Arı-başkanlık sistemi, gerek terminoloji gerekse ülkelerin sınıflandırılması bakımından

Polonya
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 
126
127
icraatları hakkında bilgi talep edebilir. Ayrıca cumhurbaşkanı, bakanlar 
kurulu ile belli bir konuda ortak strateji geliştirebilir.
64
Anayasa’ya  göre,  devletin  iç  ve  dış  güvenliği  ile  ilgili  olarak 
cumhurbaşkanının  danışma  organı  Milli  Güvenlik  Kuruludur  (m.  135). 
Temel  olarak,  devlet  güvenliğine  ilişkin  meselelerde  incelemelerde 
bulunan  ve  kanaatini  ortaya  koyan  Kurul,  cumhurbaşkanı  tarafından 
toplantıya  çağrılır  ve  gündemi  belirlenir.  Hâlihazırda  cumhurbaşkanı 
dışında Kurulun üyeleri arasında Sejm ve Senato başkanları, başbakan, 
başbakan yardımcısı, içişleri, dışişleri ve savunma bakanları ile bazı siyasi 
parti başkanları bulunmaktadır.
65
1997  Anayasası  her  ne  kadar  cumhurbaşkanının  yetkilerini  önceki 
düzenlemelere  göre  azaltsa  da  son  bahsedilen  yetkide  de  görüldüğü 
gibi  Milli  Güvenlik  Kurulu  gibi  birimler  aracılığıyla  önemli  iç  ve  dış 
güvenlik  meselelerinde  yetkili  kılmıştır.  Ayrıca  bu  kurula  başkanlık 
etmesi, dolayısıyla hükümetten gündemdeki güvenlik meseleleri ile ilgili 
bilgilendirilmesini  içeren  belli  yükümlülükler  talep  edebilmesi  klasik 
parlamenter sistemlerdeki gibi cumhurbaşkanının temsili bir konumda 
olmadığının göstergesidir.
66
Cumhurbaşkanının,  Sejm  seçimleri  sonrasında  veya  görevdeki 
hükümetin düşmesi sebebiyle yeni bir hükümeti tayin etme konusundaki 
inisiyatifi aşağıda “Hükümet” bölümünde açıklanmaktadır.
Cumhurbaşkanının Sorumluluğu ve Görevden Alınması
Parlamentoya  karşı bakanlar  kurulu  gibi  sorumlu  olmayan  cumhur-
başkanının görevden alınabilmesinin şartlarını düzenleyen Anayasa’nın 
145’inci maddesine göre, cumhurbaşkanı, anayasanın veya diğer kanun-
ların  ihlali  veya  işlediği  bir  suç  nedeniyle  Yüce  Divan’da  yargılanabilir. 
Cumhurbaşkanına karşı yapılacak bir suçlama, Ulusal Meclisin en az 140 
üyesinin önergesi üzerine üye tamsayısının en az üçte iki çoğunluğunun 
alacağı bir kararı gerektirmektedir. Bu süreçte cumhurbaşkanının tüm gö-
64
  “Cabinet  Council”,  Polonya  Cumhurbaşkanlığı  İnternet  Sitesi,  http://www.president.pl/en/presi-
dent/competences/cabinet-council/, Erişim: 15.08.2014.
65
  “About the National Security Council”, Polonya Milli Güvenlik Dairesi İnternet Sitesi, http://en.bbn.
gov.pl/en/national-security-coun/about-the-national-sec/99,The-National-Security-Council.html, 
Erişim: 17.02.2014.
66
  François Frison-Roche, “Semi-presidentialism in a post-communist context,” Semi-presidentialism 
outside Europe: A comparative study
 içinde, Robert Elgie ve Sophia Moestrup ed. (Oxon: Routledge, 
2007), s. 64.

---

Polonya
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 
128
129
revleri askıya alınır. Bu doğrultuda Yüce Divan aldığı kararla cumhurbaş-
kanını görevden uzaklaştırabilmektedir. Ayrıca, Ulusal Meclisin üye tam-
sayısının en az üçte iki çoğunluğuyla aldığı bir kararla, cumhurbaşkanının 
sağlık durumu sebebiyle sürekli iş göremezliğini ilan etmesi halinde yeni 
bir cumhurbaşkanı seçilene kadar Sejm başkanı, Sejm başkanı bu göre-
vi yerine getiremediği takdirde Senato başkanı bu görevi üstlenir (Any. 
m. 131/2). Cumhurbaşkanının görevlerini yürüten bir kişi Sejm’in görev 
süresini  kısaltamamaktadır.  Şimdiye  kadar  cumhurbaşkanını  görevden 
alma süreci hiç işletilmemiştir.
4.2.2. Hükümet
Polonya Anayasası, yönetim sistemi olarak yasama, yürütme ve yargı 
erklerinin ayrılığına ve aralarındaki dengeye vurgu yapmaktadır (m. 10). 
Yürütme erkini cumhurbaşkanı ile paylaşan hükümet ya da diğer ifadeyle 
bakanlar kurulu, başbakan ve bakanlardan oluşup hem bakanlar kurulu 
hem de ayrı ayrı bakanlar Sejm’e karşı sorumludur. 
Bakanlar kurulu, Polonya Cumhuriyeti’nin iç ve dışişleri ile diğer devlet 
organları ve yerel yönetimler için ayrılmış olanlar dışındaki devlet işlerini 
yürütür  (m.  146).  Aynı  maddede  açık  bir  şekilde  bakanlar  kurulunun 
devlet yönetimini üstlendiği vurgulanmıştır. Ayrıca, bakanlar kurulunun 
yetkileri  konusunda  aynı  maddede  tüzük  çıkarabileceği,  devlet  idaresi 
organlarının  çalışmalarını  koordine  edeceği  ve  denetleyeceği,  devletin 
iç  ve  dış  güvenliğini  sağlayacağı  gibi  birtakım  yetkiler  sıralanmıştır. 
Kanuni düzenlemelerin çoğu hükümet tarafından kanun tasarısı olarak 
parlamentoya  getirilmekte  ve  bütçe  kanun  tasarısı  yalnızca  hükümet 
tarafından  sunulabilmektedir.  Bu  doğrultuda  parlamentodan  çıkan 
kanunların uygulanmasını sağlamak da hükümetin bir görevidir.
Cumhurbaşkanı,  Anayasa’ya  göre  yeni  başbakan  adayını  Sejm’e 
önerme  hakkını  elinde  bulundurmaktadır.  Cumhurbaşkanı,  Sejm’in  ilk 
oturumundan  veya  önceki  bakanlar  kurulu  üyelerinin  istifasını  kabul 
ettikten sonraki 14 gün içerisinde başbakanla birlikte bakanlar kurulunun 
diğer  üyelerini  atar  (m.  154).  Atanmayı  izleyen  14  gün  içerisinde 
başbakan, Sejm’e, hükümetin faaliyet programını sunar ve güvenoyu ister. 
Sejm, üye tamsayısının en az yarısının hazır bulunduğu oturumda oyların 
salt  çoğunluğuyla  güvenoyu  verir.  Cumhurbaşkanının  önerdiği  adayın 

