Arif Rəhimoğlu

 
65 
yazı qaydalarımızın hamısı deyil və onları verməkdə də başlıca amacımız  daha çox bəlli bir 
təsəvvür yaratmaqdır. 
Səslərin yazılıĢ qaydaları 
I. Ünlü səslərin yazılıĢı 
 
1. İlk səsi bəzən e, bəzən də ə ilə deyilən sözlər e ilə yazılır; örn.: ekiz, en, endirmək, 
erkək, ehkam vb. 
 
2. İlk səsi xalq danışıq dilində ı ilə, ədəbi dildə isə i ilə deyilən sözlər ahəng qanununa 
tabe edilmədən i ilə yazılır; örn.: ilan, ildırım, ilıq, inanmaq, işıq vb.  
 
3. İlk hecasındakı ünlü səsi həm e, həm də ə ilə deyilən sözlər iki cür yazılır: 
 
a) e ilə yazılan sözlər;örn.: deyil, geniş, gerçək, pendir, pencək vb.  
 
b)  ə ilə yazılan sözlər;örn.: çəkic,  çəkmək, çəyirtkə, pəncərə vb
26
.  
 
4.  İlk  hecasındakı  ünlü  səsi  tam  sabit  olmayıb  ö,  e,  o,  ü,  ə  ünlülərindən  bir  neçəsinin 
iştirakı ilə fərqli biçimlərdə deyilən sözlər ö ilə yazılır; örn.: dövlət, zövq, mövqe, növ, növbə, 
nöqsan, nöqtə, hökumət vb. 
 
5.  İlk,  bəzən  də  ikinci  hecasındakı  ünlü  səsi  həm  ə,  həm  də  i  ilə  deyilən  sözlər  ə  ilə 
yazılır; örn.: mətbəx, nəhayət, pəhləvan, rəyasət, səhhət, xəyanət vb. 
 
6. İlk, bəzən də ikinci hecasındakı ünlü səsi əsasən i, hərdən də ə ilə deyilən sözlər i ilə 
yazılır; örn.: qiraət, nicat, riayət, iddia, siyasət vb. 
 
7.  İlk  hecasındakı  ünlü  səsi  əsasən  ü,  bəzən  də  i  ilə  deyilən  sözlər  ü  ilə  yazılır;  örn.: 
büllur, Füzuli, fürsət, hücum, şüar  vb.  
 
8. o ünlü səsi ilə işlənən alınma sözlər a və ya o ilə deyilməsindən asılı olmayaraq o ilə 
yazılır; örn.: avtomat, biologiya, velosiped, ensiklopediya,  professor, motor  vb.  
 
9. İkincisi i olan iki ünlü səs yanaşı işlənərkən deyilişdə araya artırılan y ünsüzü yazıda 
göstərilməz; örn.: aid, ailə, daim, dair, zəif, mail, faiz, xain vb.  
 
10.
 
Ikinci hecasındakı ünlü səsi i, bəzən də ü ilə deyilen sözlər i ilə yazılır; örn.: müdir, 
mühit, münbit, münsif  vb. Bu sırada təkcə mühüm və üfüq sözləri ü ilə yazılır.   
 
11. Əslində təkhecalı olub sonu iki ünsüz səslə bitən və deyilişdə ünsüz səslər arasına i 
və ya bəzən də ü ünlüsü artırılan sözlər iki cür yazılır: 
 
a)    deyilişə uyğun  iki  heca  ilə  yazılan  sözlər;  örn.:  eyib,  ətir,  fikir,  qədir,  qisim,  nəsil, 
ömür, sinif, şəkil vb.  
 
b)  əslində  olduğu  kimi  tək  heca  ilə  yazılan  sözlər;  örn.:  əmr,  qeyd,  qəbz,  qəsr,  nəsr,  
zülm vb.   
 
12. İkinci hecasında i ünlü səsi olan sözlər iki cür yazılır: 
 
a) əslində olduğu kimi i ilə yazılan sözlər; örn.: qəbih, səhih, təshih vb.  

