Қарши муҳандислик иқтисодиёт институти Магистратура бўлими
Yüklə 196,54 Kb.
|
| 3
.1 0 .- r as m . P as t h ar or at li aj r at is h d a d r o ss e l sam ar as id an f oyd al an u vc h i n e ft yo ‘l d os h gaz lar in i tayyor las h n in g 66
haroratli ajratish usulida aniq kondensatsiyagacha quritiladi. GKTQsida talab qilingan kо‘rsatgichgacha kondensatsiyalangan gazkondensat neftni qayta ishlash zavodining xom - ashyosi hisoblanadi hamda kondensatni tayyorlash qurilmasida (KTQ) olib boriladi. Gaz kondensatini ishlash deganda uning tarkibidagi suvlarni, tо‘yingan DEGni hamda erigan uchuvchi uglevodorodlarni va uglerodsiz komponentlarni ajtarish tushuniladi. Dietilenglikolli olovli regeneratsiya qurilmasi (DORQ) yordamida pastharoratli gazni ajratish jarayonida ishlangan dietilenglikol eritmasini massasiga nisbatan 70% dan 80% gacha regeneratsiya qilish uchun mо‘ljallangan[16]. 67
III bob bо‘yicha xulosa Neftli yо‘ldosh gazning tarkibidagi bug’simon uglevodorodlar aralashmasi va uglevodorodlarsiz komponentlar qatlamdan qazib olingan neftlarni separatsiya qilish jarayonida ajralib chiqadi. Yо‘ldosh neft gaz qayta ishlash hamda bir qismi quduq gaz uyumiga qatlam bosimini ushlab turish yoki qatlamdagi yog‘li gazlarni olib chiqish jarayoni (Kо‘kdumaloq konida shunday jarayon qо‘llaniladi), magistral gaz uzatmalarning tizimiga berish, gazli benzin,
uglevodorodlarning keng fraksiyasini va maishiy talablar uchun! suyultirilgan gaz
68
xarajatlarini qoplash muammosi samarali hal qilinishi mumkin bо‘ladi. Bu yо‘nalishdagi muammolar hal qilishning asosiy masalalaridan biri soddalashtirilgan sxemada fraksiyali yengil gazlarni ajratuvchi oddiy sharoitida katta bо‘lmagan hajmda gazni qayta ishlab beruvchi mini-zavod modullarning yaratilgan va tayyorlangan konstruksiyasidan foydalanish talab qilinadi. Yangi texnologiyalarni qо‘llash asosida yо‘ldosh neft gaz mahsulotlari tarkibidan eng sо‘nggi xom ashyoni ajratib olib, undan gaz turbinali elektr stansiyalarida elektr energiyasini olishda yoqilg‘i sifatida foydalanish mumkin. Asosiy istiqbolli yо‘nalish kichik gabaritli qurilmalardan foydalanish yо‘ldosh neft gazlarini utilizatsiya qilish orqali mash’alalarni uchirish gazsimon metan yoqilg‘isini, barqaror gaz benzinini va propan-bu fraksiyasining suyuq aralashmasini tо‘gridan-tо‘g‘ri olishni imkoniyati mavjud. Yо‘ldosh neft gazini zamonaviy texnologiyalar asosida utilizatsiya qilish asosida konlarda yо‘ldosh neft gazidan tо‘liq foydalanishni imkoniyati mavjud, qо‘shimcha elektr energiya, issiqlik va uglerodli gaz mator yoqilg‘isini va suyultirilgan uglevodorod gazini olish mumkin. Yо‘ldosh neft gazlaridan foydalanish va utilizatsiya qilish holati bugungi kunda hech kimni qoniqtirmaydi. Atmosfera muhitini har xil gaz chiqindilari bilan ifloslanishini oldini olish bо‘yicha tejamkor texnologiyalarni va zamonaviy texnikalarni ishlab chiqish zarur. Neft qazib oluvchi korxonalarda neftning tarkibidagi yо‘ldosh gazlarni tо‘liq utilizatsiya qilishning imkoniyati mavjud emas. Bunday holat mavjud bо‘lgan texnologiyalarning narxining balandligi hamda ular tadbiq qilinganda sarflangan xarajatlarni qoplamasligi bilan bog‘liqdir. Shuning uchun о‘z navbatida atrof muhitni ifloslantirishga hamda atmosferaga chiqariladigan tanlanmalarni belgilangan normadan oshib ketishiga va har xil kasalliklarni kо‘payishiga yо‘l qо‘yib bо‘lmaydi. 69
