Rusya
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı
234
235
alınabilmektedir.
156
Shugart ve Carey’in tasnifini benimseyen Sedelius’a
göre Rusya, başkanlı-parlamenter sisteme sahip bir ülkedir ve literatürde
Rusya için kullanılan
süperbaşkanlık veya
saf başkanlık gibi tanımları
reddetmektedir.
157
Anayasal çerçeveyi dikkate alarak ülkeyi
yarı-başkanlık olarak
tarif eden Elgie, siyasi gerçeklikten hareketle nüansları vurgulama
ihtiyacı hissetmiştir. Elgie, Rusya’yı, devlet başkanının gücüne atıfla
başkanlaşmış
yarı başkanlık kategorisinde değerlendirmektedir.
Başkanlaşmış
yarı-başkanlık sistemini ise, kazananın her şeyi aldığı,
başkanın kişisel özelliklerinin ön plana çıktığı ve kişisel çıkarları uğruna
parlamentoyla mücadeleye girdiği ve bunu yaparken hukuk dışı yollara
başvurduğu ve karşısında zayıf hükümetlerin bulunduğu sistemler olarak
tanımlamıştır.
158
Sakwa da Rusya’yı teknik olarak yarı-başkanlık olarak
tarif ederken başkanın anayasadaki güçlü yetkilerini hatırlatma ihtiyacı
hissetmektedir.
159
Bazı akademisyenler ise Rusya’yı başkanlık veya süper başkanlık olarak
tanımlamışlardır. Aşağıda da görüleceği üzere bu nitelemeler, Rusya’daki
hükümet sistemini anayasal olarak tanımlamaktan çok Rusya’daki
otoriter kurumsal kültüre ve Başkanın siyasi hayatta sahip olduğu gerçek
ağırlığa vurgu yapmakta ve ülkenin demokratik standartlardan uzaklığını
belirtmek için kullanılmaktadır.
M. Steven Fish’e göre, Rusya formel anlamda yarı-başkanlık olsa da
gerçekte Başkanın yönettiği bir sistemdir.
160
Başkanın sadece yürütme
erki içerisinde değil tüm siyasal sistem üzerindeki etkisi ve denetiminin
boyutunu dikkate alan Fish, Rusya’daki siyasi sistemi “
süper başkanlık”
156
Kimberly A. Macquire, “President-Prime Minister Relations, Party Systems, and Democratic Stabi-
lity in Semipresidential Regimes:Comparing the French and Russian Models”, 2012, http://www.tilj.
org/content/journal/47/num2/McQuire427.pdf, Erişim:24.10.2013, s.43.
157
Sedelius, “The Tug-of-War Between
President and Prime Ministers, Semi Presidentialism…”, s.242.
158
Robert Elgie, “A Fresh Look at Presidentialism, Variations on A Theme Variations on Theme”, 2005,
http://www.stevendroper.com/elgie.pdf, Erişim:14.05.2013 s.103-104.
159
Sakwa,
Russian Politics and Society, s.105,107.
160
M. Steven Fish, “Stronger
Legislatures, Stronger Democracies, 2006”, Avrupa Parlamentosu İnternet
Sitesi, http://www.europarl.europa.eu/pdf/oppd/Page_8/Stronger_legislature%20_Stronger_de-
mocracies.pdf, Erişim:06.05.2013, s.6.
Rusya
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı
234
235
olarak tarif etmektedir.
161
Fish’e göre, Anayasa zayıf bir parlamento
öngörmüştür. Parlamento, hükümetin kurulmasında çok fazla söz
sahibi değildir ve denetim yetkisi oldukça kısıtlıdır. Zayıf parlamento
demokratikleşme sürecinde yaşanan trajedilerin temel kaynağıdır.
Parlamentonun gözleri önünde devlet başkanları (
Yeltsin ve
Putin) temel
hakların kısıtlanması, seçimlerin ayarlanması ve medyanın denetim altına
alınması gibi uygulamalarla yetkilerini kötüye kullanmışlardır.
162
Oleg Zaznaev’e göre, Rusya, anayasal özellikleri itibariyle yarı-
başkanlık sistemine sahiptir. Ancak yarı başkanlığın özelliklerinden olan
iki başlı yürütme ve parlamentoya karşı sorumlu hükümetten pratikte
bahsetmek oldukça zordur.
Devlet başkanının kaynaklar üzerindeki
denetimini ve parlamento ile siyasi partiler karşısındaki özerkliğini
artırmasından hareketle Zaznaev, Rusya’da 1991’den itibaren yaşananları
“başkanlaşma” olarak değerlendirmektedir.
163
Anayasa’da sahip oldukları
yetkilere ilaveten, enformel pek çok yetkiyi kullan(a)mayan
Yeltsin’in
aksine,
Putin döneminde federe birimler, parlamento, güvenlik konseyi,
siyasi partiler, medya üzerinde devlet başkanının hakimiyeti artmıştır.
164
Başkanın siyasi partiler, hükümet ve parlamento karşısında özerkliği
arttıkça kaynaklar üzerindeki hâkimiyeti de pekişmiştir.
165
Kimi akademisyenler ise Rusya’daki hükümet sistemini “başkanlık”
olarak adlandırmaktadır. Örneğin
, Easter’a göre, Rusya başkanlık
sistemine sahiptir. Çünkü 1993 Anayasası, devlet başkanına veto
yetkisi, Dumayı feshetme yetkisi, hükümeti atama yetkisi, kararname
çıkarma yetkisi gibi önemli yetkiler vererek siyasi aktörler arasındaki
161
Fish’e göre, süper başkanlık, “tüm diğer organları hacim ve kaynak bakımından küçülten bir yürüt-
me aygıtına; kararname çıkarma yetkisine sahip, hukuken veya fiilen kamu bütçesinin büyük bir
kısmını kontrol eden bir devlet başkanına; başkanın kararnamelerini yürürlükten kaldıramayan, yü-
rütme organını denetleyecek otorite ve kaynaklara yeteri kadar sahip olmayan görece zayıf bir yasa-
ma organına; başkanın suçlandırılmasının imkânsız kılan hükümlere; tamamen veya kısmen yürüt-
menin başındaki kişi tarafından kontrol edilen ve pratikte başkanın yetkilerini, hatta suistimallerini
denetleyemeyen bir yargı sistemine sahip” bir rejimdir. Otokrasiden farklıdır çünkü yürütme, tüm
gücü elinde tutmaz ve parlamento seçimlerinde periyodik olarak meydan okumaya tabidir (John T.
Ishıyama & Ryan Kennedy, “Superpresidentialism and Political Party Development in Russia, Ukrai-
ne, Armenia, and Kyrgyzstan”,
Europe- Asia Studies, Cilt 53, Sayı 8 (2001), http://www.polsci.uh.edu/
faculty/rkennedy/publications_files/super%20presidentialism.pdf, Erişim:05.04.2013, s.1178).
162
Fish, “Stronger Legislatures,
Stronger Democracies, 2006,” s.15.
163
Oleg Zaznaev, “The Presidentialization of a Semi-Presidential Regime:the Case of Russia,”
Politics and
the Ruling Group in Putin’s Russia
içinde, Stephen White ed. (New York: Palgrave Macmillan, 2008),
s.31,32.
164
Zaznaev, “The Presidentialization of a Semi-Presidential Regime:the
Case of Russia,” s.34-36.
165
Zaznaev, “The Presidentialization of a Semi-Presidential Regime:the Case of Russia,” s.40.