Arı-başkanlık sistemi, gerek terminoloji gerekse ülkelerin sınıflandırılması bakımından
Yüklə 0,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
Polonya TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 124 125 ve kalkınması adına önemli bir onur göstergesidir. 57 Cumhurbaşkanı ayrıca, savunma bakanının başvurusu üzerine Polonya Ordusu subaylarının rütbelerini verir (Any. m. 134). Cumhurbaşkanı, Polonya vatandaşlığına girmek ve Polonya vatandaşlığından çıkmak için onay verir (Any. m. 137). Cumhurbaşkanına verilen af yetkisi (Any. m. 138), Yüce Divan tarafından suçlu bulunanları kapsamaz. Cumhurbaşkanı, Anayasa’nın 92 ve 93’üncü maddelerinde belirtilen esaslar dâhilinde yönetmelikler (regulations) ve idari kararnameler (executive orders) yayınlar (Any. m. 142). Yönetmelikler, kanunların uygulanması amacıyla Anayasa’da belirlenen organlar tarafından bir kanunda açıkça yetkilendirilme koşulu ile çıkarılabilir. Yetkilendirme, tüzüğü düzenlemeye yetkili organı ve düzenlenecek konuların yanı sıra böyle bir hukuki işlemin içeriği ile ilgili esasları belirler (Any. m. 92). İdari kararnameler ise sadece bir kanuna dayalı olarak çıkarılabilir. Vatandaşlara, tüzel kişilere ve diğer hukuki şahıslara esas oluşturmamaktadır. Bu kararnameler, kanunlara uygunluk açısından incelemeye tabidir (Any. m. 93). İdari kararnameler, başbakanın karşı- imzasına ihtiyaç duymamaktadır (Any. m. 144/3). Cumhurbaşkanı, anayasal ve yasal yetkisini kullanırken resmi kararlar (official acts) yayınlar (Any. m 144). Resmi kararlar/işlemler iki gruba ayrılır: Birinci grup, geçerliliği için başbakanın karşı-imzasına gerek duyar. Böylece başbakan, Sejm karşısında siyasi sorumluluğu almış olur. Diğer grubu ise karşı imzaya ihtiyaç duymayan işlemler oluşturur. Yuvarlak masa görüşmeleri sonucunda cumhurbaşkanının karşı-imza gerektiren işlemlerinin kanunla belirleneceği öngörülmekle birlikte Küçük Anayasa’ya kadar bu düzenlemenin yapılmamış olması cumhurbaşkanı ve hükümet arasında yetki paylaşımında belirsizliklere yol açmıştır. 1992 Küçük Anayasası’nın yürürlüğe girmesi ile karşı-imza kuralı belirgin hale gelmiştir. 1992 Anayasası’nda 13 madde halinde cumhurbaşkanının karşı-imza gerektirmeyen işlemleri sıralanmıştır (m. 47). 58 57 “Orders and decorations”, Polonya Cumhurbaşkanlığı İnternet Sitesi, http://www.president.pl/en/ president/competences/orders-and-decorations/, Erişim: 07.06.2013. 58 “Official acts”, Polonya Cumhurbaşkanlığı İnternet Sitesi, http://www.president.pl/en/president/ competences/official-acts/, Erişim: 07.06.2013; Ziemer, Das politische System Polens, s. 113. Polonya TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 124 125 1997 Anayasası ile karşı-imza konusunda cumhurbaşkanına karşı başbakanın pozisyonunu güçlendiren önemli değişikliklerden birinin 1992 düzenlemesinde karşı-imza konusunda başbakan ile beraber bakanlar kurulunun diğer üyelerinin de yetkili olması hususunun kaldırılması olduğu görülmektedir. Artık cumhurbaşkanının karşı-imza gerektiren tüm işlemleri sadece başbakan tarafından onaylanabilmektedir. Başbakanın bu yetkisi dolayısıyla Sejm’e karşı sorumlu ve Sejm’in bunun karşısında sadece kurucu güvensizlik oyuna sahip olduğu düşünüldüğünde cumhurbaşkanı ve Sejm’e karşı güçlü bir konum elde ettiği söylenebilir. 1992 düzenlemesinde olduğu gibi bu yetki bakanlara da verilmiş olsaydı Sejm, bakanlar kurulunu düşürmeye çalışmak yerine daha çok ilgili bakan hakkında güvensizlik oylamasını tercih edebilirdi. 