Xulosa “Shо‘rtanneftgaz” UShKda gazlarni tozalash uchun seolitli oltingugurt tozalovchi reaksiya bloklari ASO-1 va ASO-2 aminli oltingugurtdan tozalovchi qurilmalarni qо‘llanish tartibi va ishlatish prinsipi о‘rganilgan. ASO-2 qurilmasi 1992 yili ishga qо‘shilgan bо‘lib, loyihaviy quvvati 2 mlrd. m 3 /yil ga teng gazni tozalaydi. Qurilmada gazlarni regeneratsiya qilib tozalash uchun K-1 kolonnasi adsorberdagi suvni dietanolamin eritmasini 30% li kontaktidan foydalaniladi va K-2 da desorberda eritma qaytadan regeneratsiya qilinib tiklanadi. K-1 kolonna aminli oltingugurt tozalagich 28 ta turli likopchalardan tashkil topgan. Neftning tarkibida yengil uglevodorodlar mavjud bо‘lib, undan samarali foydalanishda bu fraksiyalarni yо‘qotilishini bartaraf qilish yо‘llarini о‘rganishda chet el va respublikamizda olib borilayotgan ishlarni о‘rganish hamda tahlil qilish bо‘yicha ma’lumotlar keltirilgan. Uglevodorodlarni sintez qilish va belgilangan jarayon asosida keng gammali qimmat bо‘lgan sintetik materiallarni (spirt, kauchuk, plastmassa) olishning bir qator ilmiy va amaliy muammolarni muvaffaqiyatli yechish masalalari sо‘nggi о‘n yillikda respublikamizning “Shо‘rtanneftgaz” UShK va “Muborakneftgaz” UShK korxonalarining konlarida jadal о‘rganilmoqdi. Neftkimyo sanoatining jadal rivojlanishi bilan bog‘liq holda mustahkam tejamkor xom-ashyo bazasini yaratishda neft va gazdagi yengil uglevodorodlarning yо‘qotilishini oldini olish va tiklash muhim masalalardan hisoblanadi. Bugungi kunda yо‘ldosh neft gazlaridan qayta ishlash orqali foydalanish va utilizatsiya qilish holati dolzarb muammolardan biri ekanligi dissertatsiya ishining asosiy ilmiy mazmunini tashkil qiladi. Bu masala butun dunyodagi neft qazib oluvchi tashkilotlarning oldiga qо‘yilgan asosiy yechimini kutayotgan jarayon hisoblanadi hamda atmosferaga chiqarib yuboriladigan gazlarni qisqartirish va qayta ishlash asosida suyuq uglevodorodlarni olishga bog‘liq bо‘lib, xom ashyolardan foydalanishni tejamkor texnologiyalaridan foydalanishni ishlab chiqish va amaliyotga tadbiq qilishdan iboratdir. 70
qayta ishlovchi korxonalar uchun kerakli bо‘lgan xom ashyo resursi hisoblanadi. Shu bilan birgalikda undan foydalanish ekologik muammo yechimlarini topishda asosiy yо‘llardan biri hisoblanishi hamda gazni qayta ishlovchilarga salbiy ta’sir etish faoliyatini kamaytirish bilan bog‘liqdir bо‘lgan jarayonlar tahlil qilingan. Sanoat miqyosida yildan yilga neft mahsulotlariga bо‘lgan talabning oshib borayotganligini e’tiborga oladigan bо‘lsak, neft mahsulotlarini ishlab chiqarish hajmini, ularning sifatini yaxshilash va ishlab chiqarish samaradorligini oshirish yuzasidan respublikaning neft mahsulotlariga bо‘lgan extiyojini ichki rezervlar hisobiga oshirish, neftni qayta ishlash sanoati oldidagi quvvatlarni oshirish, neftni qayta ishlash jarayonini tezlashtirish, mahsulot turini kо‘paytirish va sifatini yaxshilash, neft va gazni qayta ishlash hamda neft kimyo sanoati oldiga ulkan vazifalar qо‘ymoqda. Neftdan gazni ajratish jarayonida-bosh uglevodorodlar va yо‘ldosh gazlar ajratiladi. Yо‘ldosh gazlarni ajralish jarayoni neftning umumiy harakatlanish yо‘lida: quduqda, shleyfda, neftni yig‘ish kollektorlarida va kondagi