---

 
66 
 
b) deyilişə uyğun olaraq e ilə yazılan sözlər; örn.: səfeh, tənbeh, təsbeh vb. 
 
13. İkinci hecasındakı ünlü səsi həm ı, həm də u ilə deyilən sözlər iki cür yazılır: 
 
a) ı ilə yazılan sözlər; örn.: ağı, qayğı, qarpız, pambıq, yarpız vb.  
 
b) u ilə yazılan sözlər; örn.: armud, arzu, mahud, sabun vb.  
 
14.  Üçüncü  hecasında  ə  ünlü  səsi  olan  sözlər  deyilişə  uyğun  olaraq  i  ilə  yazılır;  örn.: 
mübahisə, mübarizə, müdafiə, müqəddimə, müraciət, müzakirə vb.   
 
15.  Çeşidli  hecalarında  ia,  io  ünlüləri  işlənən  Avropa  kökənli  alınma  sözlər  necə 
deyilməsindən  asılı  olmayaraq,  olduğu  kimi  yazılır;  örn.:  aksiom,  dialektika,  imperializm, 
materializm, sosializm vb.  
 
16. Sonu a ünlü səsi ilə bitən Avropa kökənli alınma sözlər iki cür yazılır: 
 
a)  sonuncu  səsi  atılarkən  anlamı  dəyişməyən  sözlər  a-sız  yazılır;  örn.:  anket,  aptek, 
dram, fabrik , kontor, qəzet, maşın, sistem vb.  
 
b)  sonuncu  səsi  atılarkən  mənası  anlaşılmayan  və  ya  başqa  anlam  verən  sözlər  a  ilə 
yazılır; örn.: gimnastika, qrammatika, forma, norma, respublika, taktika vb.  
 
17. İlk, bəzən də ikinci hecada ünlü səsin uzun olduğunu bildirmək üçün eynicinsli ünlü 
səs qoşa yazılır; örn.: bədii, camaat, maarif, maaş, mətbəə, təbii vb.  
II. Ünsüz səslərin yazılıĢı 
 
18. İlk səsi həm b, həm də p ilə deyilən sözlər iki cür yazılır: 
 
a) b ilə yazılan sözlər; örn.: bıçaq, biçin, bitmək, budaq, bütöv, bütün vb.  
 
b) p ilə yazılan sözlər; örn.: pişik, piti, pusqu vb.  
 
19.  İlk  səsi  həm  d,  həm  də  t  ilə  deyilən  sözlər  əslinə  uyğun  olaraq  d  ilə  yazılır;  örn.: 
dabana, day, damğa, dik, dikmək (gözünü), dükan, düşbərə vb.  
 
20.  İlk  hecasındakı  ünsüz  səsi  həm  n,  həm  də  m  ilə  deyilən  sözlər  n  ilə  yazılır;  örn.: 
anbar, günbəz, sünbül, şənbə, zənbil vb.  
 
Kombayn, kombinat, kömbə, pambıq sözləri istisnadır.  
 
21. Söz ortasında həm q, həm də ğ ilə deyilən sözlər iki cür yazılır: 
 
a) q ilə yazılanlar; örn.: aqronom, əqrəb, manqal, monqol, orqan, təşviqat vb.  
 
b) ğ ilə yazılanlar; örn.: işğal, məşğələ, məşğul, rəğbət, təbliğat vb.   
 
22.  Deyilişdə  sözortası  ünsüz  səslərinin  yeri  dəyişdirilərək  işlənən  bəlirli  sözlər 
aşağıdakı kimi yazılır; örn.: çarpaz, çılpaq, irəli, kirpik, külfət, ösgürmək, yanlış, yarpaq vb.   
 
23.  Son  səsi  həm  d,  həm  də  t  ilə  deyilən  sözlər  d  ilə  yazılır;  örn.:  bulud,  dörd,  kənd, 
qurd, palıd, söyüd, yaşıd vb.  
 
24. Son səsi həm  z, həm də s  ilə deyilən sözlər  z ilə  yazılır; örn.:  almaz, Almaz, Araz, 
Xaçmaz, palaz, tovuz vb.   

---