59 Başbakanın karşı-imzasını gerektirmeyen işlem listesi 30 madde halinde sıralanmaktadır (Any. m. 144/3). Geneli yasama ve yürütme organlarını ilgilendiren bu işlemler/kararlar şu şekildedir: Sejm ve Senato seçimlerinin ilanı; yeni seçilen Sejm ve Senato’yu ilk oturumlarını yapmaya çağırma; Anayasada belirtilen hallerde Sejm’in görev süresini kısaltma (fesih); 60 kanun teklifi verme; ülke çapında halk oylaması ilan etme; bir kanun tasarısını/ teklifini imzalama ya da imzalamayı reddetme; bir kanun veya uluslararası anlaşmayı Polonya Cumhuriyeti Resmi Gazetesi’nde yayımlatma; Sejm, Senato veya Ulusal Meclise seslenme; Anayasa Mahkemesine başvurma; denetim gerçekleştirmesi için Yüksek Denetleme Kuruluna başvurma; başbakanı aday gösterme ve atama; bakanlar kurulunun istifasını kabul etme ve geçici olarak göreve devam etmeleri konusunda yükümlü kılma; bir bakanlar kurulu üyesinin Yüce Divan önüne çıkarılması için Sejm’e başvurma; Sejm’in hakkında gensoru önergesini kabul ettiği bir bakanı görevden alma ve kabine konseyini toplama. Aynı maddede cumhurbaşkanına çeşitli alanlara ve kurumlara dair bir çok atama yetkisi de tanınmaktadır: Hâkimleri, Yargıtay birinci başkanını, Anayasa Mahkemesi başkan ve başkan yardımcısını, Danıştay başkanını, Yargıtay başkanını ve Danıştay başkan yardımcısını, Para Politikası Kurulu üyelerini, Ulusal Radyo-Televizyon Yayın Kurulu üyelerini atama; Milli 59 Garlicki, “The Presidency in the New Polish Constitution”. 60 Polonya anayasa hukuku terminolojisinde “görev süresini kısaltmak”, feshetmek anlamında kullanıl- maktadır. (Sanford, Democratic Government in Poland, s. 105). Polonya TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 126 127 Güvenlik Kurulu üyelerini ve cumhurbaşkanlığı genel sekreterini atama ve görevden alma. Haluk Alkan, Anayasa’nın 144’üncü maddesi ile sağlanan parlamentoyu fesih yetkisini, bakanlar kurulu üyeleri için Yüce Divana sevk istemiyle Sejm’e başvurmayı, kabineyi toplamayı ve geniş bir atama yetkisini bir kriz durumunda cumhurbaşkanlığı makamının sistem içinde öne çıkmasını potansiyel olarak mümkün kılacak anayasal düzenlemeler olarak yorumlamaktadır. 61 Cumhurbaşkanının yetkilerinden en önemlisi veto yetkisidir. Daha önceki anayasal düzenlemelerde bu vetoyu aşmak için üçte iki (%66) gibi yüksek bir Sejm çoğunluğu gerekirken, 1997 Anayasası ile bu oran beşte üçe (%60) düşürülmüştür. Elbette yine yüksek bir karar sayısını gerektiren bu düzenleme özellikle çok fazla sayıda partinin Mecliste olduğu dönemlerde vetonun aşılmasını zorlaştırmaktadır. Cumhurbaşkanı, 1997 Anayasası öncesi var olan bütçe üzerindeki veto hakkını artık kullanamamaktadır. 62 Eğer veto hakkını kullanmadan cumhurbaşkanı, kanunu Anayasa Mahkemesine gönderir ve Anayasa Mahkemesi kanuna onay verirse artık cumhurbaşkanının veto hakkı da kalmamaktadır. Cumhurbaşkanının vetosu sonrasında Sejm’den onay alan kanun da Anayasa Mahkemesine götürülememektedir. Cumhurbaşkanı, Anayasa’ya göre belirli konularla ilgili olarak kabine konseyini toplayabilir (m. 141). Kabine konseyi, bakanlar kurulu üyeleri ve cumhurbaşkanından oluşur. Konseye cumhurbaşkanı başkanlık eder. Kabine konseyi, bakanlar kurulunun yetkilerine sahip değildir. 63 Cumhurbaşkanının inisiyatifi doğrultusunda, ciddi gördüğü bir konu ya da konular üzerine toplanan kabine konseyinin aldığı kararlar yasal açıdan bağlayıcılığı olmamakla birlikte siyaseten önem teşkil etmektedir. Dolayısıyla cumhurbaşkanı, konsey aracılığıyla bakanlar kurulunun dikkatini belli bir konuya çekebilir ve bu konuda hükümetin düşüncesi ve 61 Haluk Alkan, Karşılaştırmalı Siyaset: Başkanlık ve Parlamenter Sistemler Işığında Yarı Başkanlık Mo- delleri (İstanbul: Açılım Kitap, 2013), s. 239. 62 Cumhurbaşkanının bütçe üzerinde veto hakkı olmamasına karşın, Anayasa Mahkemesine, anaya- saya uygunluğu açısından incelenmesi için başvurma hakkı bulunmaktadır. Bu durumda Anayasa Mahkemesi en geç iki ay içinde kararını açıklamak zorundadır (Any. m. 224). 63 Klaus Ziemer, “Der Präsident”, (13.07.2009), Almanya Siyasi Eğitim Federal Merkezi İnternet Sitesi, http://www.bpb.de/internationales/europa/polen/40672/praesident, Erişim: 06.06.2013. Yüklə 0,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|