Arı-başkanlık sistemi, gerek terminoloji gerekse ülkelerin sınıflandırılması bakımından

Polonya
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 
120
121
güç  haline  gelmiş  ve  1952  Anayasası  ile  kaldırılmıştır.
51
  Komünist 
rejimin  çözülmesinden  sonra  1989  yuvarlak  masa  görüşmelerinde 
cumhurbaşkanlığı  anayasal  güçler  arasında  tekrar  önemli  bir  yer 
edinmiştir.  Bu  gücün  oluşumunun  en  önemli  nedenlerinden  birisi 
olarak,  görüşmelerde  eski  parti  şefi  Wojciech  Jaruzelski’nin  beklenen 
muhtemel  cumhurbaşkanlığı  nedeniyle  olabildiğince  geniş  yetkilerle 
donatılmış  olma  isteği  gösterilebilir.  Ulusal  Parlamento  tarafından 
seçilen  ilk  cumhurbaşkanının  ardından  (Jaruzelski-1989),  1990  yılında 
cumhurbaşkanı  halk  tarafından  seçilmeye  başlanmıştır.  Yuvarlak  masa 
görüşmelerinden cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmeye başlandığı 
zamana kadar olan dönemde yarı-başkanlıktan ziyade iki başlı yürütme 
yapısının var olduğu söylenebilir.
52
 Bu düzenleme ile beraber Polonya’da 
artık yarı-başkanlık sisteminin başladığı ifade edilebilir.
53
Cumhurbaşkanının Seçimi 
Cumhurbaşkanı, gizli oyla yapılan, genel, eşit ve doğrudan seçimlerle 
halk tarafından seçilir. Görev süresi beş yıldır ve sadece bir kez yeniden 
seçilebilir. En geç seçim günü 35 yaşını dolduran ve Sejm seçimlerinde 
seçme  ve  seçilme  hakkı  bulunan  Polonya  vatandaşları  cumhurbaşkanı 
seçilebilir.  Sejm  seçimlerinde  oy  verme  hakkı  olan  100  bin  vatandaşın 
imzası ile aday olan kişiyi desteklemesi gerekmektedir (Any. m. 127).
Yukarıda belirtilen şartları sağlayan adaylardan biri ilk turda geçerli 
oyların  yarısından  fazlasını  alırsa  cumhurbaşkanı  seçilir.  Hiçbir  aday 
yeterli  çoğunluğu  sağlayamazsa  ilk  oylamada  en  çok  oyu  alan  iki  aday 
14 gün sonra ikinci tura katılır. İkinci oylamada daha fazla oy alan aday 
seçilmiş olur. Ulusal Meclis önünde Anayasada belirtilen andı (m. 130) 
içen cumhurbaşkanı göreve başlamış sayılır.
51
  Leszek Lech Garlicki, “The Presidency in the New Polish Constitution”, New York Üniversitesi Hukuk 
Fakültesi İnternet Sitesi, http://www1.law.nyu.edu/eecr/vol6num2/feature/presidency.html,  
Erişim: 10.06.2013.
52
  Iain McMenamin, “Semi-Presidentialism and Democratisation in Poland”, Dublin City Üniversitesi 
Kurumsal Açık Erişim Arşivi (DORAS) İnternet Sitesi, http://doras.dcu.ie/612/1/semi-presidenti-
alism_poland_2008.pdf, Erişim: 03.06.2013 s. 2; Çift başlı yürütme yapısının hem parlamenter sis-
temde hem de yarı-başkanlık sisteminde var olmasına karşın cumhurbaşkanının seçilme şekli gibi 
farklılıklar sebebiyle birbirinden farklılaşması ile ilgili olarak bkz. Mehmet Kahraman, “Hükümet 
Sistemi Tartışmaları Bağlamında Başkanlık ya da Yarı-Başkanlık Sistemlerinin Türkiye’de Uygulana-
bilirliği,” Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 9, Sayı 18 (2012).
53
  Robert Elgie, “Poland-When did semi-presidentialism begin?”, (22.10.2010), http://www.semipresi-
dentialism.com/?p=422, Erişim: 02.06.2013.

---

Polonya
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 
122
123
Cumhurbaşkanının Yetkileri 
1997  Anayasası’nda  cumhurbaşkanının  yetkileri  133-144’üncü 
maddeler  arasında  düzenlenmesine  karşın  Anayasa’nın  çeşitli 
bölümlerinde  cumhurbaşkanının  yetkilerine  atıflarda  bulunulmaktadır. 
Aşağıda  bazı  eski  anayasal  düzenlemelerde  önemli  görülen  yerler  de 
dikkate  alınarak  1997  Anayasası  çerçevesinde  cumhurbaşkanının 
yetkileri açıklanacaktır.
54
 
