Arı-başkanlık sistemi, gerek terminoloji gerekse ülkelerin sınıflandırılması bakımından

Polonya
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 
132
133
cumhurbaşkanınca atanmaktadır. Hiçbir üye, bir dönemden fazla görev 
yapamamaktadır (Any. m. 194).
Anayasa Mahkemesi, kanunların ve uluslararası anlaşmaların anayasaya 
uygunluğu,  merkezi  devlet  organlarının  çıkardığı  yasal  düzenlemelerin 
anayasaya, onaylanmış uluslararası anlaşmalara ve kanunlara uygunluğu, 
siyasi  partilerin  amaçlarının  veya  faaliyetlerinin  anayasaya  uygunluğu 
ve  bireysel  başvuru  gibi  birtakım  hususlarda  karar  verme  yetkisine 
sahiptir (Any. m. 188). Bu konularla ilgili olarak Anayasa Mahkemesine 
başvuracaklar  arasında  birçok  kişi  ve  kurum  karşımıza  çıkmaktadır: 
Cumhurbaşkanı, Sejm başkanı, Senato başkanı, başbakan, 50 milletvekili, 
30  senatör,  Yargıtay  birinci  başkanı,  Danıştay  başkanı,  cumhuriyet 
başsavcısı,  Yüksek  Denetleme  Kurulu  başkanı,  Vatandaş  Hakları 
komiseri, normatif kanunların mahkemeler ve hâkimlerin bağımsızlığını 
ilgilendiren  kısımlarıyla  ilgili  olarak  Ulusal  Yargı  Kurulu,  yerel  yönetim 
birimlerinin  kurucu  organları,  sendikaların  ulusal  organları,  işveren  ve 
meslek örgütlerinin ulusal yetkilileri, kiliseler ve dini kuruluşlar. Ayrıca 
bireysel başvuru hakkı kapsamında anayasal özgürlükleri ve hakları ihlal 
edilen herkesin -Polonya vatandaşı olsun ya da olmasın- başvuru hakkı 
bulunmaktadır. (Any. m. 191). 
Kararların  oy  çokluğu  ile  alındığı  Anayasa  Mahkemesine  ayrıca 
devletin  merkezi  anayasal  organları  arasındaki  yetki  uyuşmazlıklarını 
çözme yetkisi verilmiştir. Bu doğrultuda şu kişiler Anayasa Mahkemesine 
başvurabilmektedir:  Cumhurbaşkanı,  Sejm  başkanı,  Senato  başkanı, 
başbakan, Yargıtay birinci başkanı, Danıştay başkanı ve Yüksek Denetleme 
Kurulu başkanı (Any. m. 189).
4.3.2. Yüce Divan
Polonya tarihinde Yüce Divan kurumunun 1921 Anayasası ile ilk kez 
oluşturulduğu ve cumhurbaşkanının ve bakanlar kurulu üyelerinin vatana 
ihanetten, anayasayı ihlal etmekten veya cezayı gerektiren herhangi bir 
suçtan dolayı yargılanabildikleri görülmektedir. Polonya Halk Cumhuriyeti 
Dönemi’nde ise 1982 yılındaki bir anayasa değişikliği ile tekrar kurulan 
Yüce Divanın varlığı 1997 Anayasası’nda da korunmuştur.
78
78
  Ziemer, Das politische System Polens, s. 142.