rezervuarlarda va uning tashqi chegarasida hamda neftni suv yoki temir yо‘l transporti orqali tashishda ajralishi sodir bо‘ladi. Ilmiy tomondan asoslaydigan bо‘lsak, yо‘ldosh gazlarni utilizatsiya qilishda va tejamkorlik bilan foydalanishda bugungi kunda hech qanday muammolar yо‘q va bu yerda bir savol mavjud: bunday texnologiyani qо‘llash iqtisodiy jihatdan samaralimi yoki yо‘qmi degan savolga javob topish bо‘yicha dissertatsiya ishida ma’lumotlar tahlil qilingan. Neftning tarkibidagi yо‘ldosh gazlardan tejamkorlik bilan foydalanishni investitsiya loyihasining narxini ishlab chiqarish obyektlariga, sotib olishga, jihozlarni montaj qilishga, ekologik tо‘lovlarning о‘lchamlari bilan xizmat kо‘rsatish xarajatlari va gazni yoqish uchun tо‘lanadigan shtraflarga ketadigan xarajatlar nisbatan kichikdir. 71
va uglevodorodlarsiz komponentlar qatlamdan qazib olingan neftlarni separatsiya qilish jarayonida ajralib chiqadi. Yо‘ldosh neft gaz qayta ishlash hamda bir qismi quduq gaz uyumiga qatlam bosimini ushlab turish yoki qatlamdagi yog‘li gazlarni olib chiqish jarayoni (Kо‘kdumaloq konida shunday jarayon qо‘llaniladi), magistral gaz uzatmalarning tizimiga berish, gazli benzin,
uglevodorodlarning keng fraksiyasini va maishiy talablar uchun suyultirilgan gaz
72
muammolar hal qilishning asosiy masalalaridan biri soddalashtirilgan sxemada fraksiyali yengil gazlarni ajratuvchi oddiy sharoitida katta bо‘lmagan hajmda gazni qayta ishlab beruvchi mini-zavod modullarning yaratilgan va tayyorlangan konstruksiyasidan foydalanish talab qilinadi. Yangi texnologiyalarni qо‘llash asosida yо‘ldosh neft gaz mahsulotlari tarkibidan eng sо‘nggi xom ashyoni ajratib olib, undan gaz turbinali elektr stansiyalarida elektr energiyasini olishda yoqilg‘i sifatida foydalanish mumkin. Asosiy istiqbolli yо‘nalish kichik gabaritli qurilmalardan foydalanish yо‘ldosh neft gazlarini utilizatsiya qilish orqali mash’alalarni uchirish gazsimon metan yoqilg‘isini, barqaror gaz benzinini va propan-butan fraksiyasining suyuq aralashmasini tо‘gridan-tо‘g‘ri olishni imkoniyati mavjud. Talab qilingan majmua qо‘shimcha gazni fraksiyalarga ajratish uchun qо‘shimcha bloklar о‘rnatiladi va natijada texnik propan, izo-butan fraksiyasi, normal butan va boshqa mahsulotlari olinadi. Yо‘ldosh neft gazini zamonaviy texnologiyalar asosida utilizatsiya qilish asosida konlarda yо‘ldosh neft gazidan tо‘liq foydalanishni imkoniyati mavjud, qо‘shimcha elektr energiya, issiqlik va uglerodli gaz mator yoqilg‘isini va suyultirilgan uglevodorod gazini olish mumkin. Yо‘ldosh neft gazlaridan foydalanish va utilizatsiya qilish holati bugungi kunda hech kimni qoniqtirmaydi. Atmosfera muhitini har xil gaz chiqindilari bilan ifloslanishini oldini olish bо‘yicha tejamkor texnologiyalarni va zamonaviy texnikalarni ishlab chiqish zarur. Neft qazib oluvchi korxonalarda neftning tarkibidagi yо‘ldosh gazlarni tо‘liq utilizatsiya qilishning imkoniyati mavjud emas. Bunday holat mavjud bо‘lgan texnologiyalarning narxining balandligi hamda ular tadbiq qilinganda sarflangan xarajatlarni qoplamasligi bilan bog‘liqdir. Shuning uchun о‘z navbatida atrof muhitni ifloslantirishga hamda atmosferaga chiqariladigan tanlanmalarni belgilangan normadan oshib ketishiga va har xil kasalliklarni kо‘payishiga yо‘l qо‘yib bо‘lmaydi. |