Arı-başkanlık sistemi, gerek terminoloji gerekse ülkelerin sınıflandırılması bakımından
Yüklə 0,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
Polonya TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 136 137 sistem oluşturulmuş; bu doğrultuda güçlü bir cumhurbaşkanlığı makamı ihdas edilmiştir. 81 Yasa koyucu fonksiyon üstlenen yuvarlak masa görüşmeleri, 1952 Anayasası’nı 82 tamamen ortadan kaldırmamış olmakla birlikte Anayasa üzerinde önemli değişiklikler yapmıştır. Cumhurbaşkanının, özellikle hükümetin yetki alanını sınırlamaya dönük yetkileri kurumların oluşumunda esneklik sağlanması amacıyla muğlak düzenlenmiştir. Cumhurbaşkanı, devletin içte ve dışta en yüksek temsilcisi olarak Anayasanın gözetilmesini garanti etmekte ve devletin topraklarının bölünmezliğini sağlamakla görevliydi. Hükümet, cumhurbaşkanınca atanan ve bakanlar kurulunun oluşumunda tamamen yine cumhurbaşkanına danışmak zorunda olan başbakan tarafından kurulmaktaydı. Hükümeti atayan cumhurbaşkanı her zaman Sejm’den geri alınmasını da isteyebilmekteydi. Eğer Sejm, önerilen başbakanı ve hükümetini üç ay içerisinde onaylamazsa; üç ay içerisinde bütçeyi veya ulusal planı geçiremezse; cumhurbaşkanının, egemenliğin korunması, güvenlik ve uluslararası ortaklıklar konusunda görevlerini yerine getirmesini engelleyecek şekilde kanuni düzenleme yaparsa cumhurbaşkanı, Sejm’i feshetme yetkisine sahipti. Başbakanın karşı-imzasına gerek duymadan cumhurbaşkanının dış işleri ve savunma alanında sözleşme imzalama yetkisi bulunmaktaydı. Cumhurbaşkanı, Sejm’in onayına ihtiyaç duyulan ve duyulmayan birçok üst düzey yetkiliyi atama yetkisine de sahipti. Sıkıyönetim ve olağanüstü hal ilan etme yetkisi cumhurbaşkanının tek başına sahip olduğu yetkiler arasında yer almaktaydı. Parlamento tarafından onaylanan kanunları veto ettiği takdirde Sejm ancak üçte iki gibi yüksek bir nitelikli çoğunluk ile vetoyu aşabiliyordu; kısmi veto söz konusu değildi. Cumhurbaşkanı, bir kanunun anayasaya uygun olup olmadığının incelenmesi için Anayasa Mahkemesine başvurabilmekte ve kanun teklifinde bulunabilmekteydi. 83 Gerçekleştirilen protokoller neticesinde özetle, halk egemenliği prensibinin tanınması ve yeni oluşacak parlamentonun, yeni bir demokratik anayasa ve seçim hukuku üzerine çalışmakla görevlendirilmesi 81 Garlicki, “The Presidency in the New Polish Constitution”. 82 Değişikliklerin işlendiği 1952 Anayasası için bkz. “Verfassung der Volksrepublik Polen”, Dünya Ana- yasaları (Almanca) İnternet Sitesi, http://www.verfassungen.eu/pl/verf52-i.htm, Erişim: 01.06.2013. 83 McMenamin, “Semi-Presidentialism and Democratisation in Poland”, s. 6; Garlicki, “The Presidency in the New Polish Constitution”. Polonya TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 136 137 önemli adımlar olarak bu dönemde karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca 1989 seçimleri öncesi Seçim Kanunu’nun değiştirilmesi, 1946’da kaldırılan Senatonun ikinci meclis olarak yeniden ihdası, sendika çoğulculuğunun getirilmesi, liberalleştirilen dernekler hukuku, 1989 yılı sonlarında anayasadan tek partinin (PZPR) önderlik pozisyonunun kaldırılması ve Anayasa’da “Polonya Halk Cumhuriyeti”nden “Polonya Cumhuriyeti ”ne dönüşümün gerçekleştirilmesi diğer önemli gelişmelerdir. Demokratikleşme sürecinin ilk basamağını oluşturan bu dönem, doktrinde yarı-başkanlık sisteminin bir alt türü olarak bilinen başkanlı-parlamenter sistem olarak nitelendirilmektedir. 84 İlk cumhurbaşkanı, yuvarlak masa uzlaşması doğrultusunda Sejm ve yeni kurulan Senato tarafından onaylanarak görev başına gelen eski Komünist Parti şefi Wojciech Jaruzelski’dir. Yuvarlak masa görüşmeleri sonrası Ulusal Meclis tarafından cumhurbaşkanı seçilen Jaruzelski, sistem dönüşümünü olabildiğince sorunsuz şekilde gerçekleştirebilmek için partiler üstü konumunun ve tüm Polonya’nın cumhurbaşkanı olmak istediğinin altını çizmiştir. Jaruzelski, yetkilerini sonuna kadar kullanmak yerine inisiyatifi daha çok Parlamento ve hükümete bırakmıştır. Jaruzelski, anayasa ile kendisine tanınan veto hakkını sadece bir kez yabancılara arazi satışını düzenleyen Kanunda kullanmış ve daha sonra söz konusu Kanun yeniden düzenlenmiştir. 85 İç siyasetteki tartışmalardan uzak duran Jaruzelski 1990’da görevinden ayrılmış ve Polonya’da cumhurbaşkanı halk tarafından seçilmeye başlanmıştır. 86 Üstteki bölümlerde bahsettiğimiz üzere klasik parlamenter sistemlerdeki cumhurbaşkanının yetkilerine nazaran daha geniş yetkilerle donatılmış makamın halk tarafından belirlenmesi ile hükümet sistemi olarak yarı-başkanlık sistemi yerleşmiştir. Jaruzelski’nin parlamento tarafından seçilerek iş başına gelmesine karşın, 1990 yılında yapılan anayasal değişiklikle cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi öngörülmüştür. Böylece cumhurbaşkanlığı makamı, 84 Ziemer, “Das Verfassungssystem”; Julian Pfäfflin, “Das Präsidentenamt im Polnischen Regierungs- system,” GESW “aktuelle ostinformationen”, Sayı 1 (2005), s. 42-45; Dieter Bingen, “Vorreiter des Umbruchs im Ostblock”, Almanya Siyasi Eğitim Federal Merkezi İnternet Sitesi, (11.08.2009), http:// www.bpb.de/internationales/europa/polen/40660/vorreiter-des-umbruchs-im-ostblock?p=all, Erişim: 06.06.2013. 85 Ziemer, Das politische System Polens, s. 110-111. 86 Ziemer, Das politische System Polens, s. 122; Garlicki, “The Presidency in the New Polish Constituti- on”. Yüklə 0,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|