---

Polonya
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 
134
135
Yüce Divan, bir başkan, iki başkan yardımcısı ve Sejm tarafından mevcut 
yasama  dönemi  için  milletvekili  veya  senatör  olmayanlar  arasından 
seçilen 16 üyeden oluşur. Yüce Divan başkan yardımcıları ve mahkeme 
üyelerinin en az yarısı hâkimlik görevini yapabilmek için gerekli vasıflara 
sahip  olmalıdır  (Any.  m.  199/1).  Yargıtay  birinci  başkanı,  Yüce  Divana 
başkanlık eder (Any. m. 199/2). Yüce Divanın üyeleri görevlerini yerine 
getirirken bağımsızdır ve sadece Anayasa ve kanunlara bağlıdır (Any. m. 
199/3).
Yüce Divan, makamlarında veya onun kapsamında Anayasa veya bir 
kanunu ihlal etmekten dolayı anayasal sorumluluk çerçevesinde şu kişileri 
yargılayabilir:  Cumhurbaşkanı,  başbakan  ve  bakanlar  kurulu  üyeleri, 
Ulusal Banka başkanı, Yüksek Denetleme Kurulu başkanı, Ulusal Radyo-
Televizyon  Yayın  Kurulu  üyeleri,  başbakanın  bir  bakanlık  üzerinden 
yönetim yetkisi verdiği kişiler ve genelkurmay başkanı (Any. m. 198/1). 
Ayrıca  kanunda  belirlenen  sınırlar  ölçüsünde,  milletvekillerinin  ve 
senatörlerin devlet hazinesine veya yerel yönetime ait araziden herhangi 
bir yarar sağlayan her türlü iktisadi faaliyette bulunması veya böyle bir 
Yuvarlak Masa Görüşmeleri

---

Polonya
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 
134
135
taşınmazı  edinmesine  ilişkin  yasağın  ihlali  dolayısıyla  görevini  kötüye 
kullanma  suçu  ile  yargılanması  Yüce  Divan  tarafından  gerçekleştirilir 
(Any. m. 107 ve 198/2).
Yüce Divana başvuru hakkı cumhurbaşkanına, milletvekillerinin dörtte 
birine ve soruşturma komisyonlarına tanınmıştır. Cumhurbaşkanına karşı 
dava açılması, Ulusal Meclisin (Sejm ve Senato) toplam üye sayısının (560) 
dörtte  birinin  vereceği  önergeyi  gerektirmektedir.  Bu  önerge,  anayasal 
sorumluluk  açısından  değerlendirilmek  üzere  ilgili  Sejm  komisyonuna 
havale edilir. İlgili komisyon, önergenin işleme konulmasına ve dolayısıyla 
dava açılmasının gerekli olduğuna karar verirse bu karar hakkında Sejm’i 
bilgilendirir.  Cumhurbaşkanına  dava  açılabilmesi  için,  Ulusal  Meclis 
toplam üye sayısının üçte ikisinin bu yönde karar vermesi gerekmektedir.
79
Yüce  Divan,  yargılama  sonrasında  ilgili  kişiye  dair  olarak  görevden 
uzaklaştırma, üst düzey görev alamama, seçme ve seçilme haklarından 
mahrum bırakma, daha önceden alınan paye, nişan ve şeref unvanlarının 
geri  alınması  gibi  kararlar  verebilmektedir.  Yüce  Divan,  işlenen  suçun 
şartlarının  ceza  kanununda  belirlenmesi  durumunda  ilgili  hüküm 
doğrultusunda karar verebilmektedir.
80
5. ANAYASAL ORGANLAR ARASI İLİŞKİLER
5.1. 1997 Anayasası Öncesi 1989 Yuvarlak Masa Görüşmeleri ve 
1992 Küçük Anayasası
Polonya anayasal sisteminde cumhurbaşkanı, hükümet ve parlamento-
nun yetki paylaşımına ilişkin kökenler 1989 yuvarlak masa görüşmelerine 
götürülebilir. Şubat-Nisan 1989 arası görüşmelerin temelini, uygulamada 
Komünist Parti’de bulunan devlet yetkilerinin devlet kurumlarına aktarıl-
ması oluşturmuştur. Günümüz Polonya hükümet sisteminin temellerine da-
yanak oluşturan yuvarlak masa görüşmeleri eski güç Polonya Birleşik İşçi 
Partisi ile ileride cumhurbaşkanlığı da yapacak olan Lech Walesa önderli-
ğindeki Dayanışma Grubu (Solidarnosc) arasında gerçekleşmiş ve Beşinci 
Fransa  Cumhuriyeti’ndeki  yarı-başkanlık  hükümet  sistemine  benzer  bir 
79
  Ziemer, Das politische System Polens, s. 142.
80
  “The Judicial Authority”.

---