---

Polonya
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 
128
129
güvenoyu alamaması halinde yeni başbakan adayını önerme hakkı Sejm’de 
bulunmaktadır. Sejm, üye tamsayısının en az yarısının hazır bulunduğu 
bir  oturumda  salt  çoğunlukla  bir  başbakan  ve  onun  önerdiği  bakanlar 
kurulunu  seçer.  Cumhurbaşkanı  bu  şekilde  seçilen  bakanlar  kurulunun 
atamasını gerçekleştirir ve üyelerinin görev yeminlerini kabul eder. 
Sejm’in gösterdiği adayın güvenoyu alamaması halinde cumhurbaşkanı 
tekrar bir başbakan adayı belirler ve onun önerisiyle bakanlar kurulunun 
diğer üyelerini atar. Sejm, atanan bakanlar kurulu hakkında üyelerinin en 
az yarısının hazır bulunduğu bir oturumda güven oylaması yapar. Sejm’de 
salt  çoğunluğun  sağlanamaması  ve  dolayısıyla  bakanlar  kurulunun 
güvenoyu alamaması halinde cumhurbaşkanı, Sejm’in süresini kısaltır ve 
seçimlerin yenilenmesi kararını verir (Any. m. 155). Bu usul, hükümetin 
kurulması  sürecinde  cumhurbaşkanı  ve  parlamento  arasında  ortaya 
çıkabilecek  olası  krizleri  nihayete  erdirme  konusunda  oldukça  etkili 
görünmektedir. Ayrıca 1992 düzenlemesinde yer alan cumhurbaşkanının 
inisiyatifi ile geçici (6 ay) görev alabilen hükümetin 1997 düzenlemesinde 
yer almadığı görülmektedir.
67
Yerine getirdiği işlemlerden dolayı Sejm’e karşı sorumlu olan bakanlar 
kuruluna 1989-1997 yılları arasında sekiz başbakanın başkanlık etmesi, 
önceki  bölümlerde  açıklanan  “kurucu  güvensizlik  oyu”nun  önemini 
artırmıştır.
68
 Gerçi bu düzenleme 1992 Küçük Anayasasında da bir imkan 
olarak  sunulmaktaydı;  fakat  aynı  Anayasa’da  “güvensizlik  oyu”nun  da 
yer  alması  bu  düzenlemeyi  elverişsiz  kılmaktaydı.  Kurucu  güvensizlik 
oyu  1997  Anayasası  ile  tek  yöntem  olarak  kullanılmaya  başlanmıştır.
69
 
Burada, bakanların ve bakanlar kurulunun görevden alınması konusunda 
parlamentonun  tek  yetkili  olarak  güçlendirildiği  görülmektedir.  Ayrıca 
1989 yuvarlak masa görüşmeleri sonrası cumhurbaşkanına, hükümetin 
görevden alınması hakkında doğrudan Sejm’e başvuru yetkisi 1992 Küçük 
Anayasası ile kaldırılmıştır.
Sejm,  en  az  46  milletvekilinin  (%10)  bir  başbakan  adayı  belirleyen 
önergesi  üzerine,  üye  tamsayısının  çoğunluğuyla  (231  üye)  görevdeki 
bakanlar  kurulu  hakkında  güvensizlik  oyu  verebilir  (Any.  m.  158). 
67
 
Gönenç, Prospects for Constitutionalism in Post-Communist Countries, s. 313.
68
  Polonya Cumhuriyeti başbakanları ve hükümetleri listesini içeren tablo için bkz. EK 3.
69
  Klaus Ziemer, “Die Regierung”, Almanya Siyasi Eğitim Federal Merkezi İnternet Sitesi, (13.07.2009), 
http://www.bpb.de/internationales/europa/polen/40674/regierung, Erişim: 06.06.2013.

---