valiler),
hükümet tarafından atanır ve görevden alınır (Any. m. 152).
Anayasa haricinde hükümetin çalışma usullerinin temel prensipleri
1996 tarihli Bakanlar Kurulu Kanunu ve 2002 tarihli içtüzük ile
belirlenmiştir. Başbakan tarafından atanan ve bazen bakanlar içerisinden
de seçilebilen bakanlar kurulu genel sekreteri, hükümet çalışmalarının
koordinasyonu görevini üstlenir; bakanlar kurulunun önemli kararları oy
72
“Appointment of Government Ministers”, ECPRD İnternet Sitesi, 03.31.2010, No:1429, Polonya
Parlamentosu’nun cevabı, https://ecprd.secure.europarl.europa.eu/ecprd/secured/detailreq.
do?id=97850, Erişim: 10.02.2014, (Sınırlı Erişim).
73
Alkan, Karşılaştırmalı Siyaset, s. 240.
74
Üniter bir devlet olan Polonya’da (Any. m. 3) en son 1999 tarihli düzenleme ile 16 voyvodalık bulun-
maktadır. Voyvodalar, merkezi idarenin yerel düzeydeki temsilcileridir.
Beata Szydło, Başbakan
Polonya
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı
132
133
çokluğuyla alınır ve başbakan toplantı gündemini belirler ve oturumları
yönetir.
75
4.3. Yargı
Polonya’da yargı bağımsızlığını, başında Yargıtay’ın bulunduğu
mahkemeler ile birlikte bağımsız Anayasa Mahkemesi ve Yüce Divan
sağlamaktadır (Any. m. 10).
Yargıtay; adli, idari ve askeri mahkemelerin kararlarıyla ilgili
denetleme yapar ve alt derece mahkemelerinin kararlarına karşı temyiz
mahkemesi olarak son karar merciidir. Yargıtay hâkimleri, Ulusal Yargı
Kurulunun teklifi ile cumhurbaşkanı tarafından atanır. Cumhurbaşkanı
ayrıca Yargıtay Genel Kurulu tarafından önerilen adaylar arasından
Yargıtay birinci başkanını seçer. Görev süresi altı yıl olan Yargıtay birinci
başkanı, cumhurbaşkanının başvurusu üzerine Sejm tarafından görevden
alınabilir.
76
4.3.1. Anayasa Mahkemesi
Mevcut siyasal düzenin temelini oluşturan 1997 Anayasası’nın
çok öncesinde, daha 1982 yılında anayasa değişiklikliğiyle Anayasa
Mahkemesi kurum olarak ihdas edilmiş, fakat faaliyetlerine 1985’te
Anayasa Mahkemesine ilişkin kanunun çıkmasından sonra başlamıştır. Bu
dönemde Anayasa Mahkemesi kararlarının doğrudan bağlayıcı olmadığı,
diğer bir ifadeyle, herhangi bir gerekçe olmaksızın Sejm tarafından üçte iki
çoğunlukla aşılabildiği görülmektedir. 1997 Anayasası’na kadar bu hüküm
dolayısıyla Sejm defalarca Anayasa Mahkemesi kararının uygulanmasını
engellemiştir. Nihayet 1997 Anayasası ile Anayasa Mahkemesinin kararları
bağlayıcı ve nihai olma özelliği kazanmıştır.
77
Anayasa Mahkemesi, Sejm tarafından 9 yıllığına seçilen 15 hâkimden
oluşmaktadır. Anayasa Mahkemesi başkan ve başkan yardımcısı, Anayasa
Mahkemesi hâkimler genel kurulu tarafından önerilen adaylar arasından
75
Ziemer, Das politische System Polens, s. 102.
76
“The Judicial Authority”, Polonya Resmi Tanıtım İnternet Sitesi, http://en.poland.gov.pl/The,Judici-
al,Authority,389.html, Erişim: 10.03.2014.
77
1997-1999 yılları arasında bu anayasal hüküm için geçiş süreci öngörülmüş ve bu süreç içerisin-
de Anayasa Mahkemesinin verdiği 19 kararın üçü Sejm tarafından geri çevrilmiştir. (Ziemer, Das
politische System Polens
, s. 136; Ergun Özbudun, “Demokrasiye Geçiş ve Demokrasinin Pekişmesi
Sürecinde Anayasa Mahkemelerinin Rolü,” Anayasa Yargısı Dergisi, Cilt 24 (2007), s. 363-364).
Dostları ilə paylaş: |