Rusya
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı
236
237
güç dengesini devlet başkanı lehine değiştirmiştir.
166
Andre Kouwel,
benzer argümanları kullanarak Rusya’yı başkanlık sistemi olarak tarif
etmekte
167
ve 12 Orta ve Doğu Avrupa ülkesini dâhil ettiği karşılaştırmalı
çalışmasında Rusya’yı
üst seviyede başkanlık sistemine sahip ülke olarak
değerlendirmektedir.
168
Yarı-başkanlığın ayrı bir model olarak takdim edilmesini pek
inandırıcı bulmayan ve yarı-başkanlığı saf başkanlık sisteminin bir
türü olarak kabul eden James Nichols da Rusya’daki siyasal sistemin
yarı-başkanlık olarak yapılandığını ancak pratikte pek çok yönden saf
başkanlık modeliyle uyumlu olduğunu belirtmektedir.
169
Yazara göre
Rusya’da başkanlık sistemi; risklerine rağmen, yanılma, deneme veya
halkın kandırılması şeklinde olmamış, bilakis sadece elitlerin değil, halkın
da uzlaşı gösterdiği bir sistem olarak bilinçli şekilde tercih edilmiştir.
Dolayısıyla, toplumsal aktörlerin birbirine güvenmediği, topluma güven
verecek siyasi partilerin gerçek anlamda teşekkül etmediği, bölünmüş ve
güvensiz toplumsal yapının yansıdığı parlamentonun kaotik ve korkutucu
görüldüğü Rusya’da başkanlık sistemi, optimal bir seçenek olarak tercih
edilmiştir.
170
7. SONUÇ
Çok farklı etnik grupları içinde barındıran ve federal bir yönetime
sahip Rusya’da Anayasa, halk tarafından sabit bir süre için seçilen devlet
başkanı ve parlamentonun güvenoyuna tabi bir hükümet öngörmektedir.
Rusya, anayasal özellikleri itibariyle yarı-başkanlık sistemine sahiptir.
Kimi akademisyenler sistemi, kâğıt üzerinde bir hükümetin varlığını
göz ardı ederek ve ülkedeki siyasi pratikleri dikkate alarak
başkanlaşmış
yarı-başkanlık
veya
başkanlık ve hatta
süper/hiper başkanlık olarak
tanımlamayı tercih etmişlerdir.
Rusya’da anayasal olarak hiçbir erkin parçası olmayan devlet başkanı
güçlü ve merkezi bir konuma sahiptir. Devlet başkanı altı yıllığına
166
Gerald M. Easter, “Preference for Presidentialism:Postcommunist Regime Change in Russia and NIS”,
1997, http://elib.ukma.edu.ua/E/easter_prefer_for_president.pdf, Erişim:24.02.2013, s.195-196.
167
Andre Krouwel, “Measuring Presidentialism and Parliamentarism: An Application to Central And
East European Countries,” 2003, http://www.utexas.edu/law/journals/tlr/sources/Issue%20
89.7/Cheibub/fn011.Krouwel.Acta.pdf, Erişim:07.05.2013, s.353-354.
168
Krouwel, “Measuring Presidentialism and Parliamentarism…”, s.356.
169
Nichols,
The Russian Presidency, Society and Politics in the Second Russian Republic, s. 199.
170
Nichols,
The Russian Presidency, Society and Politics in the Second Russian Republic, s.15,16.
Rusya
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı
236
237
halk tarafından seçilir. Başkan, yasama, yürütme ve yargı alanlarında
önemli yetkilerle donatılmıştır. Başkan, Anayasa ile tanınan temel hak
ve özgürlüklerin garantörüdür. Rusya’nın egemenliğini, bağımsızlığını
ve bütünlüğünü korumak ve devlet organlarının uyumlu çalışmasını
sağlamakla görevlidir. Devlet başkanı, kararname çıkarma, başbakan
ve bakanları atama ve görevden alma, Duma’yı feshetme, kanun önerisi
sunma ve kanunları veto etme yetkilerine sahiptir. Ayrıca yürütme ve
yargı organlarına yapılan atamaların pek çoğu devlet başkanı tarafından
yapılmaktadır.
Devlet başkanı, hükümet ve parlamento arasında asimetrik bir
ilişki bulunmaktadır. Anayasanın öngördüğü kurumsal dizayn, formel
anlamda kuvvetler ayrılığı ilkesini benimsemektedir. Ancak, devlet
başkanının sistem üzerinde egemenlik kurmasını engelleyecek fren ve
denge mekanizmalarına Anayasada yeterince yer verilmemiştir. Başkan,
olağanüstü yetkilerle sistemin merkezine yerleşmiştir. White’in ifadesiyle
sistem, adeta “tek köşeli bir üçgen”i andırmaktadır.
171
Başbakan ve hükümet, hem parlamentoya hem de devlet başkanına
karşı sorumlu olup her ikisi tarafından görevden alınabilmektedir.
Ancak, parlamentonun hükümeti görevden alma yetkisi Anayasa’daki
zorlaştırıcı hükümler nedeniyle tamamen teorik düzeyde kalmaktadır.
Parlamento ile hükümet arasındaki bu ilişkinin sonucu devlet başkanı
tarafından belirlenmektedir. Diğer taraftan, devlet başkanı, hiçbir gerekçe
göstermeden hükümeti görevden alma yetkisine sahipken hükümet tek
taraflı bir kararla istifa dahi edememektedir. Devlet başkanı, Duma’yı
Anayasada yazılı durumlarda feshedebilirken parlamentonun devlet
başkanını suçlandırma yoluyla görevden alması için oldukça karmaşık ve
zor bir süreç öngörülmüştür.
1993 Anayasası ile kurgulanan bu asimetrik ilişki, güçlü bir kamuoyu
ve parlamento çoğunluğunun desteğine sahip bir devlet başkanına, tüm
sistem üzerindeki denetimini arttırma olanağı vermektedir.
Yeltsin
ve
Putin dönemlerinde devlet başkanı-parlamento arasındaki
ilişkilerin niteliği, parlamentoda Kremlin yanlısı bir çoğunluğun bulunup
bulunmamasıyla bağlantılı olarak farklılık arz etmektedir. Başkanlığı
171
White,
Understanding Russian Politics, s.334.