Arı-başkanlık sistemi, gerek terminoloji gerekse ülkelerin sınıflandırılması bakımından

Polonya
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 
130
131
Cumhurbaşkanı,  bakanlar  kurulunun  istifasını  kabul  eder  ve  Sejm 
tarafından  seçilen  yeni  bir  başbakan  ve  onun  önerisiyle  bakanlar 
kurulunun  diğer  üyelerini  atar  ve  görev  yeminlerini  (Any.  m.  151’de 
belirtilen  ant)  kabul  eder.  Benzer  bir  önerge,  en  az  115  milletvekili 
tarafından verilmedikçe üç aydan daha önce sunulamamaktadır.
Başbakan’a  kendi  inisiyatifi  doğrultusunda  Sejm’den  güvenoyu 
isteme yetkisi verilmesi, hükümetin kabul ettirmek istediği, fakat Sejm’in 
benimsemediği  düzenlemeler  üzerine  parlamentoya  karşı  pozisyonunu 
güçlendirmesi olarak değerlendirilebilir.
70
Güvensizlik oyu başbakan hakkında verildiği gibi tek tek bakanlar için 
de  verilebilmektedir  (Any.  m.  159).  Bu  doğrultuda  bir  güvensizlik  oyu 
önergesi en az 69 milletvekili ile verilebilir. İlgili bakanın düşürülebilme-
si için yine üye tamsayısının salt çoğunluğu, yani 231 oy gereklidir. Hü-
kümetteki her bakanın parlamento tarafından 231 oyla düşürülebilmesi 
yolu geçmiş yıllarda muhalefet tarafından defalarca denenmiş ve bu du-
rum siyasi atmosferin gerilmesine neden olmuştur. Fakat şimdiye kadar 
bu yöntemle hiçbir bakan düşürülememiştir. Bakanların görevden alın-
ması, ya başbakanın kararı ve önerisi doğrultusunda cumhurbaşkanı ara-
cılığıyla ya da koalisyon partilerinin anlaşması ile gerçekleşmiştir.
71
Bakanlar  kurulunun  temsilcisi  olarak  başbakan,  bakanlar  kurulu 
çalışmalarını  yönlendirir;  tüzükler  yayımlar;  bakanlar  kurulunun 
politikalarının uygulanmasını sağlar ve uygulanma şeklini belirler; bakanlar 
kurulu  üyelerinin  çalışmalarını  koordine  eder,  denetler  ve  Anayasa  ve 
kanunlarda belirlenen sınırlarda ve şekillerde yerel yönetimleri denetler. 
Başbakan, devlet idaresi altındaki tüm memurların en üst amiridir (Any. m. 
148). Ayrıca, bakanlar kurulu içerisinden başbakan yardımcıları atanabilir 
ve başbakan ve başbakan yardımcıları bir bakanın görevini üstlenebilirler 
(Any. m. 147). Diğer önemli bir husus ise bakanlar kurulu üyeliğinin Sejm 
veya Senato üyeliğini gerektirmemesidir (Any. m. 103). Örneğin, 2007-
2011 yılları arasında görev yapan I. Tusk Hükümeti içerisinde 19 bakanın 
11’inin  Sejm  veya  Senato  dışından  atandığı  görülmektedir.  Değişik 
hükümet  dönemlerinde  dışarıdan  atanan  bakanların  sayısı  değişmekle 
birlikte, genel olarak bakanların parti içerisinde önemli görevlerden ve 
70
  Gönenç, Prospects for Constitutionalism in Post-Communist Countries, s. 313.
71
  Ziemer, “Die Regierung”.