Cumhurbaşkanının yetkileri yuvarlak masa görüşmelerinden beri geniş 
olmakla birlikte tartışmalı ve kısmen de muğlak bir görünüm arz etmiştir. 
Cumhurbaşkanının yetkileri, 1997 Anayasası ile Küçük Anayasa’ya göre 
azaltılmış ve muğlak noktalar giderilmiştir. Bunlar içerisinde en dikkat 
çekeni;  içişleri,  dışişleri  ve  savunma  bakanlarını  başbakan  ile  beraber 
belirleme yetkisinin 1997 Anayasası ile tamamen kaldırılmasıdır. 
Anayasa’ya göre cumhurbaşkanı, Polonya’nın yüksek temsilcisi ve devlet 
otoritesinin  devamlılığının  garantörüdür.  Cumhurbaşkanı,  anayasaya 
uyulmasını garanti eder, devletin egemenliğinin ve güvenliğinin yanı sıra 
toprakların dokunulmazlığını ve bütünlüğünü korur (m. 126). Bu bağlamda 
cumhurbaşkanı,  Polonya  Cumhuriyetini  uluslararası  seviyede  diğer 
ülkelere ve özellikle AB, NATO ve BM gibi uluslararası organizasyonlara 
54
  Anayasalar itibariyle cumhurbaşkanının konumu/yetkilerine dair özet tablo için bkz. EK 2.
Devlet Başkanlığı Sarayı

---

Polonya
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 
122
123
karşı  temsil  eder.
55
  Cumhurbaşkanının  devletin  dışişlerinde  temsilcisi 
olarak, uluslararası anlaşmaları onaylama veya feshetme ve bunları Sejm 
ve Senatoya bildirme, imzalamadan önce anayasaya uygunluk açısından 
Anayasa Mahkemesine başvurabilme gibi bazı görev ve yetkileri vardır. 
Ayrıca,  Polonya’nın  dış  politikasının  belirlenmesinde  cumhurbaşkanı 
başbakan ve ilgili bakan -dışişleri bakanı- ile işbirliği yapması gerekliliği 
dış politikanın belirlenmesi açısından önem arz etmektedir (Any. m. 133). 
Cumhurbaşkanı,  Polonya  Silahlı  Kuvvetleri  başkomutanıdır  ve  bu 
görevini  barış  zamanında  savunma  bakanı  aracılığıyla  yerine  getirir. 
Ayrıca, görev süreleri ilgili kanunlarda belirtilen genelkurmay başkanını 
ve  kuvvet  komutanlarını  atar  (Any.  m.  134).  Devlete  doğrudan  bir  dış 
tehdit olması halinde başbakanın talebi üzerine cumhurbaşkanı, Polonya 
Cumhuriyeti’ni  savunmak  üzere  silahlı  kuvvetlere  genel  veya  kısmi 
seferberlik emri verir (Any. m. 136). 
Devlete  dış  tehditler,  ülke  topraklarına  karşı  silahlı  saldırı  söz 
konusu  ise  veya  uluslararası  anlaşma  gereği  bir  saldırıya  karşı  ortak 
savunma yükümlülüğü doğduğunda cumhurbaşkanı, bakanlar kurulunun 
talebi  üzerine  devletin  bir  kısmında  veya  tamamında  sıkıyönetim  ilan 
edebilir (Any. m. 229). Sıkıyönetim zamanında cumhurbaşkanı, Sejm’in 
toplanamadığı  zamanlarda,  bakanlar  kurulunun  talebiyle  belli  sınırlar 
dâhilinde  kanun  hükmünde  kararname  çıkarabilir.  Bu  kararnameler 
kanun  niteliğindedir  ve  Sejm  tarafından  bir  sonraki  oturumunda 
onaylanmak  zorundadır  (Any.  m.  234).  Anayasanın,  parlamentodan 
çıkan  düzenlemelerin  anayasal  diğer  organlar  tarafından  çıkarılan 
düzenlemelere  önceliği  ilkesinin  tek  istisnasını  oluşturan  bu  hüküm 
şimdiye kadar hiç uygulanmamıştır.
56
Cumhurbaşkanı, devletin anayasal düzenine, vatandaşların güvenliğine 
ve  kamu  düzenine  yönelik  tehditler  söz  konusu  olduğunda,  bakanlar 
kurulunun talebi üzerine 90 günden fazla olmayan bir süre için ülkenin 
tamamında veya bir kısmında olağanüstü hal ilan edebilir (Any. m. 230).
Cumhurbaşkanı paye ve nişan verir (Any. m. 138). Bu paye ve nişanlar 
sivil ve askeri çalışanlar için barış ve savaş zamanlarında Polonya’nın şanı 
55
  “State representative in international relations”, Polonya Cumhurbaşkanlığı İnternet Sitesi, http://
www.president.pl/en/president/competences/state-representative-in-international-relations/, 
  Erişim: 07.06.2013.
56
  Winczorek, “The Polish constitutional system and the law making process”, s. 20.

---