---

Polonya
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 
130
131
akademik  çevrelerden  geldikleri  söylenebilir.
72
  Bu  noktada  Alkan,  Sejm 
içinde  bir  başbakan  üzerinde  uzlaşma  sağlanamadığında  kabinenin 
meclis dışından ve cumhurbaşkanının inisiyatifi ile şekillenme olasılığının 
da altını çizmektedir.
73
Bakanlar,  devlet  idaresinin  belli  bir 
alanını yönetir veya başbakan tara-
fından kendilerine verilen görevleri 
yerine getirir. Devlet idaresinin belli 
bir alanını yöneten bakan, yönetme-
lik  yayınlayabilir.  Bakanlar  kurulu, 
başbakanın  önerisi  üzerine  bir  ba-
kanın  yayımladığı  yönetmeliği  veya 
kararnameyi  iptal  edebilir  (Any.  m. 
149).
Bakanlar kurulu üyeleri, Anayasa ve 
kanunları  ihlal  etmelerinden  veya 
bakanlık  göreviyle  ilişkili  suçlardan 
dolayı  Yüce  Divanda  yargılanırlar. 
Yüce Divanda bir bakanın yargılana-
bilmesi, cumhurbaşkanı veya 115 Sejm üyesinin önergesi ile Sejm’in üye 
tamsayısının beşte üç çoğunlukla kabul edeceği bir kararı gerektirmekte-
dir (Any. m. 156).
Hükümetin voyvodalıklardaki
74
 temsilcileri olan voyvodalar (valiler), 
hükümet tarafından atanır ve görevden alınır (Any. m. 152).
Anayasa  haricinde  hükümetin  çalışma  usullerinin  temel  prensipleri 
1996  tarihli  Bakanlar  Kurulu  Kanunu  ve  2002  tarihli  içtüzük  ile 
belirlenmiştir. Başbakan tarafından atanan ve bazen bakanlar içerisinden 
de  seçilebilen  bakanlar  kurulu  genel  sekreteri,  hükümet  çalışmalarının 
koordinasyonu görevini üstlenir; bakanlar kurulunun önemli kararları oy 
72
  “Appointment  of  Government  Ministers”,  ECPRD  İnternet  Sitesi,  03.31.2010,  No:1429,  Polonya 
Parlamentosu’nun  cevabı,  https://ecprd.secure.europarl.europa.eu/ecprd/secured/detailreq.
do?id=97850, Erişim: 10.02.2014, (Sınırlı Erişim).
73
  Alkan, Karşılaştırmalı Siyaset, s. 240.
74
  Üniter bir devlet olan Polonya’da (Any. m. 3) en son 1999 tarihli düzenleme ile 16 voyvodalık bulun-
maktadır. Voyvodalar, merkezi idarenin yerel düzeydeki temsilcileridir.
Beata Szydło, Başbakan

---

Polonya
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 
132
133
çokluğuyla alınır ve başbakan toplantı gündemini belirler ve oturumları 
yönetir.
75
4.3. Yargı
Polonya’da  yargı  bağımsızlığını,  başında  Yargıtay’ın  bulunduğu 
mahkemeler  ile  birlikte  bağımsız  Anayasa  Mahkemesi  ve  Yüce  Divan 
sağlamaktadır (Any. m. 10).
Yargıtay;  adli,  idari  ve  askeri  mahkemelerin  kararlarıyla  ilgili 
denetleme yapar ve alt derece mahkemelerinin kararlarına karşı temyiz 
mahkemesi  olarak  son  karar  merciidir.  Yargıtay  hâkimleri,  Ulusal  Yargı 
Kurulunun  teklifi  ile  cumhurbaşkanı  tarafından  atanır.  Cumhurbaşkanı 
ayrıca  Yargıtay  Genel  Kurulu  tarafından  önerilen  adaylar  arasından 
Yargıtay birinci başkanını seçer. Görev süresi altı yıl olan Yargıtay birinci 
başkanı, cumhurbaşkanının başvurusu üzerine Sejm tarafından görevden 
alınabilir.
76
4.3.1. Anayasa Mahkemesi
Mevcut  siyasal  düzenin  temelini  oluşturan  1997  Anayasası’nın 
çok  öncesinde,  daha  1982  yılında  anayasa  değişiklikliğiyle  Anayasa 
Mahkemesi  kurum  olarak  ihdas  edilmiş,  fakat  faaliyetlerine  1985’te 
Anayasa Mahkemesine ilişkin kanunun çıkmasından sonra başlamıştır. Bu 
dönemde Anayasa Mahkemesi kararlarının doğrudan bağlayıcı olmadığı, 
diğer bir ifadeyle, herhangi bir gerekçe olmaksızın Sejm tarafından üçte iki 
çoğunlukla aşılabildiği görülmektedir. 1997 Anayasası’na kadar bu hüküm 
dolayısıyla Sejm defalarca Anayasa Mahkemesi kararının uygulanmasını 
engellemiştir. Nihayet 1997 Anayasası ile Anayasa Mahkemesinin kararları 
bağlayıcı ve nihai olma özelliği kazanmıştır.
77
Anayasa Mahkemesi, Sejm tarafından 9 yıllığına seçilen 15 hâkimden 
oluşmaktadır. Anayasa Mahkemesi başkan ve başkan yardımcısı, Anayasa 
Mahkemesi hâkimler genel kurulu tarafından önerilen adaylar arasından 
75
  Ziemer, Das politische System Polens, s. 102.
76
  “The Judicial Authority”, Polonya Resmi Tanıtım İnternet Sitesi, http://en.poland.gov.pl/The,Judici-
al,Authority,389.html, Erişim: 10.03.2014.
77
  1997-1999 yılları arasında bu anayasal hüküm için geçiş süreci öngörülmüş ve bu süreç içerisin-
de Anayasa Mahkemesinin verdiği 19 kararın üçü Sejm tarafından geri çevrilmiştir. (Ziemer, Das 
politische System Polens
, s. 136; Ergun Özbudun, “Demokrasiye Geçiş ve Demokrasinin Pekişmesi 
Sürecinde Anayasa Mahkemelerinin Rolü,” Anayasa Yargısı Dergisi, Cilt 24 (2007), s. 363-364).

---